Mae [R] yn dynodi bod yr Aelod wedi datgan buddiant. Mae [W] yn dynodi bod y cwestiwn wedi’i gyflwyno yn Gymraeg.

Rwyf wedi derbyn un cwestiwn brys o dan Reol Sefydlog 12.66 ac rwy’n galw ar Darren Millar i ofyn y cwestiwn brys.

A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am ddiswyddo staff gan Fwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr, yn dilyn pryderon mewn perthynas ag Uned Iechyd Meddwl Bryn Hesketh ym Mae Colwyn? EAQ(5)0054(FM)

Gwnaf. Roedd Llywodraeth Cymru wedi cael gwybod am y sefyllfa hon gan Fwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr yr wythnos diwethaf. Rwyf wedi cael fy sicrhau bod y bwrdd iechyd wedi rhoi camau ar waith i sicrhau diogelwch cleifion, ac mae ymchwiliad i’r honiadau wedi dechrau.

Diolch i chi am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Roedd hwn yn amlwg yn newyddion a oedd yn peri pryder pan ddaeth yn amlwg ddoe yng ngogledd Cymru, yn enwedig o ystyried y ffaith fod y llwch heb setlo eto ar sgandal Tawel Fan, a achosodd y fath ysgytwad, wrth gwrs, i bobl gogledd Cymru y llynedd. Rwyf fi, fel chithau, yn croesawu’r camau a gymerwyd gan y bwrdd iechyd hyd yn hyn, dros y dyddiau diwethaf. Wrth gwrs, mae’n hanfodol yn awr eu bod cyfyngu cymaint â phosibl ar yr aflonyddwch i’r cleifion agored i niwed sy’n dal yng ngofal yr uned arbennig ac yn rhoi gwybod i anwyliaid pobl ynglŷn ag unrhyw ddatblygiadau.

Ond a gaf fi ofyn i chi, Ysgrifennydd y Cabinet, pa sicrwydd y gallwch ei roi i bobl gogledd Cymru nad oes yna broblem fwy cyffredinol gyda gwasanaethau iechyd meddwl ar draws y rhanbarth? Nid yw hwn ond y diweddaraf o nifer o adroddiadau a phryderon sy’n cael eu crybwyll ynglŷn ag ansawdd y gofal ac yn wir, yr amgylchedd lle mae pobl yn derbyn gofal mewn gwahanol unedau ar draws gogledd Cymru. A allwch ddweud wrthym hefyd a yw nifer y gwelyau yng ngogledd Cymru yn addas, yn eich barn chi, i ateb anghenion y boblogaeth yno? Ac a allwch ddweud wrthym, o ystyried bod y bwrdd iechyd yn destun mesurau arbennig, a’i fod yn destun mesurau arbennig yn rhannol oherwydd y problemau yn y gwasanaethau iechyd meddwl yn y rhanbarth, pryd ar y ddaear y gwelwn strategaeth iechyd meddwl yng ngogledd Cymru fel y gallwn gael y math o sicrwydd ynglŷn â dyfodol y gwasanaethau yn y rhanbarth hwnnw, ac y gallwn ddwyn y bwrdd iechyd, ac yn wir, chi fel Ysgrifennydd y Cabinet, i gyfrif am gyflawni’r strategaeth honno? Nid yw’r sefyllfa bresennol yn dderbyniol. Mae’n bwysig fod pobl yn cael y sicrwydd hwn. Ar hyn o bryd, rwy’n ofni bod cwestiynau mawr i’w gofyn ynglŷn â’r gwasanaethau hyn yn y rhanbarth.

