Diolch am eich datganiad, cyn Diwrnod Rhyngwladol Diddymu Trais yn erbyn Menywod ddydd Gwener, a hefyd am eich sylwadau yn nigwyddiad Diwrnod Rhuban Gwyn heddiw, i hyrwyddo’r ymgyrch Ddim yn fy Enw I gan Ffederasiwn Cenedlaethol Sefydliadau'r Merched Cymru i roi terfyn ar drais yn erbyn menywod, lle gorffennodd goroeswr cam-drin domestig ei chyfraniad dewr a theimladwy drwy ofyn i bob un ohonom beidio byth ag anghofio beth yw cariad, a beth nad yw.

Ar ôl i Bethan Jenkins a mi ysgrifennu atoch fel cyd-gadeiryddion y grŵp trawsbleidiol ar drais yn erbyn menywod a phlant am bryderon y grŵp ynghylch y strategaeth genedlaethol ddrafft ar drais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol—fframwaith ar gyfer cyflawni 2016- 21, a’ch llythyr chi’n ymateb iddo, mae Cymorth i Fenywod Cymru, ar y cyfan, wedi croesawu'r strategaeth derfynol, ac yn enwedig y ffaith ei bod nawr yn cynnwys diffiniad y Cenhedloedd Unedig o drais yn erbyn menywod. Ond maent yn awr yn gobeithio gweld yr egwyddorion a'r blaenoriaethau a amlinellir yn y strategaeth yn cael eu hymgorffori mewn cynllun cyflawni effeithiol sydd wedi’i gynhyrchu ar y cyd ac yn cynnwys adnoddau digonol i sicrhau y gellir ei gyflawni. Maent yn gobeithio yr ymgynghorir â’r sector trais yn erbyn menywod ynglŷn â datblygiad y cynllun, ond nid ydynt eto wedi cael amserlen a chynllun ar gyfer sut a phryd y gwneir hyn.

Er bod eich datganiad, i raddau helaeth, yn ateb hynny, rydych yn datgan bod gennych gynlluniau ‘yn y 18 mis nesaf’ i

‘Weithio gyda'r sector...i ddatblygu cynllun cyflawni manwl’.

Felly, tybed a allwch fod yn fwy manwl. Beth yw'r amserlen ar gyfer y cynllun cyflawni, nid dim ond ymgynghoriad, ond ar gyfer ei gyflwyno a’i roi ar waith? Sut y byddwch yn sicrhau ei fod wedi’i gynhyrchu ar y cyd—yn yr achos hwn, rwy’n cyfeirio at eu geiriau nhw; nid fi sy’n rhygnu ymlaen am derm er ei fwyn ei hun—gyda'r sector trais yn erbyn menywod a gyda dioddefwyr a goroeswyr eu hunain?

Arweiniodd y Ddeddf, pan nad oedd yn ddim ond Bil—y Bil trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol—pan gafodd ei drafod yma, fel y gwyddoch, at chwarae—wel, nid chwarae, chwarae’n ddifrifol, yn y pen draw, ar y dibyn, er mwyn i’r Llywodraeth gryfhau ei hymrwymiadau ymarferol i addysg am berthynas iach. Cyfeiriais yn y Siambr at y ffaith fy mod wedi bod allan gyda phrosiect Sbectrwm Hafan Cymru, i addysgu plant a phobl ifanc am berthynas iach, cam-drin a'i ganlyniadau, a ble i geisio cymorth. Rwy’n croesawu eich cydnabyddiaeth i’r prosiect penodol hwnnw a’r ffaith eich bod wedi cyfeirio ato, ochr yn ochr â phrosiect Plant yn Cyfrif Cymorth i Fenywod Cymru, yn eich datganiad.

Rydych yn dweud:

‘Bydd y canllawiau statudol ar addysg yn gwneud i Awdurdodau Lleol ddynodi aelod o staff i hyrwyddo materion yn ymwneud â thrais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol mewn ysgolion a lleoliadau eraill.’

