Diolch yn fawr, Lywydd. Heddiw, rwy’n cyhoeddi ‘Iaith, Gwaith a Gwasanaethau Dwyieithog’, adroddiad y gweithgor ar y Gymraeg ym maes datblygu economaidd a gweinyddu llywodraeth leol. Comisiynwyd yr adroddiad hwn ym mis Rhagfyr 2015 gan fy rhagflaenydd, y Gweinidog Gwasanaethau Cyhoeddus. Roedd hyn mewn ymateb i sylwadau am yr iaith Gymraeg a godwyd gan Aelodau’r Cynulliad yn ystod craffu ar Ddeddf Llywodraeth Leol (Cymru) 2015. Rwy’n dymuno estyn fy niolch a’m gwerthfawrogiad i gadeirydd y gweithgor, Rhodri Glyn Thomas, ac i aelodau’r gweithgor am lunio’r adroddiad hwn mewn cyfnod byr o amser. Mae hyn yn rhoi cyfle amserol i Weinidogion Cymru ystyried canlyniadau’r adroddiad ar ddechrau tymor newydd y Cynulliad, ac o fewn fframwaith ein dyletswyddau o dan Ddeddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015. Roeddwn i’n arbennig o falch i gwrdd â Rhodri Glyn Thomas yr wythnos diwethaf ac i glywed yn uniongyrchol ganddo fe am y ffordd yr aeth y gweithgor at ei waith, a sut y daethant at eu casgliadau.

Mae’n bwysig i osod cyd-destun i’r adroddiad, fel y mae’r awduron yn ei ganfod. Maen nhw’n dweud yn y rhagymadrodd:

‘Gofynnwyd i ni i edrych yn benodol ar yr iaith Gymraeg yn ei chynefinoedd traddodiadol yn y gorllewin a’r gogledd, a hynny drwy lens Llywodraeth Leol. Bu Llywodraeth Leol yn ganolog i weithredu polisïau cenedlaethol ac yn arbennig, i gyflenwi cyfundrefn addysg Gymraeg. Mae ein dyled i Lywodraeth Leol yn fawr. Mae Awdurdodau Lleol y gorllewin—Môn, Gwynedd, Ceredigion a Chaerfyrddin—yn flaengar eu cefnogaeth i’r iaith ond mae arfer da i’w weld ym mhob rhan o Gymru.’

Yn erbyn y cefndir hwnnw, mae’r adroddiad yn adnabod sut y mae rôl awdurdodau lleol yn allweddol mewn amryw o ffyrdd. Mae awdurdodau lleol ar y rheng flaen yn hybu a hyrwyddo’r iaith Gymraeg. Maent yn darparu gwasanaethau hanfodol mewn addysg cyfrwng Cymraeg a dysgu Cymraeg mewn ysgolion. Mae ganddynt gyfrifoldebau eang am blant a theuluoedd, gofal plant a darpariaeth feithrin, gwasanaethau cymdeithasol a chefnogaeth i bobl hŷn. Mae awdurdodau lleol yn cefnogi cymunedau iaith Gymraeg cryf drwy eu swyddogaethau cynllunio, datblygu economaidd, tai ac adfywio. Mae llywodraeth leol yn gyflogwr sylweddol ym mhob rhan o Gymru, yn cynnig swyddi o ansawdd uchel, gyrfaoedd proffesiynol i bobl leol a chyfle i weithio drwy gyfrwng y Gymraeg ac i wasanaethu’r cyhoedd yn y Gymraeg. Rôl llywodraeth leol, felly, yw i sicrhau dyfodol yr iaith drwy addysg, i sicrhau presenoldeb yr iaith bob dydd drwy waith a gwasanaethau, ac i sicrhau cadernid yr iaith mewn cymunedau llewyrchus.

Mae’r adroddiad yn cynnwys 14 o argymhellion, argymhellion sydd, yn ôl y cadeirydd yn ei ragair, ‘yn heriol ond yn ymarferol’.

The recommendations, Llywydd, are grouped under a number of headings. These include leadership, at both the national and the local level, touching on the responsibilities of the Welsh Government, the commissioner for the Welsh language and leadership teams in local government. The sections on a bilingual workforce and training relate to the Welsh-language capability of the public service workforce. The section on technology deals with the exciting opportunities that digital translation technologies are beginning to offer and, under the heading of changing behaviour, the report examines the opportunities for using behavioural insight and nudge theories in the context of the workplace and the use of services in Welsh. The final section of the report relates to local government’s role in economic development and in the creation and sustaining of resilient communities.

Mae pethau i’w gwneud sy’n deillio o’r argymhellion yn disgyn i amryw o gyrff. Byddai deddfwriaeth yn gyfrifoldeb Llywodraeth Cymru a’r Cynulliad Cenedlaethol. Mae argymhellion am recriwtio a chynllunio gweithlu yn disgyn i awdurdodau lleol, tra bod y rhai sy’n ymwneud â hyfforddiant yn cyffwrdd â swyddogaethau’r Ganolfan Dysgu Cymraeg Genedlaethol. Mae sawl argymhelliad am ymchwil a thystiolaeth sy’n adnabod gweithredoedd i’n prifysgolion.

Ni chefnogwyd pob argymhelliad yn unfrydol gan bob aelod o’r gweithgor, ond y mae pob un yn sicr o fod o ddiddordeb uniongyrchol i’r rhai sy’n cyflenwi gwasanaethau awdurdodau lleol a’u partneriaid. Am y rheswm yma, rwy’n cyhoeddi’r adroddiad heddiw am gyfnod o ymgysylltu dros yr haf.

Llywydd, mae cwmpas yr adroddiad yn eang ac mae’n cyffwrdd â meysydd polisi ar draws y Llywodraeth. Rwy’n croesawu’r cyfle i wrando ar farn llywodraeth leol a rhanddeiliaid eraill wrth i ni ystyried casgliadau’r adroddiad, a chyn cyhoeddi ymateb Llywodraeth Cymru yn yr hydref.