Nid wyf yn credu ei bod yn ddefnyddiol cyfeirio’n ôl at y digwyddiadau penodol yn Nhawel Fan fel rheswm i ladd ar y gwasanaeth yn gyffredinol yng ngogledd Cymru. Gwnaed honiad difrifol am ofal cleifion, ac rwy’n falch, mewn gwirionedd, fod yr aelod o staff wedi teimlo y gallai dynnu sylw at y mater. Gweithredodd y bwrdd iechyd yn gywir ac yn briodol. Rwy’n credu bod hynny’n arwydd o’r hyn a ddylai fod wedi digwydd yn y gorffennol, ac ni ddigwyddodd mewn rhai mannau. Mae hynny, rwy’n meddwl, yn dangos rhywfaint o gynnydd a chydnabyddiaeth o’r hyn sydd angen ei newid.

Mae’r bwrdd iechyd yn destun mesurau arbennig, fel y mae pawb yn gwybod o’r diweddariadau a roddais yn agored yn y Siambr hon ac yn ysgrifenedig. Mae angen i wasanaethau iechyd meddwl yng ngogledd Cymru wella’n sylweddol. Maint yr her yw rhan fawr o’r rheswm pam y cyhoeddais yn flaenorol y byddai’r bwrdd iechyd yn destun mesurau arbennig am gyfnod o ddwy flynedd. Rydym ran o’r ffordd drwy hynny. Nid wyf yn disgwyl i’r gwasanaeth fod yn berffaith yn awr, ddim o gwbl. Ni fyddai’n realistig. Yr her yw sut y maent yn gwneud cynnydd o nawr ymlaen. Felly, mae ganddynt gyfarwyddwr gwasanaethau iechyd meddwl newydd a phrofiadol. Rwyf wedi ei gyfarfod, ac mae ei ymroddiad a’r neges a roddodd am yr angen i adolygu a diwygio’r gwasanaeth wedi creu argraff arnaf. Felly, mae hynny’n rhywbeth o ran cael strategaeth briodol gyda chefnogaeth y cyhoedd a’r staff, a bydd hynny’n golygu rhywfaint o newid.

Ond efallai nad yw’r mater penodol rydych yn ei grybwyll yn y cwestiwn yn mynd yn ôl at y strategaeth ehangach honno mewn gwirionedd. Mae’r strategaeth yn bwysig. Bydd y ddarpariaeth yn bwysig. Fe gawn sicrwydd allanol, a bydd adroddiadau rheolaidd gennyf fi am y cyfarfodydd hynny i dawelu meddyliau. Mae gennym Swyddfa Archwilio Cymru, Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru a phrif weithredwr GIG Cymru i adolygu cynnydd ar y mesurau arbennig. Rwy’n disgwyl gweld cynnydd, ac os na wneir cynnydd, rwy’n disgwyl cael gwybod yn briodol ble nad yw’r cynnydd wedi digwydd. Byddaf yn cadw llygad ar y gwasanaethau iechyd meddwl ar draws gogledd Cymru. Byddaf yn rhoi sylw ac amser arbennig iddo, fel y gwneuthum ar bob ymweliad â gogledd Cymru. Felly, mae hwn yn fater difrifol. Mae angen ei drin yn ddifrifol, ac rwy’n disgwyl bod yn agored ac yn onest gyda’r Aelodau yn y Siambr hon a thu hwnt ynglŷn â pha gynnydd a wnaed a’r hyn sydd eto i ddod.

Rydych yn dweud wrthym yn glir nad ydych yn disgwyl i’r gwasanaeth fod yn berffaith, ond oni ddylem ddisgwyl i’r gwasanaeth fod yn well? Eto i gyd, dyma ni eto yn wynebu’r hyn a allai fod yn sgandal difrifol arall yn ymwneud â gofal o ansawdd gwael i gleifion yng ngogledd Cymru. Ond y tro hwn, wrth gwrs, mae sancsiwn mesurau arbennig eisoes wedi cael ei ddefnyddio. Felly, mae’n anodd gweld, os yw ein hofnau gwaethaf yn cael eu gwireddu, lle y gall y Llywodraeth fynd ar hyn, mewn gwirionedd.

