Hoffwn i ddiolch i’r Ysgrifennydd Cabinet am ei datganiad a dweud o’r cychwyn hoffwn i ddatgan budd, gan fod fy mab newydd ddechrau swydd yn y sector yma, ers rhyw bythefnos. Felly, rydw i’n edrych ymlaen at flasu mwy o’r sector wrth i’r peth ddatblygu fy hunan.

Hoffwn i ofyn i’r Ysgrifennydd Cabinet am ychydig mwy na mae wedi’i ddatgelu yn y datganiad o’r ffordd y mae’r strategaeth a’r cynllun gweithredu yn gorfod newid yn sgil y penderfyniad ymadael â’r Undeb Ewropeaidd. Mae wedi gosod allan taw dyma’r her, ond nid oes yna ddim byd yn y datganiad eto sydd yn dweud sut mae hi am ymateb i’r her hynny, sut mae pethau’n newid. Fel mae’r datganiad yn ei ddweud, mae 90 y cant o allforion bwyd a diod o Gymru yn mynd i weddill yr Undeb Ewropeaidd, ac nid oes modd newid hyn yn sylfaenol mewn dwy flynedd. Felly, byddwn ni’n dal am yr allforion yna barhau ar ôl ymadael â’r Undeb Ewropeaidd. Felly, am wn i, mae yna gwestiynau sy’n gorfod cael eu codi. Maen nhw wedi cael eu crybwyll yma—cwestiynau ynglŷn â chaffael lleol, cwestiynau ynglŷn â hyrwyddo bwyd o Gymru yn fwy penodol fel bwyd o Gymru. Ond hoffwn i wybod bod yna fwy o feddwl na sydd wedi’i ddatgelu hyd yma yn mynd i mewn i hyn.

Hefyd, a fedr yr Ysgrifennydd Cabinet esbonio ychydig mwy am y £7 biliwn, sydd yn amcan? Mae’n dda gennyf glywed ein bod ni ar darged i gyrraedd, neu hyd yn oed mynd heibio, hwnnw, ond beth yn union mae hwn yn ei gynnwys? Rwy’n sylweddoli ei fod yn cael ei ddisgrifio fel ‘bwyd a ffermio’. Felly, byddwn i’n licio gwybod beth yw rhychwant y £7 biliwn yna ac mae gennyf ddiddordeb arbennig i ddeall a ydym ni am ymestyn bwyd o Gymru, yn enwedig yn y sector twristiaeth yng Nghymru, gan ei fod yn sector sydd ddim yn perfformio cystal ag y dylai wrth gynnig bwyd o Gymru mewn llefydd ymweld, ac ati.

Yn y datganiad ym mis Mehefin, y tro diwethaf i’r Ysgrifennydd Cabinet wneud datganiad ar y mater yma, roedd sôn am glystyrau. Byddwn i’n licio gwybod beth sydd wedi digwydd neu beth sy’n datblygu o ran clystyru datblygiadau bwyd. Jest i roi enghraifft, bues i mewn cyfarfod ddoe gydag ychydig o ffermwyr o sir Gâr sydd â diddordeb i wybod sut mae modd prosesu llaeth yn y gorllewin a phrosesu llaeth, efallai, yn sir Gâr, achos ar hyn o bryd mae tua 0.5 miliwn litr o laeth yn mynd allan o sir Gâr heb gael ei brosesu a heb felly gael y gwerth ychwanegol i’r llaeth yna yng Nghymru. Byddai’n ddiddorol gwybod a oes modd manteisio ar y cyfle sydd gyda ni i wneud mwy o hyn yng Nghymru a mwy yn rhanbarthol hefyd.

A oes modd i’r Ysgrifennydd Cabinet ddiweddaru’r Cynulliad ynglŷn â dyfodol y lefi cig coch? Mae tipyn o sôn wedi bod am y lefi hwn ac mae yna ddigwyddiad gan Hybu Cig Cymru, rydw i’n meddwl, yfory yn y Cynulliad inni ddeall lle mae’r trafodaethau’n digwydd ynglŷn â’r lefi. Wrth gwrs, rydym ni’n moyn i’r lefi yna gael ei ddefnyddio i hyrwyddo bwyd o Gymru, cig coch o Gymru, cymaint ag sy’n bosib.

Yn y cyd-destun hwnnw, er ei bod hi eisoes wedi ymateb i’r cwestiwn ynglŷn â PGI, i fi, nid wyf yn siŵr o hyd a ydy’n bosibl inni barhau gyda dynodiad PGI neu ddynodiad tebyg ar ôl ymadael â’r Undeb Ewropeaidd, ac yn arbennig pe byddem ni’n ymadael â’r farchnad sengl. Rwyf jest eisiau eglurder ynglŷn â hynny fel ein bod yn deall beth rydym ni’n ei drafod.

Un peth y byddwn i’n licio clywed y Gweinidog yn ei ddweud, ac nid yw hi wedi ei ddweud eto, yw ei bod hi’n mynd i ddod â’r gwobrau bwyd i Gymru yn ôl. Mae gyda ni, wrth gwrs, ‘Great Taste’, sydd yn wobrau Prydeinig. Fe ddiddymwyd y gwobrau bwyd penodol Cymreig tua thair blynedd yn ôl. Rwy’n meddwl ei bod hi’n bryd ailedrych ar hyn nawr bod yn rhaid inni hybu ein bwyd ein hunain a nawr bod yn rhaid inni hybu ym maes twristiaeth ac ym maes caffael lleol, a nawr ein bod yn ymadael â’r Undeb Ewropeaidd. Bydd angen ‘identity’ cryf. Bydd angen ‘identity’, rwy’n cytuno, y Deyrnas Gyfunol, wrth gwrs; mae yna farchnad sengl yno o hyd, fel petai. Ond mae angen ‘identity’ cryf i’r gorau o Gymru. Byddwn i’n licio i’r Gweinidog ailedrych ar yr angen am wobrau bwyd penodol i Gymru achos roedden nhw’n boblogaidd, roedden nhw’n ffordd dda o hyrwyddo bwyd o Gymru, ac roedden nhw’n ffordd dda o newid diwylliant bwyd ac agwedd pobl tuag at fwyd hefyd.

On that final point of food culture, I’d like to conclude by asking the Minister what she’s doing to improve and close the circle on food waste. She did mention this in her statement, but we have an awful lot of food waste in Wales and in the United Kingdom. We waste something like £16 billion-worth of food a year, which could be usefully employed—much of it could be usefully employed. Scotland is likely to have targets for reducing food waste. France is talking about legislation for reducing food waste. Is it her intention to introduce either legislation or targets about food waste over the period of this action plan up to 2020? I think that would send a very strong signal.

Again, if I can give an example of what’s been happening in my region, Transition Bro Gwaun, which is a community project in Abergwaun, Fishguard, over the last three and a half years have been using surplus waste from local supermarkets to produce food in a community café. They’ve saved 25,000 tonnes from going to waste over those three and a half years and have attracted an additional £145,000 of match funding into Fishguard that way. Unfortunately, their future is threatened by new road developments in Fishguard, so I certainly hope the local authority will assist in it continuing. I don’t expect the Cabinet Secretary necessarily to intervene directly in Fishguard, but I hope that she accepts that that’s a very good example of how we can reduce food waste and it’s an example of how we should be making further progress, hopefully with strong leadership from the Welsh Government.