Part of the debate – Senedd Cymru am 5:47 pm ar 6 Rhagfyr 2016.
Cyn trafod mân fanylion y gyllideb hon, neu, yn wir, unrhyw gyllideb, mae'n bwysig edrych ar y cyd-destun. Cyd-destun y gyllideb hon yw’r blynyddoedd—y blynyddoedd diddiwedd, mae'n ymddangos—o doriadau a thoriadau, a thoriadau eto, gan Lywodraeth San Steffan i Gymru, ac mae’n cael ei sbarduno gan ddau ormodedd afresymol sef dileu diffyg—nid lleihau, ond dileu; dyna fu polisi diffiniol y Llywodraeth Geidwadol ddiwethaf, ac mae wedi bod yn fethiant trawiadol—ac ideoleg o Lywodraeth lai a llai a gwasanaethau cyhoeddus wedi’u crebachu. Mae hyn wedi arwain at economi dagedig yn y DU o 2010 ymlaen. Nid oedd yn rhaid iddi fod felly.
Yn ogystal â thagu twf economaidd, mae'r polisi hwn wedi ymosod fesul tipyn, o ddydd i ddydd, fis ar ôl mis ar wasanaethau cyhoeddus, ac mae wedi bod yn ymosodiad parhaus. Mae'n dyst rhyfeddol i'n cymunedau, ac i'n hamddiffyn polisi yng Nghymru, ein bod yn dal i sefyll, ond gadewch i ni beidio ag esgus na chafwyd methiannau. Mae hyn wedi bod yn drawmatig; mae wedi bod yn ddinistriol ac yn ddiangen.
Nid yw’r banc bwyd yr oeddwn yn casglu ar ei gyfer ar y penwythnos yn eithriad. Nid yw wedi ei ddatgysylltu o hyn. Mae'n ganlyniad uniongyrchol gofyn i’r rhai gyda'r ysgwyddau culaf i ddwyn y beichiau ehangaf o gyni, a dyma’r cyd-destun y mae Gweinidogion olynol yng Nghymru wedi gorfod pennu cyllidebau anodd yn ei erbyn a rhannu rhai o'r anawsterau hynny gydag awdurdodau lleol ac asiantaethau eraill y sector cyhoeddus, a chyda'r trydydd sector hefyd. Mae mynd dros y realiti anodd, parhaus hwn yn golygu anwybyddu'r ffaith bod llawer o'r anawsterau sydd gennym erbyn hyn wedi eu gosod gennym ni ein hunain, neu, yn fwy cywir, wedi’u gosod arnom gan ddogma o beidio â buddsoddi gan Lywodraeth y DU. Roedd hynny, ac mae’n dal i fod, yn ddewis polisi'r DU.
Felly, pryd bynnag y byddwn yn trafod iechyd, addysg, trafnidiaeth, unrhyw wasanaethau cyhoeddus neu'r sector gwirfoddol, dyma’r cyd-destun y mae'n cael ei drafod ynddo. Gwnaed dewis yn 2010, yn Rhif 10, i wasgu’r wlad. Ni chafodd y pwysau hwn ei gynnal gan yr ysgwyddau ehangaf; cafodd ei ysgwyddo gan bobl gyffredin sydd wedi bod, a bod yn onest, yn hynod yn eu gallu i wrthsefyll yr annhegwch dwfn a pharhaol hwn. Ond mae llawer wedi cael eu brifo ac mae llawer yn dal i frifo yn ddrwg iawn yn wir. Ond er gwaethaf hyn, mae Gweinidogion olynol yng Nghymru wedi ceisio eu gorau—eu gorau glas—i ddiogelu, hyd eithaf eu gallu, yr economi a'r gwasanaethau cyhoeddus yr ydym yn eu gwerthfawrogi yng Nghymru, er mwyn cynnal gonestrwydd awdurdodau lleol a'r sefydliadau sector gwirfoddol ac, ar yr un pryd, gyflwyno taliadau bonws datganoli arloesol o’r gwahaniaethau polisi y gallwn eu gwneud yng Nghymru—y dewisiadau y gallwn eu gwneud yng Nghymru. Mae'r gyllideb hon, wedi’i hystyried yn ofalus gan Weinidog meddylgar iawn, sy'n talu sylw gofalus i fanylion ac arlliwiau, hefyd yn gwneud y gorau posibl dros y bobl yr ydym yn eu cynrychioli drwy wneud dewisiadau anodd, o hyd, ond deallus ar yr hyn y dylem ei flaenoriaethu wrth wynebu cyni parhaus. Bellach, mae ansicrwydd Brexit wedi ychwanegu ato, a cholli cyllid Ewropeaidd posibl yn y dyfodol.
