Part of 3. Cwestiynau Amserol – Senedd Cymru am 3:03 pm ar 22 Mawrth 2023.
Diolch. Rwy’n cytuno â’r dadansoddiad, yn amlwg. I’r rhai sy’n gwrando sydd heb mor gyfarwydd â fy nghyd-Aelodau ynghylch y ffordd y mae hyn yn gweithio, pan gyhoeddir prosiect mewn maes sydd wedi'i ddatganoli'n llwyr yn Lloegr, byddem yn disgwyl cael cyfran sy'n cyfateb i'r boblogaeth o’r cyllid hwnnw. Felly, pan gyhoeddir prosiect gwerth £100 biliwn fel HS2, byddem yn disgwyl cael cyfran o 5 y cant o hynny, sef oddeutu £5 biliwn, pe bai ond yn gymwys yn Lloegr. Os caiff ei gategoreiddio fel prosiect sydd o fudd i Gymru a Lloegr, ni fyddwn yn cael unrhyw gyllid. Mae'r Trysorlys yn ymestyn pob hygrededd drwy ddweud bod HS2 o fudd i Gymru, er nad oes ganddo un filltir o drac yng Nghymru ac y mae ei achos busnes ei hun yn dangos ei fod yn mynd â channoedd o filiynau allan o economi de Cymru. Mae'n amlwg nad yw hynny'n wir, ac yn sicr, ar ôl torri'r cysylltiad â Crewe, mae unrhyw achos tila a oedd ganddynt wedi dymchwel. Mae'n ddiarhebol. Fel y dywedodd y Prif Weinidog ddoe, mae’r ffaith y gall y Trysorlys, yn fympwyol, ar chwiw, benderfynu sut y caiff y cyllid hwn ei ddyrannu yn dangos bod y ffordd rydym yn ymdrin â chyllid o fewn y setliad datganoli yn amlwg ddiffygiol.
Cafwyd awgrymiadau y bydd prosiect Northern Powerhouse Rail yn cael ei gategoreiddio yn yr un modd. Nid yw hynny’n gwbl glir eto. Mae dau opsiwn ar gael i Lywodraeth y DU: gallent ei gategoreiddio fel prosiect Northern Powerhouse Rail, ac os felly, byddem yn disgwyl cael cyfran Barnett am ei fod yn gynllun i Loegr yn unig; neu gallent ei ddosbarthu fel prosiect Network Rail, a fyddai y tu hwnt i'r cyllid canlyniadol Barnett ac ni fyddem yn cael ceiniog. Nid ydym wedi gallu sefydlu pa un o’r rhain sy’n mynd i ddigwydd. Ond mae'r ffaith ei fod yn niwlog ac yn aneglur ynddi ei hun yn rhan o'r broblem. Cyfarfûm â’r rheoleiddiwr y bore yma, Swyddfa'r Rheilffyrdd a'r Ffyrdd, ac mae’n amlwg ym mhob rhan o’r setliad rheilffyrdd fod y penderfyniadau’n cael eu gwneud drwy ganolbwyntio ar Loegr, a ninnau wedyn yn cael y briwsion o’r penderfyniad hwnnw. Nid yw ein hanghenion na’n dyheadau na’n targedau i newid dulliau teithio'n cael eu hystyried pan wneir penderfyniadau ar wariant rheilffyrdd ledled y DU. Felly, dyma enghraifft arall eto o system ddiffygiol y mae angen ei diwygio. Ac os yw'r Trysorlys yn ddigon ffôl i wneud yr un peth gyda phrosiect Northern Powerhouse Rail ag y maent wedi'i wneud gyda phrosiect HS2, byddant yn parhau i wanhau'r achos dros Deyrnas Unedig sy'n rhannu, oherwydd yn amlwg, nid ydynt yn rhannu, ac mae cyfle ganddynt i unioni'r sefyllfa nawr.