1. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am ddyfodol masnachfraint rheilffordd Cymru a’r Gororau? OAQ(5)0069(EI)

Gwnaf. Bydd masnachfraint rheilffordd Cymru a’r Gororau yn dod i ben ym mis Hydref 2018 ac rydym wedi dechrau ar y broses o gaffael gweithredwr a phartner datblygu, a fydd hefyd yn gweithredu gwasanaethau ac yn datblygu metro de Cymru.

Hoffwn ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am hynny, a nodi, gyda diolch, y datganiad a wnaed y bore yma ar gerbydau. Yn y datganiad, dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet, mewn perthynas â phrif reilffyrdd y Cymoedd, bydd gweithrediadau teithwyr—yn cynnwys o fy etholaeth—sy’n defnyddio tyniant diesel yn unig yn cael eu diddymu’n raddol, a bydd trydaneiddio confensiynol, systemau storio ynni a systemau hybrid yn cael eu hystyried. Rwyf wedi cyfarfod â Trenau Arriva Cymru, ac maent wedi dweud, yn y tymor byr, fodd bynnag, na fydd hynny’n bosibl—mae prinder trenau a phrinder cerbydau, felly mae pobl yn sefyll. Nawr, o ystyried yr adroddiad damniol a oedd yn rhestru methiannau Llywodraeth y DU mewn perthynas â thrydaneiddio’r rheilffordd, nid yw hwnnw’n caniatáu i drenau diesel gael eu trosglwyddo i reilffyrdd y Cymoedd dros dro. Hoffwn wybod a oes gan Ysgrifennydd y Cabinet gynllun ar gyfer hynny, ac a fyddai’n gallu ymhelaethu hefyd, efallai, a dweud a fydd masnachfraint Cymru a’r Gororau yn cynnwys trenau newydd yn rhan o’r fasnachfraint?

Wel, mae yna nifer o bwyntiau pwysig y mae’r Aelod wedi’u codi, ac wrth gwrs, gellid osgoi rhai o’r problemau sydd wedi cael eu hamlygu’n ddiweddar pe gallem gael cyfrifoldeb, pwerau, a setliad teg wedi’i ddatganoli i Gymru, er mwyn i ni allu sicrhau bod anghenion teithwyr yn cael eu diwallu’n llwyr. Nawr, cyfrifoldeb Trenau Arriva Cymru yw rheoli capasiti telerau’r fasnachfraint gyfredol yn briodol, ond rydym hefyd wedi darparu cerbydau ychwanegol i Trenau Arriva Cymru i gynorthwyo gyda’r gorlenwi sydd ar nifer o reilffyrdd, gan gynnwys y rhai y mae’r Aelod wedi’u nodi. Er mai nifer gyfyngedig iawn o gerbydau diesel sydd ar gael ar hyn o bryd, rydym wrthi’n trafod gyda’r diwydiant rheilffyrdd i geisio dod o hyd i atebion a allai ddarparu capasiti ychwanegol yn y tymor byr.

Nawr, mae’r rhan fwyaf o’r llwybrau a’r gwasanaethau ym masnachfraint Cymru a’r Gororau, yn cynnwys rheilffyrdd y Cymoedd, yn ddibynnol ar gymorth o £180 miliwn gan Lywodraeth Cymru bob blwyddyn, o ran cymorthdaliadau’r fasnachfraint a chyllid ar gyfer gwasanaethau a cherbydau ychwanegol. Mae Trenau Arriva Cymru yn prydlesu’r mwyafrif helaeth o gerbydau a ddefnyddir yng ngwasanaethau Cymru a’r Gororau gan ddau gwmni preifat sy’n prydlesu cerbydau. Ac rwy’n deall bod pedwar o’r trenau Pacer, a ddefnyddir yn bennaf ar reilffyrdd y Cymoedd, yn eiddo i awdurdodau lleol yn ne Cymru.

Nawr, fel y bydd yr Aelod yn gwybod o’r datganiad a gyhoeddais heddiw, gyda’r ddeialog gystadleuol newydd rhwng y pedwar cynigydd ar gyfer rownd nesaf y fasnachfraint, bydd meini prawf newydd yn cael eu rhoi ar waith i alluogi twf o ran nifer y teithwyr sydd i’w cludo drwy gynyddu nifer y cerbydau sydd ar gael, nid yn unig o ran ansawdd, ond hefyd gwelliannau helaeth o ran ansawdd y cerbydau.

Ysgrifennydd y Cabinet, fe fyddwch yn ymwybodol, yn amlwg, mai uchelgais datganedig Llywodraeth Cymru yw darparu model rheilffordd dielw newydd, ond fel rydych wedi amlinellu, ni fydd y cynigwyr presennol i fod yn weithredwr masnachfraint Cymru a’r Gororau a’r partner datblygu yn gwmnïau dielw eu hunain. Felly, yn amlwg, mae yna botensial am rywfaint o gamddealltwriaeth. Nawr, rwyf am weld model priodol, sy’n ailfuddsoddi elw yn y gwasanaethau a’r seilwaith, a model gwirioneddol ddielw, ac mae gan eraill, megis Undeb Cenedlaethol y Gweithwyr Rheilffordd, Morwrol a Thrafnidiaeth, uchelgeisiau tebyg. A wnewch chi gadarnhau heddiw eich bod yn rhannu’r egwyddor gyffredinol honno, ac a wnewch chi roi manylion am yr hyn rydych yn ei wneud i symud tuag at y nod hwnnw?

Gwnaf wrth gwrs. Bydd yr Aelod yn ymwybodol bod cyfyngiadau ar waith, drwy ddeddfwriaeth o’r Senedd, sy’n atal gweithredwyr dielw yn unig rhag cynnig am y fasnachfraint. Ond rydym wedi cynllunio’r system gaffael fel nad yw’n anfantais i unrhyw gynigwyr dielw os ydynt yn dymuno cynnig—nid oes yr un wedi cynnig, ond yr hyn rydym wedi’i wneud yw llunio ateb sy’n cyd-fynd â’n pwerau cyfyngedig. Rydym yn chwilio am newidiadau i’r pwerau hynny, er mwyn galluogi, o bosibl, Trafnidiaeth Cymru, er enghraifft, a gweithredwyr dielw eraill yn y dyfodol, i weithredu’r gwasanaethau a allai fod yn rhan o fasnachfraint yn y dyfodol. Ond am y tro, rydym wedi cynllunio model—rydym wedi bod mor arloesol ag y gallwn—i sicrhau drwy gonsesiynau yn y rownd nesaf y bydd modd gweithredu cymaint o’r fasnachfraint ag sy’n bosibl ar sail ddielw. Bydd proses deialog gystadleuol hefyd yn sicrhau bod ansawdd y gwasanaeth i deithwyr, yn hytrach na chymhelliad elw, ar frig y drafodaeth, a buaswn yn rhannu’r dyheadau y mae’r Aelod wedi’u hamlinellu heddiw—i’r holl arian gael ei gadw yng Nghymru a’i ailfuddsoddi yn y rhwydwaith. Dyna y mae teithwyr yn ei ddisgwyl gan eu gwasanaethau cyhoeddus.