Mae Wythnos Genedlaethol Ymwybyddiaeth Gordewdra yn ymwneud â hyrwyddo’r ffyrdd y gall unigolion, y Llywodraeth a busnesau wella iechyd y cyhoedd. Y nod yw darparu’r wybodaeth a’r adnoddau a all greu newidiadau cadarnhaol hirdymor. Mae gwir angen hyn yng Nghymru hefyd. Mae yna lefel o ordewdra mewn plant ac oedolion sy’n her fawr i iechyd y cyhoedd. Mae bron i chwarter pobl Cymru yn cael eu hystyried yn ordew ar hyn o bryd.

Ddirprwy Lywydd, yn ôl Rhaglen Mesur Plant Cymru, mae mwy na 26 y cant o blant Cymru yn ordew ac yn rhy drwm. Yr hyn ydyw mewn gwirionedd yw’r hyn rydym yn ei gymryd i mewn a’r hyn nad ydym yn ei dynnu allan yn y corff—mewn gwirionedd, nid ydym yn llosgi calorïau. Dyna’r maes y mae’n rhaid i ni edrych arno’n ofalus iawn, ac mae’n rhaid i ni ddechrau gyda’r plant, fel y mae fy nghyd-Aelodau anrhydeddus wedi’i grybwyll eisoes. Mae’r plant, pan fyddant yn mynd i ysgolion cynradd—rwy’n credu y dylai pob ysgol yng Nghymru feddu ar drampolîn. Dylai’r plant fwynhau’r chwarae a llosgi eu calorïau hefyd. Mae’r rhan fwyaf o gaeau ysgol wedi mynd ar gyfer datblygiadau tai. Er mwyn Duw, rhowch y gorau i nonsens o’r fath a gadewch y caeau chwarae hyn i blant fynd i chwarae ar dir yr ysgol a gwneud yn siŵr fod y calorïau’n cael eu llosgi, fel y gwnaethom ni yn ystod ein plentyndod.

Yn y bôn, mae yna lawer o bethau eraill mewn bywyd sy’n rhaid i ni ddysgu. Dim ond sefyll am ddwy neu dair awr y dydd—peidio â gwneud unrhyw beth—a fy ffrind, bydd yn cael gwared ar 4 kg mewn blwyddyn yn eich corff mewn gwirionedd, os ydych yn sefyll; trueni nad ydym ond yn sefyll yma am bum munud. Ond os adiwch mewn blwyddyn hanner awr o sefyll—menywod yn y gegin, plant yn chwarae, yr holl fân bethau hyn. Yr holl—[Torri ar draws.] Rhaid i ni, yn y bôn—[Torri ar draws.] Mae gordewdra yn tyfu’n broblem ddifrifol. Mae gennym un meddyg yn y Siambr hon. Mae yna glefydau difrifol iawn sy’n cysylltu’n uniongyrchol â’r broblem hon—y galon, yr ysgyfaint, yr arennau, yr afu; pa un bynnag—mae yna glefydau angheuol difrifol.

A’r plant, o 16 oed—a phan fyddwch yn ifanc ac yn olygus, ond pan fyddwch yn 40 a hŷn fe fyddwch yn mynd yn ordew. Nid yw hynny’n iawn. Mewn gwirionedd nid yw’n rhoi’r corff mewn bywyd gweithgar go iawn ac yna cyfrannu at y gymuned. Mae’n costio i Lywodraeth Prydain bron—mae’n costio i ni, Lywodraeth Cymru, £1.4 miliwn yr wythnos. Y gwasanaeth iechyd gwladol—mae hwn yn arian mawr. Nid yw’n destun chwerthin, fy ffrindiau. Mae’n bwynt difrifol: £1.4 miliwn yr wythnos. Mae ein GIG o dan bwysau i ofalu am y clefydau hyn sy’n uniongyrchol gysylltiedig â gordewdra. Felly, mae’n rhaid i ni wneud rhywbeth am y peth.

Dywed Sefydliad Prydeinig y Galon mai gan Gymru y mae’r nifer uchaf o achosion o fethiant y galon yn y Deyrnas Unedig, gyda mwy na 30,000 o bobl yn cael diagnosis. Dyna drueni. Mae’n amlwg fod angen rhaglen o fentrau ataliol i hybu iechyd y cyhoedd yng Nghymru. Ond mae dull Llywodraeth Cymru o fynd i’r afael â gordewdra yn cyflawni canlyniadau anghyson, heb fawr o arwydd y bydd y lefel yn gostwng. Mae’r Bil Iechyd y Cyhoedd (Cymru) arfaethedig eisoes wedi cael ei feirniadu am beidio â chynnwys unrhyw ddarpariaeth sy’n anelu’n benodol at fynd i’r afael â gordewdra. Mae arnom angen strategaeth ar gyfer addysgu pobl a rhaid i hyn ddechrau yn ein hysgolion, fel y dywedais yn gynharach.

Ddirprwy Lywydd, mae yna ardaloedd eraill, mae yna lawer o ardaloedd yn y byd—. Mae’r Tseiniaid—pan ewch i Tsieina, India a gwledydd eraill, byddwch yn mynd allan yn y bore ac mae’r parciau’n llawn o bobl yn gwneud ymarferion. Ond edrychwch ar ein parciau, ein hardaloedd. Mae gennym dirweddau hardd yng Nghymru, ond rwyf eto i weld y bobl yn mynd allan i wneud ymarfer corff. Beth yw’r broblem? Mae hyn yn—[Torri ar draws.] Pam rydym yn gwario arian? Ni fydd yn costio dim i ni. Dowch allan i’ch gerddi a gwnewch rywfaint o ymarfer corff.

Rwy’n gwybod nad fi yw’r enghraifft iawn fy hun, ond—[Torri ar draws.] Rhaid i mi gyfaddef—[Torri ar draws.] Mae’n rhaid i ni wneud yr hyn rydym yn ei bregethu, ond y ffaith yw, mae ein plant—rydym yn sôn am genhedlaeth, credwch fi. Menywod sy’n ordew, nid yw’n helpu ar gyfer ein cenhedlaeth nesaf. Mae’r rhai o oedran cael plant yn cael problemau; nid ydynt yn gallu cynhyrchu mwy o blant. Mae gordewdra yn un o’r achosion uniongyrchol—[Torri ar draws.] Mae’r meddyg yno. Mae’r meddyg yn eistedd yno. Gallwch gadarnhau hyn gyda’r meddyg. Mae hyn yn dirywio mewn gwirionedd. Mae yna hefyd—[Torri ar draws.] Fel y dywedais, mae yna lawer o broblemau yn uniongyrchol gysylltiedig, o ran iechyd, â gordewdra.

Ddirprwy Lywydd, y pwynt olaf yw bod yn rhaid i ni gefnogi—