Rwy’n falch iawn o gynnig y gwelliant ar ran grŵp Plaid Cymru.

Rwy’n meddwl nad oes dwywaith amdani; mae hon yn dreth eithriadol o anflaengar. Os edrychwch ar ei hanes, mae’n mynd yn ôl i 1601, mewn gwirionedd—cyflwyno hen ddeddf y tlodion. Yn y bôn, y broblem gyda hi am ganrifoedd, wrth gwrs, oedd ei bod yn wir fod y galw am dir ac eiddo yn anhyblyg i bob pwrpas am nad oedd gennych unrhyw ddewisiadau. Os oeddech yn awyddus i fasnachu, roedd angen i chi wneud hynny o eiddo ffisegol. Nid yw hynny’n wir bellach, wrth gwrs. Yn gynyddol, mae siopau’n wynebu eu cystadleuwyr mwyaf drwy werthiannau ar-lein, ac yn wir gwerthiannau ar-lein nad ydynt wedi eu lleoli yn y DU hyd yn oed. Felly, mae’n ymwneud â daearyddiaeth yn ogystal.

Y rheswm pam y mae’r dreth wedi goroesi, wrth gwrs, yw ei bod yn hawdd i’w chasglu. Mae busnesau bach yn tueddu i dalu eu trethi. Ni allant fforddio’r math o dechnegau osgoi trethi arloesol sydd ar gael i fusnesau corfforaethol mwy o faint a dyna pam ei bod wedi aros ar y llyfrau fel treth, ond rwy’n meddwl ei bod yn hen bryd yn awr i ni weithredu i ddiddymu’r dreth hon mewn gwirionedd, a chael rhywbeth sy’n addas i’r diben yn ei lle ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain.

Yn ei hanfod, y broblem gyda’r dreth, fel y clywsom mewn rhai o’r cyfraniadau, yw ei bod yn effeithio’n anghymesur ar y busnesau sydd leiaf tebygol o allu talu. Os ydych yn fusnes llwyddiannus a phroffidiol, fel cyfran o’ch trosiant, byddwch yn talu llai. Gyda busnesau ymylol, mewn gwirionedd, gallwn weld sefyllfa lle y mae’r dreth yn eu gwthio i golled, ac yna mae’n rhaid iddynt gau. Fel y clywsom, mae busnesau newydd angen y cymorth ychwanegol hwnnw yn y blynyddoedd cyntaf, a chânt eu heffeithio’n anghymesur. Mae’n gwneud buddsoddi mewn eiddo masnachol yn anatyniadol o gymharu â buddsoddi mewn eiddo preswyl, ac mae hynny’n effeithio’n andwyol, wrth gwrs, ar ganol ein trefi.

Mae’n dreth sydd angen i ni gael gwared arni. Dyna pam ein bod wedi blino ar adolygiadau. Faint o adolygiadau a gawsom gan y Llywodraeth hon, gan Lywodraethau blaenorol, ac yn y blaen? Roedd yna oddeutu tri grŵp gorchwyl a gorffen y gallwn ddod o hyd i adroddiadau arnynt, yn yr ychydig flynyddoedd diwethaf hyd yn oed. Yn anffodus, am ei bod yn dreth atyniadol o safbwynt y Llywodraeth, gan ei bod yn darparu ffynhonnell sefydlog o refeniw, nid yw’n achos o farwolaeth drwy fil o doriadau; mae’n fywyd drwy fil o doriadau. Felly, yr hyn rydym wedi ei weld yw cyfres gyfan o ostyngiadau, ac mae ychydig ohonynt wedi’u cyhoeddi—rhai ychwanegol, neu newidiadau i ostyngiadau presennol—gan y Canghellor.

Felly, mae wedi cadw’r dreth yn fyw drwy wneud treth wael ychydig yn well. A dweud y gwir, yr hyn rydym ei angen yw bwrw ymlaen â’r adolygiad tymor hirach a disodli’r dreth hon. Mae yna gynigion diddorol—adolygiad Mirrlees; mae Gerry Holtham wedi awgrymu symud tuag at ffurf ar drethiant gwerth tir; mae yna gorff cyfan o lenyddiaeth sy’n mynd yn ôl dros 100 mlynedd ar hynny. Ceir gwrth-gynnig diddorol ar dreth ar werthiannau, a allai gydraddoli’r gystadleuaeth rhwng manwerthwyr ar-lein a manwerthwyr ffisegol mewn gwirionedd. Mae hyn wedi digwydd yn Unol Daleithiau America, lle y maent wedi cyflwyno treth leol ar werthiannau er mwyn helpu Main Street, fel bod Amazon o leiaf yn gweithredu ar sail gyfartal o gymharu â busnesau lleol. Efallai fod y syniad o dreth leol ar werthiannau, a ninnau wedi ein rhyddhau efallai o safbwynt rhai o’n Haelodau gyferbyn, o hualau cyfraith yr UE o ran cyflwyno ardrethi rhanbarthol ac ardrethi lleol o dreth ar werthiannau—mae gennym y gallu yn awr i edrych ar y posibilrwydd o dreth leol ar werthiannau. Gallai Cymru arloesi. Gallai Cymru gael gwared ar y dull hen ffasiwn 400 oed hwn o drethu busnesau a dangos i weddill y DU mewn gwirionedd beth y gallwn ei wneud o ran cynhyrchu math o dreth fusnes nad yw’n cosbi arloesedd a menter a buddsoddi yn ein canol trefi, ond sy’n ei wobrwyo yn lle hynny.