Rwy'n ddiolchgar i'r comisiwn—i gomisiynydd Cymru, June Milligan, yn arbennig, ar ôl cymryd yr awenau gan Ann Beynon, a hoffwn ddiolch iddi am ei gwaith yn y swydd honno—am yr adroddiad hwn, 'Tuag at Gymru Decach’. Credaf ei bod yn bwysig deall y daw’r adroddiad hwn gan bwyllgor Cymru, sy'n cael ei gadeirio gan gomisiynydd Cymru fel swyddog arweiniol y EHRC, sy'n ei gefnogi, a cheir nifer o bobl rhan amser ar y pwyllgor hwnnw. Ond y mae rhan fwyaf o waith yr EHRC yn digwydd ar sail Prydain gyfan mewn meysydd sy'n canolbwyntio ar—mewn gwirionedd, yn deillio o'r comisiwn blaenorol, y Comisiwn Cyfle Cyfartal, a oedd yn canolbwyntio yn flaenorol ar gydraddoldeb rhywiol. Ymgorfforwyd y Comisiwn Cydraddoldeb Hiliol a’r Comisiwn Hawliau Anabledd yn rhan o’r EHRC newydd hwn. Ceir pwyllgor anabledd gan fod pwyllgor Cymru a'r Alban, ond nod yr EHRC oedd canolbwyntio ar gydraddoldeb fel egwyddor, yn hytrach na chael comisiynau a chyrff sy'n cystadlu i gynrychioli gwahanol grwpiau.

Rwy'n credu y byddai'n ddoeth i'r Cynulliad asesu sut y mae’r comisiwn yn gweithio yng nghyd-destun datganoli. Mae gennym y pwyllgor Cymru arbennig hwnnw. Mae yna hefyd ddyletswydd ar y comisiwn i adrodd ar yr hyn y mae'n ei wneud yng Nghymru yn ei adroddiad blynyddol; dim ond paragraff bach iawn ar hynny y gallaf ddod o hyd iddo, sydd ond yn cysylltu wedyn â thudalen yn nodi aelodau pwyllgor Cymru ar eu prif wefan.

Pan ydym ni’n ystyried y saith her allweddol sy'n cael eu nodi ar gyfer Cymru, yr hyn yr wyf yn credu a fyddai’n werthfawr yw pe baem yn gallu cymharu sut yr ydym yn ymdrin â chydraddoldeb o ran y gwahanol safbwyntiau hyn yng Nghymru o'i gymharu â'r Alban ac o'i gymharu â rhanbarthau Lloegr, a pha un a nodwyd y saith maes hynny am eu bod yn faterion cydraddoldeb sy’n arbennig o bwysig, neu am fod gennym faterion a heriau arbennig yng Nghymru na chânt eu rhannu mewn mannau eraill yn y DU.

Ar ei wefan, mae'r comisiwn yn dweud mai corff cydraddoldeb cenedlaethol Prydain Fawr ydyw, ond nid wyf yn credu y byddai llawer o bobl yn dadlau bod Prydain Fawr yn genedl; gallaf weld pam y byddai gan Gymru neu'r DU gorff cydraddoldeb cenedlaethol. Ond rwy'n credu ei bod hi’n bwysig deall sut y mae pwyllgor Cymru yn gweithio. Mae'n cynghori Llywodraeth Cymru yn ogystal â chyrff cyhoeddus ledled Cymru, ac yn sicr caiff rywfaint o weithgarwch defnyddiol ei nodi yn yr adroddiad hwn. Ond y mae hefyd yno i sicrhau bod yr EHRC ar sail Prydain Fawr yn ystyried cyd-destun Cymru ac anghenion penodol yng Nghymru. Rwy'n credu y byddai'n ddefnyddiol i archwilio i ba raddau y mae'n gwneud hynny, a chredaf y byddai data cymharol yn ddefnyddiol iawn i adrodd yn ôl i'r Cynulliad ar gyfer y blynyddoedd i ddod.