Yn amlwg, gall meddygon a nyrsys sy’n camymddwyn golli eu gwaith, gallant golli eu bywoliaeth, gallant hyd yn oed fynd i’r carchar, ac eto rydym yn gweld y sgandalau hyn dro ar ôl tro. Yn aml, wrth gwrs, pan fo’r ymchwiliad yn digwydd, maent yn tynnu sylw at fethiannau rheoli. Nawr, yn eich barn chi, Ysgrifennydd y Cabinet, a yw’n bryd rhoi rheolwyr y GIG o dan drefn reoleiddio broffesiynol, a modd o ddiswyddo rheolwyr os yw eu penderfyniadau neu eu methiannau yn arwain at niwed i gleifion?

Rhan o’r her wrth ymdrin â mater penodol yw fy mod yn credu bod gennym gyfrifoldeb i beidio â siarad fel pe bai’r ofnau hynny’n ffeithiau. Mae’r camau a gymerwyd wedi bod yn gwbl briodol yn yr ystyr eu bod yn gwahardd staff o’u gwaith fel gweithred niwtral i ganiatáu i ymchwiliad ddigwydd. Bydd person allanol o’r tu allan i Betsi Cadwaladr yn cynnal yr ymchwiliad, ac mae’n bwysig hefyd fod y staff a’r teuluoedd a allai fod ynghlwm wrth hyn, ond hefyd y cyhoedd yn ehangach, yn deall nad ymchwiliad mewnol i’r bwrdd iechyd ymchwilio ei hun fydd hwn. Mae yna bwynt i’w wneud yma am y lefel o dawelwch meddwl. Rwy’n credu y dylai hynny roi hyder i bobl eraill fod y rheolwyr yn yr achos hwn yn gwneud y peth iawn. Yn hytrach na meddwl am ffyrdd gwahanol o gael gwahanol gosbau ar gyfer rheolwyr, rwy’n meddwl bod gennym ddigon o gosbau posibl i reolwyr eisoes ynglŷn â’r atebolrwydd nad oes ganddynt o fewn y system. Ein her yw: sut rydym yn sicrhau eu bod yn cael eu gwneud yn atebol yn briodol a pha fesurau sydd gennym ar waith? Oherwydd, y gosb eithaf yw bod rhywun yn colli eu swydd. Wyddoch chi, mae honno’n gosb mor ddifrifol i’w gweithredu, a sawl gwaith fydd hynny’n gwella’r gwasanaeth? Rwyf bob amser â diddordeb—. Beth rydym yn ei wneud i ddeall ein problemau a’n heriau yn y gwasanaeth? Pwy sy’n gyfrifol am hynny, sut y maent yn cael eu gwneud yn atebol, a beth sydd angen i ni ei wneud wedyn i wella?

Fe fyddwch wedi gweld, yng ngogledd Cymru, fod yna dîm rheoli newydd yn y gwasanaeth iechyd meddwl oherwydd ein bod wedi cydnabod bod angen i hynny ddigwydd. Rydym wedi dod ag arbenigedd i mewn i’r bwrdd iechyd, gydag uwch-nyrsys sydd wedi mynd yno dros gyfnod o amser, ac rwy’n falch o weld eu bod wedi recriwtio cyfarwyddwr iechyd meddwl profiadol sydd bellach yn ysgwyddo cyfrifoldeb am gyflawni strategaeth wahanol a strategaeth well, gan gydnabod bod angen gwelliant sylweddol o hyd. Ond ar hyn o bryd, ni fyddwn yn ceisio dweud wrthych fod popeth yn berffaith, ac nid yw ond yn deg fy mod yn cydnabod mai dyna ble rydym, yn hytrach na dweud wrth bawb fod pethau’n dda, fod pethau’n berffaith, ac nad oes angen unrhyw newid. Rydym yn cydnabod bod angen newid. Mae mwy o benderfyniadau anodd i’w gwneud ym mwrdd iechyd Betsi Cadwaladr er mwyn gwneud yn siŵr nad ydym yn dychwelyd i’r sefyllfa hon yn y dyfodol, a bod pobl yn cael y gwasanaethau y mae ganddynt hawl i’w disgwyl.

