Part of the debate – Senedd Cymru am 4:40 pm ar 18 Ionawr 2017.
Rydw i’n meddwl bod y ffaith bod yna gynllun darpariaeth effaith weledol yn bodoli erbyn hyn gan y Grid Cenedlaethol, mewn partneriaeth gydag Ofgem, yn tanlinellu’r ffaith bod yna egwyddor bwysig wedi ei derbyn. Hynny yw, mae yna dderbyn gan yr awdurdodau perthnasol bod y peilonau yma yn cael effaith. Efallai y gallwn ni ddadlau i ba raddau maen nhw’n cael effaith, ond mae’r ffaith bod y ddarpariaeth yna yn bodoli yn golygu bod yna egwyddor wedi ei derbyn. Wrth gwrs, er fod y ffocws yn y drafodaeth yma wedi bod ar danddaearu, mae’r cynnig yn dweud yn glir ‘a dewisiadau amgen eraill’. Nid dim ond tanddaearu yw’r opsiwn mewn ambell i sefyllfa; mae modd edrych ar—. Wel, rydym wedi clywed cyfeiriad at beilonau gwahanol, y ‘T pylons’, er enghraifft, sydd yn cael eu hannog a’u defnyddio erbyn hyn. Mae modd edrych ar ddargyfeirio llinellau ar hyd lwybrau gwahanol, mae modd rhesymoli’r llinellau sy’n bodoli mewn rhai sefyllfaoedd hefyd, ac, wrth gwrs, mae modd cyflwyno rhaglenni cynhwysfawr i sgrinio llawer o’r isadeiledd—yr is-orsafoedd, ac yn y blaen. Felly, mae’n rhaid i ni beidio jest meddwl mai nid tanddaearu a’r holl gost sy’n dod gyda hynny—ac mae o’n ddrud, wrth gwrs; rydym ni’n cydnabod hynny—yw’r unig opsiwn. Ond, er ei fod yn ddrud, fel rydym ni hefyd wedi ei glywed, mae’r costau cynnal a chadw yn rhatach, mae’r colledion ‘transmission’ yn is, mae yna lai o risg o ddifrod o safbwynt tywydd, ac yn y blaen, llai o impact gweledol, yn amlwg, ac mi fyddai fe hefyd yn fwy derbyniol i’r cyhoedd, a fyddai yn ei gwneud hi’n fwy tebygol y byddai rhai projectau penodol yn cael cefnogaeth, fel rydym ni wedi ei glywed yng nghwrs y drafodaeth yma yn barod.
Ond mae’n dweud rhywbeth i mi ein bod ni ble rydym ni ar y daith. Mae’n dweud wrthyf i ble ydym ni ar y daith yma o symud oddi wrth hen ynni, os liciwch chi, i ynni newydd, ein bod ni’n gorfod cael y drafodaeth yma, i bob pwrpas, a’n bod ni’n dal yn sôn am Grid Cenedlaethol yn ei ffurf bresennol. Achos rydw i wedi dweud droeon yn y Cynulliad yma ei bod hi’n hen bryd i ni symud oddi wrth y model ‘hub and spoke’ fel sydd gennym ni o gynhyrchu ynni, hynny yw, bod ynni yn cael ei gynhyrchu mewn canolfannau mawr—yr ‘hub’—ac wedyn ei fod yn cael ei drosglwyddo yn aneffeithiol ac aneffeithlon, yn sicr o safbwynt colli ynni wrth ei drosglwyddo fe ar hyd grid sydd yn hynafol, fel rydw i’n dweud, yn aneffeithiol, yn gostus i’w gynnal a’i gadw, ac yn y blaen. Mae angen i ni symud i fodel llawer mwy hyblyg, llawer mwy modern a llawer mwy clyfar—rhyw fath o gyfres o gridiau lleol, rhyw fath o we pry cop o grid, yn lle’r ‘hub and spoke’ model yma sydd gennym ni nawr, lle mae’r ynni, wrth gwrs, yn cael ei ddefnyddio yn llawer agosach at lle mae’n cael ei gynhyrchu, neu’n cael ei gynhyrchu yn llawer agosach at lle mae’n cael ei ddefnyddio. Byddai rhwydweithiau felly, wrth gwrs, yn fwy effeithlon, fel rydw i’n dweud, yn cynnig mwy o gydnerthedd—’resilience’—lle nad ydych chi yn wynebu sefyllfa, os ydy un ganolfan gynhyrchu ynni fawr yn mynd i lawr am ryw reswm, bod hanner y wlad yn colli ynni, ei fod yn llawer mwy ‘resilient’ ac yn llai hagr, yn llai ‘intrusive’ o safbwynt y tirwedd, a hefyd yn rhatach o safbwynt cost cynnal a chadw. Rydw i’n dal ddim yn teimlo fod y Llywodraeth yma wedi symud yn ddigon ‘decisive’ i’r cyfeiriad yna o safbwynt ei pholisïau a’i buddsoddiadau. Mae angen i ni fod yn llawer fwy difrifol ynglŷn â’r dyfodol ynni newydd. Rydym ni eisiau gweld system ynni fwy gwasgaredig ar draws y wlad.
Rŷm ni’n galw am fwy o bwerau i Gymru, wrth gwrs, er mwyn cael rheolaeth ar y rhwydwaith. Mae angen pwerau gweithredol a deddfwriaethol i ganiatáu i ni gael mwy o reolaeth dros y rhwydweithiau dosbarthu lleol a’r grid yng Nghymru. Nid fy ngeiriau i yw hynny, gyda llaw, ond dyfyniad uniongyrchol o adroddiad trawsbleidiol Pwyllgor Amgylchedd a Chynaliadwyedd y Cynulliad diwethaf, ‘Dyfodol Ynni Craffach i Gymru’. Ac mae angen, fel roeddwn i’n dweud, i’r Llywodraeth symud yn gynt ar weithredu ar yr argymhellion a oedd yn yr adroddiad hwnnw er mwyn dechrau ar y broses o adeiladu y dyfodol ynni gwell yma rŷm ni eisiau ei weld. Mae’n hwyr bryd i ni symud oddi wrth yr hen ynni, ac fel y dywedodd rhywun, mae angen i ynni newydd wneud i hen ynni beth mae ffonau symudol wedi wneud i’r ciosg ffôn. Ond, yn y cyfamser, wrth gwrs, mae yna lawer mwy y gallwn ni fod yn ei wneud hefyd i liniaru ar impact y ceblau a’r peilonau yma, a byddwn ni’n eich annog i gyd i gefnogi’r cynnig.