Part of the debate – Senedd Cymru am 3:54 pm ar 8 Tachwedd 2016.
Unwaith eto, diolch yn fawr iawn am y cwestiynau ystyriol hynny. Byddaf yn gallu rhoi sylwadau i ryw raddau ar rai ohonynt, ond ni fyddaf yn gallu rhoi ateb llawn i chi, oherwydd bod llawer o ffactorau anhysbys. Mae natur yr ymyriad yn union fel yr wyf wedi’i nodi. O ran fy ymyriad, bwriadaf gyflwyno sylwadau ynghylch swyddogaeth y Senedd wrth benderfynu ar unrhyw newidiadau i'r setliad datganoli, y goblygiadau penodol i fwriad Llywodraeth y DU i ddefnyddio pwerau uchelfraint i sicrhau newidiadau i drefniadau cyfansoddiadol, a chamau yn gysylltiedig ag ymrwymiad y sefydliadau datganoledig i sicrhau bod buddiannau Cymru yn cael eu hystyried yn llawn. Dyna egwyddorion sylfaenol yr ymyriad.
Nawr, gan fod hwn yn fater o ymgyfreitha sy’n parhau, mae fy nadleuon manwl arfaethedig yn cael eu datblygu ar werthusiad cynhwysfawr o'r dyfarniad llys. Rwyf wedi fy nghyfyngu o ran yr hyn y gallaf ei ddweud ynghylch manylion llawn y cyfraniad arfaethedig, ac, os bydd fy nghais i ymyrryd yn cael ei gytuno, bydd rhagor o fanylion am yr achos ar gael maes o law. Fel rhan o'r broses, bydd angen ffeilio ein manylion ein hunain am yr achos, o'r materion yr ydym yn pryderu yn eu cylch y bwriadwn eu codi yn y Goruchaf Lys sy’n ymwneud â'r dyfarniad neu ag unrhyw faterion eraill y gallai'r Goruchaf Lys eu codi yn ystod y gwrandawiad. Felly, bydd yn broses barhaus, ond rydym yn nodi’r egwyddorion, sef, yn y bôn, bod setliad cyfansoddiadol yn y Deyrnas Unedig, bod effaith sbarduno erthygl 50 yn cael effaith sylweddol ar hynny, ac mai swyddogaeth y Senedd yw sbarduno trwy arfer ei phwerau deddfwriaethol. Yn wir, mae yna fater, fel y codwyd gennych, o ran a ellid gwneud hyn drwy bleidlais Seneddol ffurfiol neu a fyddai mewn gwirionedd yn rhaid iddo fod drwy ddeddfwriaeth. Mae hwnnw, wrth gwrs, yn un o'r materion a fydd yn cael eu cyflwyno i'r Goruchaf Lys er mwyn cael cyfarwyddyd arno, yn dibynnu ar beth yw canlyniad ei ddyfarniad mewn gwirionedd. Mae arbenigwyr cyfansoddiadol wedi mynegi amrywiaeth o safbwyntiau ar hynny. Ac, wrth gwrs, mae posibilrwydd bob amser y bydd y Goruchaf Lys yn gwrthdroi dyfarniad yr Uchel Lys. Wedi dweud hynny, fel yr wyf wedi amlinellu'r safbwynt cyfreithiol cyfansoddiadol, rwy’n hyderus bod honno'n safbwynt cadarn sy’n sicr yn rhoi sail gadarn iawn i ni fod yn bresennol ac i ymyrryd.
O ran materion Sewel—wel, wrth gwrs, mae Sewel yn gonfensiwn nad oes modd penderfynu arni gan Lys. Ond, fel yn achos pob cyfraith gyfansoddiadol, mewn amgylchedd lle nad oes gennym gyfansoddiad ysgrifenedig, mae'n fwy na dim ond arfer neu gytundeb—mae ganddi statws cyfansoddiadol. Mae'r sefyllfa a amlinellwyd gan y Prif Weinidog yn un sy’n nodi, os bydd unrhyw effaith ar y setliad datganoli, yna mae'n fater a ddylai ddod gerbron y Cynulliad hwn. Rwy’n credu bod y Prif Weinidog hefyd wedi ei gwneud yn glir iawn y bydd sefyllfa’r Prif Weinidog yn cael ei chryfhau yn sylweddol trwy gael cydsyniad a chefnogaeth y Llywodraethau datganoledig.
O ran—rwy’n credu mai’r pwynt am erthygl 9 oedd hyn; mewn gwirionedd, mae’n gysylltiedig â swyddogaeth y llys ac yn gysylltiedig â deddfwriaeth fel y cyfryw. Fel yr eglurwyd yn y dyfarniad ei hun, swyddogaeth y llys yw dehongli’r gyfraith. Mae'r gyfraith, os caiff ei phasio gan y Senedd, yn sofran. Ni all y llysoedd wrthdroi y gyfraith honno—nid oes ganddyn nhw unrhyw swyddogaeth yn hynny o gwbl—ond yr hyn sydd gan y llysoedd yw’r cyfrifoldeb, y ddyletswydd, a’r swyddogaeth o ddehongli'r gyfraith, a dyna'n union sy'n digwydd ar hyn o bryd yn y camau tuag at y Goruchaf Lys.