Rydym wedi cael toriadau 8 y cant mewn termau real ers 2010. Mae'r diffyg eglurder ar ffrydiau refeniw yn golygu na all Ysgrifennydd y Cabinet ond osod cyllideb refeniw un flwyddyn yn unig, yn ôl pob tebyg, gan ragweld gwaeth i ddod o San Steffan, gan obeithio am well. Mae’r gwariant cyfalaf ychwanegol a gyhoeddwyd gan y Canghellor yn natganiad yr hydref i’w groesawu—wrth gwrs ei fod—ond yn y pen draw, nid yw ond yn mynd ychydig o ffordd i wneud iawn am y tagu yr ydym wedi’i gael dros y blynyddoedd diwethaf. Nid yw tynnu eich troed oddi ar wddf y dioddefwr am eiliad yn gwneud i’r dioddefwr adfer yn syth, ac yn sicr nid yw'n gwneud y dioddefwr yn ddiolchgar. Ond mae Ysgrifennydd y Cabinet a'i gydweithwyr, unwaith eto, wedi darparu’r amddiffyniad gorau yn erbyn cyni parhaus.
Felly, gadewch i ni edrych ar rai o'r manylion yn y mesurau ger ein bron yn y gyllideb ddrafft. Mae £240 miliwn o fuddsoddiad ychwanegol i dalu'r costau a’r gofynion cynyddol yn y gwasanaeth iechyd yng Nghymru. Mae £16 miliwn y bydd Llywodraeth Cymru yn ei ddarparu yn 2017-18 ar gyfer y gronfa triniaethau newydd a chyllid gwerth £1 miliwn ar gyfer gwasanaethau gofal diwedd oes. Mae'r rhain yn ddewisiadau polisi a dewisiadau cyllideb sylweddol. O ran cyflawni'r ymrwymiad maniffesto o 30 awr o ofal plant am ddim yr wythnos i rieni plant tair a phedair oed sy’n gweithio, am 48 wythnos y flwyddyn, mae £10 miliwn yn cael ei ddyrannu o fewn y gyllideb hon ar gyfer 2017-18 i wthio hynny ymlaen.
Os ydych yn edrych ar y setliad llywodraeth leol, mae'n dal yn mynd i fod yn anodd, ond am y tro cyntaf ers blynyddoedd lawer, bydd cynnydd o £3.8 miliwn yn ei gyllid ar gyfer 2017-18, o’i gymharu â 2016-17. Dyma'r cynnydd cyntaf yn y setliad ar gyfer llywodraeth leol ers 2013-14. Mae’r cyfan yn mynd yn ôl at yr agenda honno o gyni a beth y gallwn ei wneud i'w gwrthsefyll.
Os edrychwn ar dai fforddiadwy, mae angen dybryd am—gallaf weld, Lywydd, fy mod i wedi mynd dros amser—y buddsoddiad mewn tai cymdeithasol.
Gadewch i mi ddweud, wrth gloi, cyn ymdrin â'r buddsoddiad seilwaith y gallwn ddal i’w wneud, dyma rai o flaenoriaethau diffiniol y Llywodraeth Lafur hon yng Nghymru, ar ôl cymorth, rhaid i mi ddweud, mewn deialog gyda phobl eraill sy'n rhannu agenda flaengar ar gyfer Cymru. Cymeradwyaf Ysgrifennydd y Cabinet am ei symudiadau traed deheuig. Byddai'n deilwng o 'Strictly'.