Ysgrifennydd y Cabinet, nid wyf yn gwybod manylion yr hyn a ddigwyddodd ar y ward hon, ond fel y gwyddoch, rwy’n hyrwyddwr hirsefydlog i’r angen i ymestyn Deddf Lefelau Diogel Staff Nyrsio (Cymru) 2016 i gynnwys wardiau iechyd meddwl oedolion. Rwyf wedi gwneud y pwynt o’r blaen yn y Siambr mai cleifion ar y wardiau hynny yn ôl pob tebyg yw’r bobl fwyaf di-lais a welwn yn y GIG. Pan fydd yr ymchwiliad hwn wedi’i gwblhau, a wnewch chi gytuno i rannu’r canfyddiadau gydag Aelodau’r Cynulliad? Ac yn benodol, a wnewch chi ystyried a all hyn roi hwb pellach i’r angen i ymestyn y ddeddfwriaeth ar lefelau staffio diogel i gynnwys wardiau iechyd meddwl oedolion yng Nghymru?

Diolch am y cwestiwn. Ni fydd yr adroddiad ar yr ymchwiliad ar fy nghyfer i, mater i’r bwrdd iechyd fydd hwnnw, ond byddwn yn disgwyl y byddant yn gwneud yn siŵr fod Aelodau’r Cynulliad yn cael eu briffio. Yn wir, fe gafodd Aelodau’r Cynulliad eu briffio ar y mater hwn, ac unwaith eto, mae’n glod i’r bwrdd iechyd—aethant ati’n rhagweithiol i ddweud wrth bobl am y broblem, yn hytrach nag aros iddi gael eu datgelu. Felly, mae’r ymchwiliad amddiffyn oedolion agored i niwed wedi dechrau hefyd. Felly, fel y dywedais, maent yn gwneud y peth iawn. Wrth ddeall beth a ddaw allan yn yr adroddiad, byddwn yn disgwyl i Aelodau’r Cynulliad gael eu briffio eto hefyd, a byddwn yn disgwyl y byddai’r hyn a ddysgir o hynny’n cael ei ddarparu ar gyfer cynrychiolwyr cyhoeddus gan y bwrdd iechyd.

O ran eich pwynt am y Ddeddf lefelau diogel staff nyrsio, rwyf wedi nodi y bydd y Ddeddf yn cael ei chyflwyno mewn ffordd sy’n seiliedig ar dystiolaeth. Felly, rydym yn deall—tystiolaeth yn awr ar gyfer pan fydd yn cael ei chyflwyno yn y cyfnod cychwynnol, ac o’i chyflwyno ymhellach, rhaid cael tystiolaeth am effaith gwneud hynny, ynglŷn â ble rydym yn awr a ble mae angen i ni fynd. Rwy’n falch iawn fy mod wedi cael ambell drafodaeth adeiladol eisoes gyda’r Coleg Nyrsio Brenhinol ar y pwynt hwn. Maent yn amlwg yn awyddus i weld y Ddeddf yn cael ei chyflwyno ymhellach ac nid yn y gwasanaethau oedolion yn unig, ond yn y gwasanaethau plant hefyd. Rwyf wedi bod yn hynod o glir, lle ceir tystiolaeth fod yna fantais go iawn i’r claf o gyflwyno’r Ddeddf lefelau diogel staff nyrsio, yna byddwn yn ystyried hynny a byddwn yn gweithio mewn modd i allu deall sut y mae angen i ni gynllunio’r gweithlu i gyflawni hynny. Ond rwy’n sicr yn agored i—mae gennym ymrwymiad i gyflwyno’r Ddeddf yn y mannau lle mae’r dystiolaeth yn dweud wrthym mai dyna’r peth iawn i’w wneud. Felly, rwy’n hapus i ailddatgan yr ymrwymiad hwnnw heddiw.

Diolch i’r Ysgrifennydd Cabinet.