Diolch, Ddirprwy Lywydd. Rwy’n meddwl bod yr heriau’n gwbl glir, fel rydym wedi clywed gan eraill, ac maent wedi bod yn amlwg ers peth amser, ond nid oes unrhyw amheuaeth y dônt yn fwyfwy amlwg oherwydd y gymdeithas sy’n heneiddio sydd gennym, oherwydd y pwysau y mae hynny’n ei roi ar y gwasanaeth iechyd. Rydym wedi siarad ers peth amser, onid ydym, ynglŷn â cheisio bod yn fwy ataliol o ran y gwasanaeth iechyd: edrych ar benderfynyddion ehangach iechyd ac afiechyd a cheisio achub y blaen yn hytrach na bod yn adweithiol yn bennaf. Felly, rwy’n meddwl bod y ddadl hon yn rhan o’r ddeialog honno, ddirprwy Lywydd, sydd wedi bod ar y gweill ers peth amser ac mae’n anochel y bydd yn cryfhau oherwydd yr her sy’n ein hwynebu. Ond rwy’n credu ei bod yn bwysig iawn cael enghreifftiau lleol da a chryf, gobeithio, yng Nghymru o’r hyn y gellir ei wneud i oresgyn yr heriau hynny. Rwyf wedi crybwyll o’r blaen, ac rwy’n falch iawn o sôn unwaith eto, ein bod wedi bod yn cynnal uwchgynadleddau gweithgarwch corfforol yng Nghasnewydd ers peth amser i ddod â phartneriaid allweddol at ei gilydd: iechyd y cyhoedd, bwrdd iechyd Aneurin Bevan, Cyngor Dinas Casnewydd, Casnewydd Fyw, sef yr ymddiriedolaeth gwasanaethau hamdden, Cartrefi Dinas Casnewydd fel cymdeithas dai a gymerodd y trosglwyddiad o stoc dai llywodraeth leol, sefydliadau chwaraeon megis Dreigiau Gwent Casnewydd, Clwb Pêl-droed Casnewydd, Cyfoeth Naturiol Cymru—mae yna restr hir, Ddirprwy Lywydd—ac rydym wedi dod at ein gilydd i edrych ar yr heriau hyn ac i geisio gwneud cynnydd yn lleol.

Felly, rwy’n falch o ddweud ein bod bellach wedi cyrraedd y cam lle y mae’r sefydliadau i gyd wedi ymrwymo diwrnod y mis o amser y staff i symud yr agenda yn ei blaen. Rydym wedi adeiladu partneriaeth fwyfwy cryf a gweithgar. Rydym yn edrych ar bob math o faterion, gan gynnwys sut y mae’r Ddeddf teithio llesol yn cael ei gweithredu’n effeithiol yng Nghasnewydd. Rydym wedi cryfhau’r parkrun. Fe wnes i’r parkrun yn Nhŷ Tredegar yng Nghasnewydd wythnos neu ddwy yn ôl, ac mae’r egni yno’n wirioneddol aruthrol; cannoedd o bobl am 9 o’r gloch ar fore Sadwrn yn gwneud y parkrun, yn ei fwynhau, yn cymdeithasu wedyn, yn siarad am beth arall y maent am ei wneud i gadw’n weithgar, yn heini ac yn iach. Yn awr fe fydd—nid yw wedi’i sefydlu eto—parkrun canol y ddinas yn cael ei gynnal ar hyd glan yr afon yng Nghasnewydd i adeiladu ar y diddordeb sy’n cael ei greu.

Trwy hyn oll, Ddirprwy Lywydd, rydym hefyd yn edrych ar agweddau eraill megis bwyta’n iach, gan gysylltu â rhwydweithiau bwyta’n iach mewn ysgolion, a bydd prosiectau penodol yn dod ynghyd yn rhan o hyn i fynd i’r afael â’r materion hynny mewn ysgolion. Rwy’n gobeithio’n fawr y byddwn yn datblygu llythrennedd corfforol yn ein hysgolion, oherwydd un peth rwy’n meddwl mai un peth y mae bron bawb yn gytûn yn ei gylch yw hyn: os gallwch sefydlu a sefydlu arferion da yn ein pobl ifanc mor gynnar â phosibl, mae’n debygol iawn y bydd yr arferion da hynny’n aros gyda hwy drwy gydol eu bywydau ac er budd y gwasanaeth iechyd a Chymru’n gyffredinol. Felly, rwy’n gobeithio’n fawr fod yr adroddiad a wnaeth Tanni Grey-Thompson ar lythrennedd corfforol yn cael ei ddatblygu ar ryw ffurf neu’i gilydd drwy’r diwygiadau cwricwlaidd rydym ar fin eu gweld, a’i fod yn gwbl ganolog i fywyd yn ein hysgolion.

Yr hyn y byddwn yn ei ofyn hefyd, Ddirprwy Lywydd, yw bod Llywodraeth Cymru yn cydnabod lle y caiff cynnydd ei wneud yn lleol, fel y mae yng Nghasnewydd, a’i bod yn edrych arno’n fanwl ac arferion da’n cael eu lledaenu, a hefyd fel bod modd cael rhywfaint o gymorth. Yn y gorffennol, roedd rhywfaint o drafod ynglŷn â chynlluniau peilot posibl lle roedd prosiectau lleol yn mynd i’r afael â’r heriau hyn o wneud mwy o ymarfer corff a phoblogaeth leol iachach, ac yna efallai y byddai rhywfaint o gymorth gan Lywodraeth Cymru i’w gryfhau, ei strwythuro a’i symud ymlaen yn fwy effeithiol. Felly, rwy’n gobeithio y bydd hynny’n digwydd, ond beth bynnag sy’n digwydd, rwy’n credu ein bod wedi cyrraedd y pwynt yng Nghasnewydd, lle y mae digon o gefnogaeth a digon o egni, syniadau ac ymrwymiad i wneud yn siŵr ein bod yn gwneud rhywbeth pwysig a gwerthfawr i’n poblogaeth leol.