Er enghraifft, pan ydym ni’n ystyried ei amcanion arbennig ar gyfer Cymru, mae’n bwriadu cau'r bylchau cyrhaeddiad drwy godi safonau ar gyfer plant sy'n derbyn prydau ysgol am ddim, plant ag anghenion addysgol arbennig, plant sy'n derbyn gofal a phlant Sipsiwn a Theithwyr. Wrth iddo siarad am brydau ysgol am ddim, a yw honno’n broblem benodol yng Nghymru—a yw'r bwlch cyrhaeddiad yn uwch yng nghyd-destun Cymru? Oherwydd rwy’n gwybod yng nghyd-destun y DU gyfan, credaf fod y bwlch prydau ysgol am ddim wedi lleihau rhywfaint, ond mae hynny wedi’i yrru’n arbennig gan welliannau sydyn iawn yn Llundain. A oes gwersi y gallwn eu dysgu yno?

Wrth annog recriwtio, datblygu a gwobrwyo teg mewn cyflogaeth, mae pwyllgor Cymru yn dweud ei fod am gynyddu cyfraddau cyflogaeth ymhlith pobl ifanc, pobl anabl, pobl o leiafrifoedd ethnig a phobl Fwslimaidd. Mae'n mynd ymlaen wedyn i ddweud ei fod am gau'r bylchau cyflog, gan ganolbwyntio ar bobl ifanc, pobl o leiafrifoedd ethnig a menywod. Felly, rydym yn gweld bod pobl ifanc a phobl o leiafrifoedd ethnig yn cael eu nodi fel meysydd o bryder arbennig yn y ddau faes hynny, ond mae ei bwyslais ar gau bylchau cyflog ar gyfer menywod; nid yw'n rhannu'r pwyslais hwnnw ar gyfer cyfraddau cyflogaeth, ac, ynglŷn â chyfraddau cyflogaeth, ei bryderon arbennig yw pobl anabl a phobl Fwslimaidd. Onid ydym ni hefyd yn poeni i ba raddau y gallai pobl anabl fod yn cael cyflog is yn y gweithlu, a’r graddau y gallai hynny fod yn broblem benodol yng Nghymru?

Yn yr un modd, pan fo’n cyfeirio at bobl Fwslimaidd, gwelwn fod grwpiau penodol sydd â nodwedd warchodedig o dan y Ddeddf cydraddoldeb yn cael eu nodi, ond ni chaiff y cyd-destun ehangach ei gydnabod o reidrwydd. Er enghraifft, mae’r gyfradd gyflogaeth ymhlith dynion Mwslimaidd ychydig bach yn is nag ydyw ymhlith dynion eraill, ond ceir bwlch mawr iawn, iawn ymhlith menywod Mwslimaidd. A yw hynny’n bryder arbennig gan y comisiwn ac yn faes lle y mae’n dymuno gweld y Llywodraeth a chyrff y sector cyhoeddus yn gweithredu? Rwy’n credu efallai y gallwn ystyried hyn mewn cyd-destun ehangach, a deall hefyd ein bod yn pryderu am hyrwyddo cydraddoldeb a chyfle cyfartal yn fwy cyffredinol, yn hytrach na dim ond mewn cysylltiad â grwpiau penodol sydd, digwydd bod, yn cael eu nodi yn y Ddeddf cydraddoldeb. Er enghraifft, yng Nghymru, mae gennym nifer o gymunedau lle yr ydym yn gweld cyflawniad is neu lle y ceir anawsterau penodol gyda chyflogaeth neu gyflogau, yn aml mewn ardaloedd sy’n cynnwys pobl wyn dosbarth gweithiol, ac rwy'n credu bod angen i ni ei gwneud hi’n glir ein bod ni yr un mor bryderus ynglŷn â gwella cyfleoedd a chanlyniadau yn y maes hwnnw, ag yr ydym ni gyda meysydd eraill a allai o bosibl fod wedi’u nodi yn yr adroddiad hwn. Ond, ar y cyfan, rwy’n croesawu'r adroddiad ac yn diolch i’r rhai hynny a gymerodd ran am eu gwaith.