Rwy’n falch iawn i gymryd rhan yn y ddadl bwysig yma ar bwnc dyrys iawn, ac mae’n bwysig i ni nid jest sôn amdano fe, ond ceisio mynd i’r afael ag o. Efallai fy mod wedi sôn wrth basio rhai troeon o’r blaen fy mod i, mewn bywyd arall, yn feddyg, ond hefyd, yn naturiol, wedi bod yn ymdrin efo’r problemau sy’n deillio o ordewdra dros y blynyddoedd. Ac ie, cyfuniad, fel rydym ni wedi clywed eisoes, o fwyta’n iach—er haws dweud na gwneud yw hynny hefyd, hefyd, ac rydw i’n cytuno efo hynny. Mae’n anodd iawn, weithiau, cael gafael mewn bwyd iach. Os ydych chi’n ceisio mynd i siopa mewn rhai ardaloedd, yn enwedig yn ein dinasoedd mawrion ni, mae’n anodd iawn ffeindio bwyd iach mewn siop sy’n dweud ei bod hi’n gwerthu bwyd. Mae’n anodd iawn. Mae eisiau mynd i’r afael efo hynny. Yn naturiol, mae yna elfen o drio ailddiffinio beth yw maint platiad go iawn—‘portion size’—er enghraifft. Mae hynny wedi cynyddu’n raddol dros y blynyddoedd. Hefyd, wrth gwrs, yng nghanol hyn i gyd mae eisiau pwysleisio pwysigrwydd bwydo o’r fron i’n babanod ni i roi dechrau cyson cyn belled ag y gallwn ni, a hyrwyddo bwydo o’r fron i roi dechrau cadarn mewn bywyd. Hefyd, mae yna ymchwil sy’n dangos bod hynny’n lleihau graddfeydd gordewdra.

Roeddwn yn mynd i sôn hefyd am y cyfuniad o beth rydych yn ei fwyta a pha mor ffit ydych chi. Faint rydych yn symud o gwmpas y lle ydy’r peth. Mae’r diet ychydig bach yn bwysicach na lefel ein ffitrwydd ni, ond nad anghofier pwysigrwydd lefel ffitrwydd personol hefyd. Does dim eisiau mynd i eithafion a phethau eithafol fel mynnu cael y wisg gyntefig ddiweddaraf i fynd i’r gampfa. Mae dim ond cerdded 10,000 o gamau'r dydd yn gwneud y tro, ynghyd â hepgor defnyddio lifftiau ac ati. Cerdded i bob man cyn belled ag sy’n bosibl—ac rydym wedi clywed Vikki efo hanesion y Ramblers ac ati—ie, hyrwyddo cerdded naturiol. Roeddem ni’n arfer ei wneud yn llawer mwy cyffredin nag ydym y dyddiau yma. Ond o fod jest ychydig bach yn fwy ffit o ganlyniad i’r holl gerdded yna, rydych yn gweld gostyngiad o 30 y cant yn lefel eich siwgr, fel rwyf wedi dweud o'r blaen fan hyn, gostyngiad o ryw 30 y cant yn lefel y colesterol yn y gwaed, gostyngiad o ryw 30 y cant yn eich pwysau gwaed a hefyd rydych yn colli pwysau yn naturiol. Pe bawn i’n datblygu tabled sy’n gallu dod â’r atebion yna i ni, fe fyddem i gyd yn pwyso y dylem ni gyd fod yn rhagnodi'r dabled yna yfory. Ond, wrth gwrs, ffitrwydd naturiol sy’n dod â’r gostyngiadau yna yn y lefelau siwgr, colesterol a phwysau gwaed. Mae’n rhaid i ni gael y wybodaeth yna allan yna fel bod pobl yn gallu gwneud dewisiadau amgen.

Yn yr amser sydd ar ôl, roeddwn jest yn mynd i bwysleisio—yn ogystal â’r holl addysg yma—bwysigrwydd deddfu yn y maes. Fel yr oedd Rhun wedi crybwyll eisoes, roeddem wedi bod wrthi’n rhannu’r wybodaeth am sgil-effeithiau drwg a thrychinebus ysmygu am flynyddoedd maith, ac eto roedd lefelau ysmygu yng Nghymru yn dal yn ystyfnig o uchel, yn rhedeg ar rywbeth fel 32 y cant tan y flwyddyn 2000. Beth sydd wedi newid ydy ein bod ni wedi deddfu i wahardd ysmygu mewn adeiladau cyhoeddus, ac mae hynny wedi gwyrdroi sut mae cymdeithas yn meddwl am ysmygu. Mae deddfu weithiau yn gallu arwain y gad ac yn gallu newid y ffordd mae cymdeithas yn meddwl am rhywbeth. Yn ogystal â’r holl addysgu sy’n mynd ymlaen, rwy’n credu bod angen deddfu, felly, yn y maes yma hefyd. Mae angen treth ar siwgr, mae angen deddfu i gael isafswm pris ar alcohol ac mae angen deddfu i gael gwared â rhai pethau fel ‘trans fats’ o’n bwydydd sydd wedi’u prosesu. Felly, mae yna rôl i ddeddfu, fel mae’r cynnig yma yn ei ddweud. Ond hefyd, mae fel petai’r cwmnïau bwyd a diod mawr, fel yr oedd Rhun yn ei ddweud, yn bihafio fel y cwmnïau tybaco, yn trio tanseilio pob neges sy’n trio gwneud rhywbeth penderfynol ynglŷn â threth y siwgr, neu isafswm pris alcohol. Rydym wedi gweld y problemau yna mewn gwledydd eraill, megis yr Alban. Efo Bil Cymru sydd ar y ffordd yma, mae yna berygl y byddwn ni’n colli’r hawl. Mae gennym yr hawl ar hyn o bryd i bennu isafswm pris alcohol, ond ddim am yn rhy hir os bydd Bil Cymru yn dod i weithrediad fel y disgwylir iddo wneud. Os nad ydym yn gallu cael rhyw ddeddfwriaeth newydd i fewn cyn gorffen y cyfnod cyntaf o unrhyw Fesur newydd cyn Ebrill 2018, mae angen gweithredu ar fyrder weithiau, a dyna pam rwy’n croesawu pwysigrwydd y ddadl yma, ond hefyd pwysigrwydd gweithredu a deddfu. Diolch yn fawr.