5. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad ar y rhaglen Ysgolion yr 21ain Ganrif? OAQ(5)0107(FM)

Gwnaf, â phleser. Bydd ein rhaglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain yn arwain at fuddsoddiad o £1.4 biliwn dros y cyfnod o bum mlynedd hyd at 2019. Bydd pob un o'r 22 awdurdod yn elwa ar y buddsoddiad hwn, a fydd yn arwain at ailadeiladu ac ailwampio dros 150 o ysgolion a cholegau ledled Cymru. Hyd yma, cymeradwywyd 105 o brosiectau drwy'r rhaglen.

Diolch yn fawr, Brif Weinidog. Byddwch yn ymwybodol, i rai, pan gaiff ysgol newydd ei chrybwyll, y gall fod pryderon, yn enwedig pan fo plant a rhieni yn hapus iawn â'r ysgol y maen nhw’n ei mynychu. Nawr, o dan adran 5.4 cod trefniadaeth ysgolion statudol Llywodraeth Cymru, mae’n rhaid i awdurdodau lleol ystyried yr holl wrthwynebiadau a gyflwynir yn gydwybodol, a pheidio â gwneud penderfyniadau ar gynigion uno gyda meddwl caeedig i'r rhanddeiliaid dan sylw. Fodd bynnag, yng Nghonwy yn ddiweddar, mae’r cyngor yn bwrw ymlaen â dau gynnig uno diweddar sy’n effeithio ar bump o'n hysgolion cynradd, er gwaethaf llawer o wrthwynebiadau. Mae llawer o rieni, athrawon, llywodraethwyr a hyd yn oed yr undebau athrawon yn flin, yn rhwystredig ac yn siomedig ac o’r farn bod yr ymgynghoriad statudol yn ddiystyr, yn enwedig pan gyhoeddwyd cofnodion penderfyniad cabinet perthnasol yn ddiweddar cyn i’r cyfarfod gael ei gynnal hyd yn oed—fait accompli. Er mwyn rhoi sylw i'r pryderon a godwyd, a wnewch chi weithio gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg newydd, yn y tymor ysgol newydd yn amlwg, i ystyried eto sut y mae pryderon a safbwyntiau’r rhai yr effeithir arnynt fwyaf yn cael eu hystyried o fewn y penderfyniadau ysgolion yr unfed ganrif ar hugain, fel bod y lleisiau hyn yn cael eu clywed ac yn cael sylw priodol?

Mae'r Aelod yn beirniadu Cyngor Conwy a'r ffordd y maen nhw wedi ymddwyn. Gwn y bu pryderon yng Nghonwy, yn enwedig o ran nifer o ysgolion—yn ardal Caerhun rwy’n meddwl, ac yng Nghyffordd Llandudno hefyd rwy’n credu. O ran Cyffordd Llandudno, deallaf y bu ailymgynghoriad, sydd ar agor ar hyn o bryd ac a fydd ar agor tan 27 Gorffennaf. O ran Caerhun, rwy’n deall bodd hynny wedi ei gymeradwyo eisoes. Ond mae'n gywir i ddweud, pan ein bod yn rhoi safonau ar waith rydym yn disgwyl cydymffurfiad â nhw wrth gynnig cau ac uno ysgolion, rydym ni’n disgwyl cydymffurfiad â'r broses. Ceir maglau cyfreithiol i awdurdodau lleol oni bai eu bod yn gallu dangos, wrth gwrs, eu bod wedi dilyn y weithdrefn gywir, a byddem yn disgwyl i bob awdurdod lleol yng Nghymru wneud hynny.

Brif Weinidog, yn ogystal ag adeiladu ysgolion newydd, mae hefyd yn bwysig ein bod yn parhau i adeiladu colegau newydd ar gyfer addysg bellach. Mae gan Goleg Gwent gynlluniau uchelgeisiol a phwysig i adleoli eu campws yng Nghasnewydd i lan yr afon ochr yn ochr â champws Prifysgol De Cymru ac, yn wir, rhagor o adeiladau yn y cyffiniau. A ydych chi’n cytuno â mi bod yn rhaid i ni barhau i wella ein colegau addysg bellach yn y modd hwnnw a chefnogi egni a syniadau i sicrhau gwelliannau i addysg bellach, ac yn enwedig, efallai, cysylltiadau cryf ag addysg uwch?

Ydw, mi ydwyf. Gwn y gallai fod llawer o gynigion yn cael eu gwneud o ran campws Casnewydd, ond mae'n gwbl gywir i ddweud y dylem ni wneud yn siŵr nad oes unrhyw ffin bendant rhwng AB ac AU i’r myfyriwr. Gwn fod llawer iawn o fyfyrwyr sy'n mynd ymlaen i gwblhau cyrsiau gradd yn dechrau mewn lleoliad AB oherwydd mai dyna sy'n briodol iddyn nhw. Nid yw’r hyder ganddyn nhw efallai i fynd yn syth i mewn i AU ac mae angen eu hannog i wneud hynny, ac yna wrth gwrs maen nhw’n dod yn llwyddiannus dros amser. Felly, mae mwy o weithio rhwng AU ac AB yn hynod bwysig er mwyn creu’r llwybr di-dor hwnnw i’r myfyriwr.

Yng ngoleuni’r dyletswyddau sydd nawr, wrth gwrs, ar y sector cyhoeddus yn dilyn Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015, oni ddylai fod gorfodaeth ar bob adeilad sy’n cael ei godi gydag arian cyhoeddus, ac, yn y cyd-destun yma, ysgolion yr unfed ganrif ar hugain, i fod yn defnyddio pob cyfle posib o safbwynt ynni adnewyddadwy?

Rwy’n credu bod hynny’n iawn. Rwyf wedi gweld sawl enghraifft o hynny, lle mae adeiladau yn ‘rhagorol’ ynglŷn â BREEAM. Rwyf wedi gweld enghreifftiau lle mae dŵr yn cael ei gasglu o’r to ac yn cael ei ddefnyddio yn yr ysgol ei hun. Felly, byddwn yn erfyn ar awdurdodau lleol i ystyried yr enghreifftiau da rwyf wedi’u gweld ar draws Cymru er mwyn sicrhau eu bod yn gwneud yr un peth.