Fodd bynnag, pan ymgyrchodd Peter Black, Jocelyn Davies a minnau gyda’n gilydd i gryfhau’r mater hwn, cyn i'r Ddeddf gael ei phasio, roedd gohebiaeth y Gweinidog ar y pryd yn dweud y byddai canllawiau statudol yn darparu neu’n cynnwys darpariaethau ar gyfer dulliau fel sut y gallai ysgolion ysgogi ymagwedd ysgol gyfan drwy benodi aelod o staff, disgybl a llywodraethwr i wneud y gwaith penodol hwn. Dywedodd hefyd y byddai'n cynnwys rhanddeiliaid o'r sector trais yn erbyn menywod wrth ddatblygu cynigion Donaldson i sicrhau bod addysg perthynas iach yn cael ei datblygu o fewn y cwricwlwm. Felly, tybed a allech roi sylwadau, yng nghyd-destun penodi disgyblion a llywodraethwyr yn ehangach, ond hefyd yng nghyd-destun sut, yn fwy na dim ond dynodi aelod o staff, y mae hyn yn mynd i gael ei ymgorffori yn y cwricwlwm, yn seiliedig ar argymhellion a chynigion Donaldson.

Mae adroddiad yr NSPCC ‘Pa mor ddiogel yw ein plant? 2016’ yn nodi cynnydd o 26 y cant yn nifer y troseddau rhywiol a gofnodwyd yn erbyn plant dan 16 yng Nghymru yn ystod y flwyddyn ddiwethaf. Wrth gwrs, gallai rhywfaint o hynny fod oherwydd mwy o hysbysu am achosion. Roedd eu cyflwyniad Stop it Now! yn ddiweddar i'r grŵp trawsbleidiol ar gam-drin plant yn rhywiol yn datgan y dylem fod yn canolbwyntio ein hymdrechion ar sicrhau bod cam-drin plant yn rhywiol yn cael ei atal cyn iddo ddigwydd, cyn i bobl sydd mewn perygl o gam-drin droi’n droseddwyr, a chyn i ddioddefwyr posibl droi’n ddioddefwyr go iawn, lle, hyd yn hyn, mae'r ymateb wedi canolbwyntio'n bennaf ar ddod â throseddwyr o flaen eu gwell a darparu therapi a chymorth yn unig i rai plant. Felly, sut yr ydych yn ymateb i'w galwad am strategaeth gynhwysfawr ar gyfer atal cam-drin plant yn rhywiol yng Nghymru?

Mae gan Gymru gyfle mawr nawr, o ystyried y sail ddeddfwriaethol sydd gennym nawr yn ddomestig, i ddefnyddio’r hyn yr ydym wedi’i ddysgu o hyn i helpu i ddiddymu trais yn erbyn menywod o gwmpas y byd, yn arbennig, drwy gyfrwng y rhaglen Cymru o Blaid Affrica. Yn wir, wrth basio Deddf Lles Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, mae Cymru wedi ymrwymo i fod yn genedl gyfrifol yn fyd-eang. Sut yr ydych yn ymateb, felly, i'r alwad am ymrwymiad clir gan Lywodraeth Cymru i weithio i ymdrin â'r her hon ledled y byd, er mwyn dangos bod Cymru o ddifrif ynglŷn â bod yn genedl gyfrifol yn fyd-eang?

Mae fy mhwynt a’m cwestiwn olaf yn ymwneud â'r prosiect Teuluoedd Gyda'i Gilydd gan Atal y Fro, a ariennir gan grant gwasanaethau cymdeithasol cynaliadwy y trydydd sector. Mae hwn yn darparu cefnogaeth i bob agwedd ar anghenion teulu, gan gynnwys profiadau o gam-drin domestig, ac mae'n cynnwys eu rhaglen eu hunain sydd yn bennaf ar gyfer dynion sy’n cyflawni trais domestig nad ydynt wedi bod yn y carchar. Maent hefyd yn datblygu prosiectau peilot ar gyfer menywod a phobl ifanc sy’n cyflawni trais domestig. Felly, sut yr ydych yn ymateb i'r datganiad yr wyf yn credu a wnaethpwyd iddynt gan uned trais yn erbyn menywod Llywodraeth Cymru bod Llywodraeth Cymru nawr yn datblygu canllawiau ar dramgwyddwyr, ac yn y bôn eich cynnydd ar hynny er mwyn cynnwys nid dim ond prosiectau rhagorol fel hwn, ond yr unig raglen achrededig yng Nghymru—y rhaglen y maen nhw’n ei defnyddio—sef y rhaglen Relate Choose 2 Change, a gafodd ei hyrwyddo’n helaeth gennyf fi wrth i’r ddeddfwriaeth fynd drwodd, ond yn anffodus na chafodd ei hymgorffori yn y ddeddfwriaeth bryd hynny? Diolch.