Fel y dywed NFU Cymru wrthym yn eu briff, TB buchol yw un o’r bygythiadau mwyaf sy’n wynebu’r diwydiant gwartheg yng Nghymru. Maent yn ychwanegu bod methiant hanesyddol Llywodraeth Cymru i fynd i’r afael â’r clefyd yn effeithiol mewn bywyd gwyllt yn golygu ei fod yn parhau i effeithio nid yn unig ar geidwaid gwartheg a’u teuluoedd ond ar y rhai ymhellach i lawr y gadwyn gyflenwi hefyd.

Maent yn dweud bod TB buchol yn

‘glefyd cymhleth sydd rhaid ei daclo’n gyfan o bob ochr, yn cynnwys mynd i’r afael â ‘r cronfeydd o glefyd mewn bywyd gwyllt, os bydd gennym unrhyw obaith o ddileu’r clefyd’.

Rydym eisoes wedi clywed bod nifer yr achosion newydd a gofnodwyd mewn buchesi yng Nghymru hyd at fis Mehefin wedi gostwng 16 y cant y llynedd, ond bod nifer y gwartheg a laddwyd o ganlyniad i TB buchol wedi codi 43 y cant yn y cyfnod cyfatebol. Ychwanegodd Undeb Amaethwyr Cymru ystadegyn sy’n dangos bod nifer y gwartheg yng Nghymru a gafodd eu difa oherwydd TB buchol yn y 12 mis hyd at fis Gorffennaf 2016 yn wedi cynyddu mwy na 900 y cant dros y ddau ddegawd diwethaf. Dywed NFU Cymru fod rhoi diwedd ar raglen frechu Llywodraeth Cymru oherwydd prinder byd-eang o’r brechlyn wedi arwain at ddiffyg polisi, a hoffai llywydd UAC atgoffa holl Aelodau’r Cynulliad pa mor hanfodol yw hi fod Llywodraeth Cymru yn rhoi strategaeth ar waith i fynd i’r afael â TB buchol mewn gwartheg a bywyd gwyllt, gan ei bod yn anodd gweld heb hynny, meddant, sut y gallwn sicrhau cytundebau masnach â gwledydd Ewropeaidd ar ôl gadael yr UE—pwynt a wnaed yn effeithiol gan siaradwyr yn gynharach.

Wrth siarad yma saith mlynedd yn ôl, dywedais fod Cymdeithas Milfeddygon Prydain wedi dweud bod

‘methu â mynd i’r afael â ffynonellau’r haint ymysg bywyd gwyllt wedi golygu bod y clefyd wedi para’n hwy ymhlith poblogaethau’r holl rywogaethau yr effeithir arnynt.’

Wrth siarad yma dair blynedd yn ôl, dyfynnais ddatganiad gan lywydd Cymdeithas Milfeddygon Prydain yn y cinio blynyddol yng Nghymru, sef

‘bod arnom angen yr holl adnoddau sydd ar gael i fynd i’r afael â’r clefyd, a rhaid i hynny gynnwys difa moch daear mewn ffordd drugarog wedi’i thargedu o dan amgylchiadau penodol’.

Roedd hynny dair blynedd yn ôl. Mewn e-bost, dywedodd meddyg teulu sydd wedi ymddeol yn Ninbych, ‘Mae moch daear wedi marw ar ochr y ffordd yn olygfa gyffredin. Maent yno am wythnosau. Os yw’r moch daear hyn yn cario TB, mae’n rhaid bod perygl y bydd yr haint yn cael ei drosglwyddo i wartheg ac anifeiliaid eraill. Dylai rhywun fod yn gyfrifol am gael gwared ar foch daear marw oddi ar briffyrdd cyhoeddus.’

Nawr, mae Cymdeithas Milfeddygon Prydain yn nodi bod tystiolaeth wyddonol yn profi bod moch daear a gwartheg yn lledaenu bTB i wartheg. Mae eu safbwynt yn cefnogi dull cynhwysfawr o fynd i’r afael â TB buchol, yn seiliedig ar ddefnyddio ymchwil wyddonol, ynghyd â’r defnydd o epidemioleg milfeddygol. Dywedant fod yn rhaid rhoi mesurau rheoli gwartheg ar waith ar yn un pryd ac ochr yn ochr â mesurau cydlynol ar gyfer moch daear, mathau eraill o fywyd gwyllt a rhywogaethau fferm sy’n agored i’r haint. Maent yn credu ei bod yn hanfodol lladd gwartheg sy’n profi’n bositif am TB buchol er mwyn rheoli’r clefyd mewn gwartheg, ond nad yw hynny wedi bod yn ddigon i reoli’r clefyd. Felly, maent hefyd yn credu bod angen difa moch daear mewn modd di-boen ac effeithiol wedi’i dargedu mewn ardaloedd sydd wedi eu dethol yn ofalus. Dywedant y dylai brechu gwartheg a moch daear fod yn rhan ganolog o unrhyw bolisi i ddileu TB buchol, ond na ddylid gorbwysleisio neu orliwio ei rôl bresennol, gan ychwanegu na phrofwyd bod brechlyn BCG moch daear yn diogelu rhag yr haint, nad yw’n effeithio ar foch daear a heintiwyd cyn cael eu brechu, ac nad oes brechlyn gwartheg trwyddedig ar gael hyn o bryd, sy’n golygu na allai’r DU fasnachu anifeiliaid byw neu gynhyrchion anifeiliaid.