Fel y mae Iechyd Cyhoeddus Cymru yn ein hatgoffa yn ‘Gwneud Gwahaniaeth’, eu meysydd polisi â blaenoriaeth ar gyfer creu Cymru iach, mae dros hanner oedolion Cymru ac oddeutu chwarter plant Cymru yn cario gormod o bwysau neu’n ordew, gyda phroblemau penodol mewn cymunedau difreintiedig, fel fy un i yn Rhondda Cynon Taf, lle y mae’r ffigur yn 63 y cant o oedolion. Os yw nifer y bobl sy’n cario gormod o bwysau neu’n ordew yn parhau i gynyddu ar y gyfradd bresennol, erbyn 2050 bydd yn costio £465 miliwn y flwyddyn i GIG Cymru, gyda chost i gymdeithas a’r economi o £2.4 biliwn.

Yn gysylltiedig â hyn ceir heriau clir mewn perthynas â lefelau gweithgarwch corfforol. Mae yna lawer o oedolion nad ydynt yn gwneud y lefelau wythnosol a argymhellir o weithgarwch corfforol, gyda dim ond un o bob tri phlentyn yn cyrraedd y lefelau a argymhellir. Yn wyneb y ffeithiau moel hyn, rwy’n hapus i gefnogi’r cynnig hwn heddiw, yn ein herio i ddatblygu atebion sy’n datrys yr hyn a ddisgrifiwyd fel epidemig o ordewdra ac yn galw ar bob un ohonom i ddefnyddio’r dulliau sydd ar gael i ni.

Mae Llywodraeth Cymru wedi rhoi camau ar waith. Mae’r ymgyrch Newid am Oes yn hyrwyddo cyngor ar fwyta’n iach, ac mae disgwyl i ysgolion hyrwyddo dewisiadau bwyd iach. Mae polisïau fel nofio am ddim yn hyrwyddo mynediad i gyfleoedd ymarfer, ac roeddwn yn falch o gyfarfod Cerddwyr Cymru yn ddiweddar i siarad am y fenter a noddir gan Lywodraeth Cymru, Dewch i Gerdded, sy’n dathlu manteision 30 munud yn unig o gerdded y dydd o ran gwella iechyd. Bydd mentrau eraill, fel Plant Iach Cymru, yn dwyn ffrwyth yn y blynyddoedd i ddod.

Ymyriadau’n ymwneud â gordewdra ymysg plant yw un o gonglfeini dull bwrdd iechyd Cwm Taf o weithredu. Mae’r grŵp llywio ar ordewdra ymhlith plant yn dod â’r bwrdd iechyd a phartneriaid megis Teuluoedd yn Gyntaf, Dechrau’n Deg a Cymunedau yn Gyntaf at ei gilydd i ddatblygu a gwella gwasanaethau. Mae’r gwaith a gwblhawyd hyd yn hyn yn cynnwys datblygu canllawiau ar gyfer lleoliadau blynyddoedd cynnar i sicrhau eu bod yn cynnwys gwybodaeth sy’n seiliedig ar dystiolaeth ar faeth a gweithgarwch corfforol, ymarfer mapio i bennu’r angen am hyfforddiant, ac adroddiad ymchwil a oedd yn ystyried ymgysylltiad effeithiol teuluoedd mewn rhaglenni rheoli pwysau wedi’u targedu ar gyfer plant a theuluoedd. Yn yr un modd, menter arall a ariennir gan Lywodraeth Cymru yw cynllun Ysgolion Iach Cwm Taf. Mae’n pontio iechyd ac addysg i hybu iechyd da yn gyfannol mewn lleoliadau ysgol, gan ddefnyddio ymyriadau fel coginio yn yr ystafell ddosbarth. Rwy’n siŵr y bydd yr Aelodau’n ymuno â mi i longyfarch Ysgol Gynradd Glen-boi yn fy etholaeth, a gwblhaodd gam 4 y rhaglen ddoe.

Mae dull Cwm Taf hefyd yn cynnwys elfen gynenedigol. Mae cyfradd gordewdra mewn menywod beichiog yng Nghwm Taf oddeutu 33 y cant, a chan fod hwn yn ddangosydd allweddol o dan y strategaeth mamolaeth ar gyfer Cymru gyfan, mae’r bwrdd iechyd wedi datblygu ymateb priodol. Gan ddechrau yn 2015, mae Bump Start yn wasanaeth cynenedigol arbenigol i helpu menywod sydd â BMI o 35 neu drosodd i gyfyngu ar faint o bwysau y maent yn ei fagu yn ystod beichiogrwydd i lefelau sy’n iach. Mae apwyntiadau ac ymweliadau cynenedigol arferol yn cynnwys ymgynghoriadau gyda’r fydwraig iechyd y cyhoedd a deietegydd arbenigol. Yn ei flwyddyn weithredol gyntaf, mae’r cynllun wedi cael adborth da iawn. Fodd bynnag, mae angen gwneud mwy o hyd. Yn allweddol, mae bwyd afiach yn parhau i fod yn rhad ac yn hawdd cael gafael arno, pwynt a gafodd ei gyfleu’n gadarn pan gasglodd y Cynulliad Seneddol Prydeinig-Gwyddelig, yr wyf yn aelod ohono, dystiolaeth arbenigol ar ordewdra ymlith plant.

Rwy’n gwybod nad fi yw’r unig un sy’n siomedig fod Llywodraeth y DU wedi glastwreiddio’r cynigion a ddisgwyliwyd yn ei chynllun gweithredu ar gyfer mynd i’r afael â gordewdra ymhlith plant, yn enwedig mewn perthynas â siwgr ac ar hysbysebu bwydydd afiach. Rwy’n falch fod Gweinidogion Llywodraeth Cymru wedi ysgrifennu ar y cyd at yr Ysgrifennydd Gwladol dros Iechyd i bwysleisio’r achos dros weithredu llymach, a’u bod hefyd wedi cofnodi unwaith eto eu hymrwymiad i ddefnyddio’r pwerau sydd wedi’u datganoli.

Yn olaf, rwyf am ddychwelyd at thema arall y credaf ei bod yn cynnig ateb i fynd i’r afael â’r argyfwng y mae’r cynnig hwn yn ei ystyried. Bydd yr Aelodau’n gwybod fy mod wedi cyfeirio o’r blaen at anhwylder diffyg natur, lle y mae plant a phobl ifanc yng Nghymru yn ystyried bod eu cysylltiad â’r byd naturiol yn wannach na’u cyfoedion yng Ngogledd Iwerddon, yr Alban neu hyd yn oed Llundain. Mae gan fentrau fel ysgol feithrin natur gyntaf Cymru yn fy etholaeth i, ym Mharc Gwledig Cwm Dâr, rôl adferol i’w chwarae, ond mae angen i ni sicrhau newid sylweddol i annog ein plant i fynd allan i’r awyr agored. Bydd gwneud hynny’n eu galluogi i gymryd rhan yn yr ymarfer corff sy’n gallu mynd i’r afael â gordewdra a meithrin arferion gweithgarwch gydol oes a fydd yn arwain at fywydau iachach.