Ysgrifennydd y Cabinet, cefais y cyfle yn ystod amser cinio i ymweld â'r llu o gymdeithasau ac ymddiriedolaethau yn yr Oriel i fyny'r grisiau sy'n ymroddedig i warchod ein hamgylchedd hanesyddol; i enwi ond ychydig, Ymddiriedolaeth Gerddi Hanesyddol Cymru, y Gymdeithas er Diogelu Adeiladau Hynafol, a hefyd wrth gwrs y Cyfeillion Eglwysi Digyfaill, a grybwyllir yn aml yn y Siambr hon. Mae ganddynt bryderon am y broses hon. Maent yn optimistaidd hefyd am rai agweddau ohoni, ond mae ganddynt bryderon. Sut ydych chi’n gweithio gyda’r sefydliadau llai hyn i wneud yn siŵr bod y broses hon mor llyfn â phosibl, ac y rhoddir sicrwydd i’r sefydliadau hyn?

Yn ail, byddaf yn onest, nid yw fy mherthynas i a Cadw wedi bod yn berffaith bob amser. Rwy’n credu bod Cadw yn gwneud rhai pethau'n dda iawn. Rwy'n meddwl bod pethau eraill, yn sicr yn y maes archaeolegol, nad ydynt yn eu gwneud cystal. Rwy’n cofio yn y Siambr hon yn y Cynulliad diwethaf holi'r Gweinidog diwylliant blaenorol ar ddarganfyddiad y llyn cynhanesyddol ym Mynwy. Roedd archeolegydd lleol yn dweud wrthyf fod tystiolaeth o adeiladu cychod cynhanesyddol ar lannau'r llyn. Cafodd hynny ei wadu gan Cadw am fisoedd a misoedd hyd nes eu bod o'r diwedd yn ei dderbyn. Nid oeddent yn gwrando ar yr arbenigedd lleol.

Felly, pan ddaw at eich cynigion newydd, a fyddwch chi’n sicrhau, pa un a ydych yn mynd ar drywydd corff mwy o faint newydd neu gadw cyrff llai, fod y corff mwy o faint yn cyd-fynd â'r gymuned leol, yn cyd-fynd â sefydliadau lleol, ac yn gwrando ar eu harbenigedd, sydd yn aml yn eang iawn ac yn bwysig iawn i'r gymuned leol? Nid wyf yn credu bod y strwythurau presennol wedi gwneud hynny bob amser. Fel yr wyf yn dweud, mewn rhai achosion, maent yn arbennig o dda am gadw'r hyn yr ydym eisoes yn ei wybod, ond yn nhermau gwerthfawrogi beth yr ydym wrthi yn ei ddarganfod, dydyn nhw ddim mor dda o ran hynny. Felly, os gwelwch yn dda a wnewch chi sicrhau bod y strwythurau newydd yn ystyried yr agweddau hynny?