Rwy'n falch iawn i gael siarad yn y ddadl hon, rwy’n credu sy’n cael ei chynnal bob blwyddyn, ynglŷn â’r adroddiad gan y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol, 'Tuag at Gymru Decach’. Hoffwn ddechrau drwy dalu teyrnged i Ann Beynon, sydd wedi bod yn gadeirydd yn ystod cyfnod pwysig iawn, a hoffwn gydnabod ei hymrwymiad i gydraddoldeb a hawliau dynol, a chroesawu June Milligan fel y comisiynydd newydd. Ond hoffwn hefyd fanteisio ar y cyfle i dalu teyrnged yn y ddadl hon i Kate Bennett, sy’n mynd i ymddeol yn fuan fel cyfarwyddwr ddiwedd y mis hwn. Mae Kate yn etholwraig imi yng Ngogledd Caerdydd, ac mae hi wedi bod yn y swydd ers 2007, ac rwy’n credu ei bod wedi helpu’n aruthrol i adeiladu perthynas agos â Llywodraeth Cymru a chyda phob un ohonom fel Aelodau Cynulliad, ac mae wedi bod yn hawdd mynd ati ac yn rhagweithiol iawn. Felly, hoffwn dalu teyrnged i Kate hefyd.

Rwy’n credu bod gwaith y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol wedi cael effaith sylweddol yng Nghymru ac ar waith Llywodraeth Cymru, ac, fel y dywedais, mae perthynas waith agos a da iawn wedi’i datblygu. Rwy'n credu bod cyhoeddi adroddiadau megis 'A yw Cymru’n Decach?' yn rhoi ciplun o ba mor bell yr ydym wedi dod yng Nghymru yn ystod y pum mlynedd diwethaf o ran cydraddoldeb, sy'n ddeunyddiau da iawn i'r Llywodraeth eu defnyddio fel dull o fesur ei gweithgareddau. Ac, hoffwn ddweud, rwy’n credu nad ydym erioed wedi bod angen lleisiau'r Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol gymaint ag yr ydym eu hangen ar hyn o bryd. Gyda dyfodiad Brexit, o wybod beth yw’r teimladau sydd wedi’u hysgogi ymhlith llawer o bobl mewn cymunedau lleol, mae angen pobl arnom i siarad dros eu hawliau dynol, ac, wrth gwrs, fel y mae siaradwyr blaenorol eisoes wedi dweud yn angerddol iawn, y bygythiadau i'r Ddeddf hawliau dynol. Felly, mae hwn yn gyfnod pan fo angen y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol arnom yn fwy nag erioed o'r blaen.

Yn eu hadroddiad, maen nhw’n tynnu sylw at rai meysydd gwella a rhai meysydd lle mae gennym le i wella o hyd, ac rwy’n croesawu’r ffaith eu bod yn adrodd bod llai o elyniaeth tuag at bobl lesbiaidd, hoyw a deurywiol, ond rwy'n pryderu eu bod yn dweud, yn gyffredinol, fod pobl ifanc mewn sefyllfa lai ffafriol o ran cyflogaeth, tâl a thai nag oeddent bum mlynedd yn ôl. Felly, rwy’n gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru—ac awdurdodau cyhoeddus eraill—yn cymryd sylw o hynny a’n bod ni’n defnyddio hynny i lywio'r broses o lunio polisïau. Un o'r heriau y mae'r Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol yn ei hamlygu yw gwella cynrychiolaeth ddemocrataidd, ac rwy'n credu bod hyn yn gwbl hanfodol, oherwydd yn fy marn i, fel llunwyr polisi, os nad ydym ni’n adlewyrchu'r cymunedau sy’n bodoli, bydd y deddfau yr ydym ni’n eu creu yam fod yn llai effeithiol. Rwy'n falch o ddweud yn yr etholiadau llywodraeth leol sydd ar y gweill yng Ngogledd Caerdydd, yn fy etholaeth i, fod gennym ddau unigolyn 18 oed yn sefyll yn yr etholiad, felly rwy'n falch iawn o hynny. Hefyd, roedd hanner yr ymgeiswyr yn ddynion a hanner yn fenywod, sydd, eto, yn fy marn i yn gam mawr ymlaen, fel ag y mae, wrth gwrs, yn y Siambr hon, o ran y Llywodraeth, mae hanner y cynrychiolwyr sydd gennym yn ddynion a hanner yn fenywod, sy’n llwyddiant mawr, yn y bôn, yn fy marn i. Rwy'n credu ei bod mewn gwirionedd yn dibynnu ar fentergarwch y pleidiau gwleidyddol lleol i sicrhau bod cynrychiolaeth dda yn bodoli ac weithiau mae angen, mewn amgylchiadau anodd, sicrhau ein bod yn siarad dros gydraddoldeb ac yn ceisio sicrhau bod cyrff yn gynrychiadol. Felly, rwyf o’r farn bod cynnydd yn digwydd o ran cynrychiolaeth ddemocrataidd.

Roeddwn i hefyd yn awyddus i dynnu sylw at faterion sy'n arbennig o berthnasol i fenywod ifanc a merched, ac roeddwn yn falch iawn o noddi digwyddiad Diwrnod Rhyngwladol y Ferch y Cenhedloedd Unedig (the United Nations International Day of the Girl Child), yn y Senedd ym mis Hydref. Yr hyn a amlygwyd gan y digwyddiad hwn yw bod merched yng Nghymru yn dal i wynebu problemau o ran anghydraddoldeb a rhywiaeth. Roedd y merched ifanc a oedd yn siarad yn gwbl ysbrydoledig o ran eu hagweddau hynod gadarnhaol, ond hefyd o ran datgelu faint o anghydraddoldeb, yn eu barn nhw, y maen nhw’n ei wynebu yn eu bywydau bob dydd. Roedden nhw’n dweud, yn yr ysgol, eu bod yn teimlo nad oedden nhw’n cael chwarae pêl-droed yn yr ysgol, bod yr athrawon o’r farn nad oedden nhw cystal â bechgyn mewn mathemateg—yr holl bethau yr ydym yn gwybod sy’n dueddol o ddigwydd ac y mae’n rhaid inni weithio'n galed iawn yn eu herbyn i geisio sicrhau bod y gymdeithas yn fwy cyfartal. Gwn fod y Llywodraeth yn cydnabod hynny’n gryf iawn o ran y dewis o bynciau yn yr ysgol—y pynciau STEM, y mae mwy o fechgyn na merched yn dewis y pynciau hynny—ac felly mae'n bwysig iawn ein bod ni’n parhau i gyfleu’r neges honno. Oherwydd mae'n bwysig iawn yr eir i’r afael ag anghydraddoldeb a gwahaniaethu ar sail rhyw yn gynnar iawn.