Fel rydym wedi’i glywed yn barod, wrth gwrs, mae plant mewn gofal yn arbennig o agored i niwed, ac mae canlyniadau’n waeth nag y byddem yn dymuno iddynt fod yn rhy aml o lawer, gyda’r rhai sydd mewn gofal yn debygol o fod â llai o gymwysterau, o wynebu mwy o berygl o fod yn ddigartref, o ddatblygu problemau iechyd meddwl ac o wynebu risg o fynd yn rhan o’r system cyfiawnder troseddol. Nawr, mae nifer y plant sy’n derbyn gofal o fewn y system ofal wedi codi’n gyson dros y 15 mlynedd diwethaf, o tua 3,500 yn ôl yn 2000 i dros 5,600 y llynedd. Nawr, mae hyn yn dangos yn glir y bydd y pwysau ar y gwasanaethau yn parhau i gynyddu a bod angen gwneud newidiadau er mwyn sicrhau gwell canlyniadau i’r plant a’r bobl ifanc hyn. Ac o edrych ar y graff, gallech weld bod naid glir ar ôl 2008, ar ôl y cwymp economaidd—nid ar unwaith efallai, ond tua blwyddyn neu 18 mis yn ddiweddarach. Mae’n bosibl y bydd rhai yn dadlau y gallai hynny fod wedi cyd-daro â’r adeg pan ddechreuodd y toriadau a’r mesurau caledi gael effaith. Efallai bod tystiolaeth yn bodoli sy’n profi neu’n gwrthbrofi hynny, ond rhaid i mi ddweud fod y naid yn eithaf trawiadol wrth edrych ar y graff. Ac os oes cydberthynas rhwng y dirwasgiad a nifer y plant mewn gofal, yna mae’n rhaid i ni ymbaratoi ar gyfer y posibilrwydd o gynnydd pellach yn y galw am wasanaethau yn y Gymru sydd ohoni ar ôl y refferendwm. Felly, rwy’n credu bod rheidrwydd enfawr ar Lywodraeth Cymru i weithredu yn awr er mwyn sicrhau ein bod yn gwneud popeth yn ein gallu i ymateb i’r her hon. Ac rydym i gyd yn cydnabod, rwy’n siŵr, fod llawer wedi digwydd o ran deddfwriaeth a strategaethau, ond rwy’n credu ei bod hi’n bryd bellach i ni ganolbwyntio’n fwy didrugaredd ar y canlyniadau rydym yn chwilio amdanynt.

Mae addysg, wrth gwrs, fel un o’r meysydd a amlygwyd yn barod a pha mor dda y mae plant sy’n derbyn gofal yn ei wneud yn yr ysgol, yn ogystal â pha un a ydynt yn symud ymlaen i hyfforddiant pellach neu gyflogaeth, wrth gwrs, yn aml yn cael ei hystyried yn ffordd bwysig o fesur pa mor dda y cefnogwyd y grŵp hwn o blant. Ceir enghreifftiau gwych o lwyddiannau, wrth gwrs, ond mae’r ystadegau cyffredinol yn adrodd stori go annymunol. Yn wir, mae bwlch mawr rhwng cyrhaeddiad plant sy’n derbyn gofal a chyrhaeddiad disgyblion yn gyffredinol.

Cyfeiriodd yr Aelod dros Lanelli at hyn yn gynharach. Yn y cyfnod sylfaen, mae’r bwlch yn 23 pwynt canran; yng nghyfnod allweddol 2, mae’r bwlch yn 24 pwynt canran; yng nghyfnod allweddol 3, mae’n cynyddu i 36 pwynt canran; ac fel y clywsom yn gynharach, mae’r bwlch ar ei fwyaf yng nghyfnod allweddol 4, gyda 40 y cant o wahaniaeth—wedi codi o 30 pwynt canran yn 2004, gyda llaw. Mae’r ystadegau diweddaraf yn dangos nad oedd 45 y cant o’r rhai a oedd yn gadael gofal yn 19 oed mewn addysg, cyflogaeth na hyfforddiant y llynedd. Er mai honno yw’r ganran isaf dros y naw mlynedd diwethaf, mae’n amlwg yn annerbyniol o uchel o hyd.

Mae plant sy’n derbyn gofal angen sefydlogrwydd, wrth gwrs, fel rydym wedi’i glywed, yn hytrach na chael eu symud yn barhaus o un lleoliad i’r llall. Os yw plant yn symud yn rhy aml, yna mae’n amlwg y bydd newid ysgol hefyd yn tarfu ar eu haddysg, yn ogystal â’r ffaith eu bod yn fwy tebygol o ddioddef mewn perthynas ag iechyd meddwl hefyd. Fel y dywedodd David, yng Nghymru, mae tua 9 y cant o blant sy’n derbyn gofal wedi bod mewn tri neu fwy o leoliadau mewn blwyddyn, ac er bod y ffigur hwn yn ddirywiad graddol o 13 y cant yn 2004, mae’n amlwg ei fod yn rhy uchel o hyd.

Mae’n rhaid i mi ddweud hefyd fod yna anghysondeb o fewn y system addysg o ran sut y mae plant sydd wedi cael eu mabwysiadu neu eu maethu yn cael eu trin a’r posibilrwydd y gallai’r canfyddiad eu bod yn wahanol arwain at fwlio. Mae rhai ysgolion yn deall y problemau ac yn cynnig cefnogaeth ardderchog, ond nid yw’r un peth yn wir am rai ysgolion eraill.

Dywedodd Estyn heddiw fod disgyblion sy’n cael addysg y tu allan i’r ystafell ddosbarth yn aml yn colli manteision y cwricwlwm ehangach a chymorth arbenigol. Nid wyf wedi cael amser i edrych a yw’r adroddiad yn ystyried plant sy’n derbyn gofal yn benodol mewn unrhyw ffordd, ond rwy’n gwybod bod y Llywodraeth wedi sefydlu’r grŵp gorchwyl a gorffen y llynedd i ystyried y rheini sydd mewn addysg heblaw yn yr ysgol—rhywbeth, wrth gwrs, y cyfeiriodd Keith Towler, y comisiynydd plant blaenorol ato fel gwasanaeth sinderela yn ôl ym mis Mai 2014. Nawr, bydd y grŵp gorchwyl a gorffen hwnnw yn adrodd yn ôl ym mis Medi, a hoffwn ofyn i’r Ysgrifennydd drafod gyda’r Ysgrifennydd addysg, efallai, pa un a fyddai’n bosibl i’r grŵp gorchwyl a gorffen hwnnw ystyried plant sy’n derbyn gofal fel grŵp penodol yn y cyd-destun penodol hwn. Awgrym arall a wnaed yn gynharach heddiw hefyd oedd y posibilrwydd y gallai Estyn gynnal adolygiad thematig, o bosibl, o waith gyda phlant sy’n derbyn gofal mewn ysgolion ledled Cymru i lywio trafodaethau a strategaethau yn well yn hyn o beth.

Mae Plaid Cymru wedi bod yn gefnogol iawn i’r dull o weithredu a fabwysiadwyd yn y Cynulliad diwethaf ac yn amlwg, byddwn yn cefnogi ymdrechion i gryfhau’r trefniadau presennol ar yr amod, wrth gwrs, ei fod yn canolbwyntio’n ddidrugaredd yn awr ar wella canlyniadau.