Nid wyf yn anghytuno â Huw Irranca-Davies ar y mater hwnnw, ond byddwn yn dweud wrtho nad wyf yn credu bod y pethau hyn wedi eu gwarantu o gwbl gan fod cymaint o ansicrwydd yn y sefyllfa rydym ynddi.

Mae’n rhaid i mi ddod â fy sylwadau agoriadol i ben er mwyn i Aelodau eraill gael dweud eu barn, ond credaf ei bod yn bwysig cofnodi mai’r cyngor clir bob amser i Lywodraeth Cymru oedd y dylem ymdrin â TB yn y boblogaeth anifeiliaid fferm a’r boblogaeth bywyd gwyllt. Pan oedd gan y Llywodraeth bolisi brechu credadwy, credaf ei bod wedi gallu perswadio llawer o bobl, gan gynnwys y Comisiwn Ewropeaidd, ac eraill ledled y Deyrnas Unedig, ei bod yn bosibl ymdrin â phroblem bywyd gwyllt drwy frechu moch daear. Rwy’n siŵr y bydd Aelodau eraill yn y ddadl yn dweud pa un a yw hwn yn bolisi effeithiol ai peidio, ond mae’n ffaith ei fod wedi llenwi bwlch, gan ei fod yn dangos bod rhywbeth yn cael ei wneud am y fector bywyd gwyllt. Nid yw’r brechlyn hwnnw ar gael mwyach. Nid yw wedi cael ei ddefnyddio yng Nghymru ers blwyddyn fan lleiaf. Mae yna seiliau moesol difrifol dros holi a ddylem fod yn defnyddio brechlyn a fyddai’n fwy defnyddiol, mewn gwirionedd, yn Affrica ac mewn gwledydd sydd â TB ym mhoblogaeth eu plant ifanc, lle mae angen mwy a mwy o’r brechlyn ar foch daear mewn gwirionedd er mwyn iddo weithio ynddynt. Felly, credaf fod angen i ni weld cynllun newydd gan Lywodraeth Cymru. Os nad ydym am ddefnyddio brechlyn i ymdrin â’r fector bywyd gwyllt, mae’n rhaid i’r Llywodraeth gyflwyno cynllun cydlynol ar gyfer ymdrin â TB mewn moch daear, gan mai dyna yw’r broblem yn y bôn.

Nid yw hyn yn ymwneud â throsglwyddo’r clefyd yn uniongyrchol rhwng moch daear a gwartheg. Nid ydynt yn mynd o gwmpas y lle yn lapswchan. Mae’n bresennol yn y porfeydd. Mae’n ymwneud, weithiau, â’r ffordd y mae ffermwyr yn cyflawni eu harferion eu hunain. Mae mwy a mwy o dystiolaeth yn dod yn amlwg drwy’r amser, er enghraifft, ynglŷn â’r defnydd o slyri a dulliau eraill. Ond mae’n endemig, ac mae’n endemig iawn mewn rhannau o Gymru, ac os nad oes gennym gynllun credadwy ar gyfer cael gwared arno, byddwn yn wynebu anawsterau masnach, byddwn yn wynebu anawsterau iechyd anifeiliaid a byddwn yn wynebu anawsterau ariannol difrifol i nifer o’n ffermwyr.

Nid wyf wedi crybwyll difa eto, felly fe soniaf am y difa rwyf am ei weld yn dod i ben. Y difa rwyf am ei weld yn dod i ben yw’r 117,771 o wartheg sydd wedi cael eu difa oherwydd TB yn ystod y 10 mlynedd diwethaf. Gadewch i ni siarad am ddifa pan fo raid i ni, ond gadewch i ni ei roi yn y cyd-destun cywir o ran pa anifeiliaid sy’n haeddu ein cefnogaeth. Rwyf am weld pob anifail yn cael ei drin yn gywir, a chyda’r lefel uchaf o les, ac rwyf am weld rhywbeth yn cael ei wneud ynglŷn â’r clefyd mewn gwartheg a moch daear.