Rwy’n croesawu’r cyfle i gyfrannu at y ddadl hon a gyflwynwyd gan y Ceidwadwyr Cymreig, sydd wedi tyfu’n ddadl flynyddol bron ychydig cyn Diwrnod y Cadoediad, ac ni allwch anghytuno â’r teimladau sydd wedi cael eu hadleisio ar draws y Siambr gan bron bob un—wel, pob un—o’r pleidiau gwleidyddol yma. Ond rwy’n meddwl bod angen i ni ystyried y profiad cadarnhaol y mae pobl—llawer o bobl—yn ei gael yn y lluoedd arfog. Mae’n hollol gywir i ganolbwyntio ar y cymorth sydd ei angen ar bobl â phroblemau iechyd a dychwelyd i’r gwaith, ond fe welodd y grŵp trawsbleidiol ar y lluoedd arfog, a fynychodd gyfarfod diweddar ym Mhontsenni, y daeth David Rowlands iddo—daeth Lee Waters o Lanelli yno hefyd—y fyddin fel y mae go iawn, a’r gwaith y mae’r fyddin yn ei ddarparu mewn hyfforddiant, brwdfrydedd milwyr ar bob lefel, o’r hierarchaeth yr holl ffordd i lawr at y milwyr cyffredin, a’r balchder a’r angerdd sydd ganddynt tuag at y rôl y maent yn ei chyflawni. Roedd llawer ohonynt wedi bod yn gwasanaethu yn y fyddin ers blynyddoedd lawer, ond rwy’n siwr y bydd hyn yn cael ei adleisio yn y llynges a’r llu awyr hefyd, ac mae’n brofiad gwych i lawer o ddynion a menywod ifanc beth bynnag y byddant yn dewis ei wneud.

Fel y crybwyllodd yr Aelod dros Gastell-nedd, mae’r profiad drwy yrfaoedd a datblygu cymeriad yr unigolion sy’n cofrestru yn newid bywyd i lawer o’r unigolion sy’n ei brofi, a hynny mewn ffordd bositif iawn. Mae llawer o bobl, pan fyddant yn dychwelyd at fywyd ar y tu allan, yn dymuno cadw eu preifatrwydd ac yn aml iawn yn dymuno bwrw ymlaen â’u bywydau a defnyddio’r profiadau a gawsant yn y lluoedd arfog a gwneud defnydd da ohonynt yn eu bywyd ar y tu allan.

Un peth rwyf bob amser yn ei gofio, pan wnaethom ymholiad yn y pwyllgor iechyd, a ninnau’n edrych ar rannu gwybodaeth iechyd—y rheswm rwy’n defnyddio’r gair ‘preifatrwydd’ yw am fod y fyddin wedi gwneud y pwynt, a gwnaeth y Weinyddiaeth Amddiffyn y pwynt, nad yw llawer o filwyr pan fyddant yn gadael y fyddin yn arbennig o awyddus i ddatgelu’r wybodaeth honno neu ei throsglwyddo. Maent yn ei gweld fel eu gwybodaeth hwy. Mae’n rhaid i ni barchu hawliau unigolion a hawl unigolyn i breifatrwydd, gan wneud yn siŵr ein bod yn rhoi mesurau ar waith sy’n helpu’r dynion a’r menywod sy’n dioddef canlyniadau erchyll anhwylder straen wedi trawma ac anafiadau sy’n newid bywydau a allai ddigwydd, a chefnogi teuluoedd hefyd sydd wedi cael profedigaeth drwy golli anwyliaid ar faes y gad ac sydd wedi talu’r pris eithaf a gwneud yr aberth eithaf.

Y teuluoedd y dylem eu hystyried, gan mai hwy yn aml iawn yw’r rhai sy’n dal i hiraethu am flynyddoedd a degawdau am y cariad a deimlent tuag at yr unigolyn a roddodd eu bywyd ar faes y gad, yn y gwrthdaro y dewisodd Llywodraeth y dydd ddefnyddio ein lluoedd arfog ynddo, boed ar ffurf y lluoedd arbennig, y llu awyr, y llynges neu’r fyddin.

Rwyf am ystyried sut y gallwn ddatblygu’r gwasanaethau hynny, gan fod y cynnig heddiw yn galw arnom i ystyried profiad yr hyn a gyflwynodd Llywodraeth yr Alban yn 2014 wrth gyflwyno comisiynydd cyn-filwyr. Nid yw ar yr un patrwm comisiynydd a ddeallwn—y comisiynydd plant, comisiynydd pobl hŷn, comisiynydd cenedlaethau’r dyfodol—gyda swyddfa bwrpasol a llwyth o weithwyr a chyllideb sylweddol. Mae’n rhywun sy’n hyrwyddwr hawliau cyn-filwyr a darpariaethau ar gyfer cyn-filwyr yn y gymdeithas, boed yn gweithio gyda’r Llywodraeth neu’n gweithio i fusnes preifat. Nid yw’n costio llawer o arian. Mae’n rôl sydd wedi profi’n llwyddiant mawr yn rhoi cyngor a chymorth i Weinidogion Llywodraeth yr Alban i ddarparu’r gefnogaeth honno, boed ar ffurf cynlluniau creu swyddi, mewn hyfforddiant neu drwy hyrwyddo delweddau positif o gyn-filwyr a’r lluoedd arfog.

Y ffordd rwy’n darllen y cynnig ar y papur trefn heddiw, gyda’r gwelliant sydd ger ein bron gan y Llywodraeth—rwy’n synhwyro bod y Llywodraeth yn mynd i gefnogi hwnnw, oni bai bod Ysgrifennydd y Cabinet yn nodi, oherwydd mae’n amlwg nad yw gwelliant y Llywodraeth yn ceisio’i ddileu. Felly, byddwn yn gofyn i lefarydd Plaid Cymru ystyried, am fod ei gwelliant yn ceisio dileu’r rhan bwysig iawn o’r cynnig ynglŷn â chreu comisiynydd i gyn-filwyr yma yng Nghymru.

Rwy’n derbyn y pwynt, Bethan, ynglŷn â sut y byddai angen i ni ddysgu o arferion gorau ac edrych yn rhyngwladol ar sut y gallem gynyddu neu leihau cyrhaeddiad a gallu comisiynydd o’r fath, ond rwy’n meddwl fy mod yn gywir mai’r hyn roeddech yn ei ddweud oedd nad ydych yn gwrthwynebu rôl y comisiynydd mewn gwirionedd—yr hyn sydd angen i ni ei roi yn ei le i gynorthwyo oedd eich rhesymeg dros ddileu’r rhan benodol honno o’r cynnig. Pe bai’r rhan honno o’ch gwelliannau’n cael ei thynnu’n ôl, yna byddai gennym gynnig a fyddai’n ei gwneud yn ofynnol i’r Llywodraeth ystyried creu comisiynydd i gyn-filwyr yma yng Nghymru.

Rwy’n credu bod hwnnw’n glod pwysig iawn y gallai’r Cynulliad ei gael ar ddiwedd y ddadl hon y prynhawn yma. Felly, carwn bwyso arnoch i ystyried eich gwelliant cyntaf sy’n ceisio dileu’r pwynt penodol hwnnw yn y cynnig heddiw, oherwydd gallwn symud ymlaen ar yr eitem bwysig hon ar yr agenda mewn gwirionedd pe baech yn tynnu’r gwelliant hwnnw’n ôl rhag pleidleisio arno yn nes ymlaen y prynhawn yma. Rwy’n annog cefnogaeth i’r cynnig sydd ger ein bron heddiw.