Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliannau 1 a 2 yn enw Jane Hutt.

Symudwn yn awr at eitem 5, sef dadl Plaid Cymru ar geblau’r Grid Cenedlaethol, a galwaf ar Simon Thomas i gynnig y cynnig. Simon.

Cynnig NDM6209 Rhun ap Iorwerth

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

Yn credu:

a) y dylai’r Grid Cenedlaethol ddefnyddio ceblau o dan y ddaear neu o dan y môr neu ddewisiadau amgen eraill i gario trydan drwy Barciau Cenedlaethol ac Ardaloedd o Harddwch Naturiol Eithriadol yng Nghymru lle bo hynny’n ymarferol;

b) y dylai fod rhagdybiaeth o blaid ceblau o dan y ddaear neu ddewisiadau amgen eraill yn hytrach na pheilonau trydan mewn unrhyw ddatblygiadau newydd neu gyfredol yng Nghymru gan y Grid Cenedlaethol; ac

c) y dylid gwneud astudiaeth ddichonoldeb o’r posibilrwydd o gael gwared ar y peilonau presennol a’u disodli gan geblau o dan y ddaear neu ddewisiadau amgen eraill.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch i chi, Lywydd. Rwyf wrth fy modd yn agor y ddadl hon, nad oes ganddi unrhyw gysylltiad â’r ddadl flaenorol, o bosibl, ar wahân i’r ffaith fod peilonau’n cael eu gwneud o ddur. Tra bydd gennym beilonau, gadewch i ni eu gwneud allan o ddur Cymru, yn sicr. Ond mewn gwirionedd, mae’r ddadl hon yn ymwneud mwy â’n dyfodol trydan, a sut rydym yn cynllunio, yn y tymor hir, ar gyfer dyfodol trydan sy’n cryfhau ein hunangynhaliaeth. Mae ynni adnewyddadwy, yn enwedig yng Nghymru, yn cryfhau’r broses o ddatganoli’r grid trydan i ddarparu lle a phosibiliadau ar gyfer cyflwyno mwy o brosiectau cymunedol ac yn rhoi sylw i, ac yn mynd i’r afael â mater poenus, mae’n rhaid dweud—sef effaith weledol datblygiadau ynni yng Nghymru, ac yn enwedig yr effaith weledol a achosir gan beilonau trydan. Oherwydd mae pawb ohonom yn derbyn, os ydym yn mynd i gynhyrchu trydan mewn rhannau o Gymru, yna rhaid trosglwyddo’r pŵer hwnnw i’r mannau lle y bydd pobl angen defnyddio’r trydan. Y ffaith amdani yw y bydd y rhannau o Gymru sy’n tueddu i fod gyfoethocaf mewn adnoddau naturiol ar gyfer cynhyrchu trydan, sef y mynyddoedd a’r môr, a’r holl rannau hynny o Gymru sydd â hanes o gynhyrchu ynni, megis Wylfa ar Ynys Môn, bydd arnynt angen rhyw fodd o drosglwyddo’r pŵer hwnnw. Ond yn aml iawn, gall effaith weledol peilonau trydan fod yn hynod o ymwthiol.

Er, gan fy mod wedi delio â hyn o bryd i’w gilydd ers 15 mlynedd, mewn fforymau gwahanol, nid wyf yn ddall i’r ffordd y mae pobl yn cefnogi neu’n siarad am gynhyrchu ynni a pheilonau, ac er fy mod yn derbyn, ar adegau, fod peth o’r gwrthwynebiad i beilonau mewn gwirionedd yn esgus dros wrthwynebu’r prosiect ei hun yn y lle cyntaf, rwy’n credu bod yna ffordd o gynllunio’n well yma yng Nghymru. Dywedaf hynny am fy mod wedi’i weld fy hun. Rwyf wedi gweld dewisiadau eraill. Pan oeddwn yn straffaglu mewn Cynulliad blaenorol ar brosiectau cynhyrchu ynni canolbarth Cymru—na welodd y golau gwyrdd, yn anffodus, o ran ynni adnewyddadwy, am fod Gweinidog y Democratiaid Rhyddfrydol wedi nogio rhag cymeradwyo hynny ar y funud olaf—. Ond un o’r pethau a fyddai wedi digwydd yng nghanolbarth Cymru oedd toreth o beilonau, ac roedd llawer o bryder am effaith weledol y peilonau hynny. Roedd y pryder am y peilonau yn ehangach na’r pryder am y ffermydd gwynt, er bod pryder ynglŷn â’r ffermydd gwynt yn ogystal, rwy’n derbyn hynny.

Yn arbennig, roedd pryder y gallai fod effaith sylweddol ar ardaloedd y mae pobl yn eu hystyried yn werthfawr iawn naill ai’n hanesyddol neu ynddynt eu hunain oherwydd eu harddwch, ond nad oeddent wedi’u dynodi fel y cyfryw. Gallwch gael ardaloedd o harddwch naturiol eithriadol ac mae gennym barciau cenedlaethol; mae yna reolau o fewn y cyd-destunau hynny, ond nid yw ardal fel Meifod yng nghanolbarth Cymru yn ardal o harddwch naturiol eithriadol ddynodedig, ond mae’n ardal hanesyddol iawn, ac mae’n ddyffryn y mae pobl yn ei werthfawrogi. Yn sicr bûm yn ymwneud nid yn unig gyda’r ymgyrchwyr ond â’r Grid Cenedlaethol hefyd i ddeall sut na allent gladdu’r ceblau i fynd drwy Feifod mewn gwirionedd, a oedd, yn y diwedd, yn gytundeb y gwnaeth y Grid Cenedlaethol ei ddarparu, er nad yw’n mynd yn ei flaen yn awr beth bynnag, am nad oes ganddynt ffermydd gwynt yn dod i mewn. Ac fel rhan o hynny, cefais fynd i weld prosiect sy’n cael ei gynnal gan y Grid Cenedlaethol i gladdu ceblau mewn ardal o harddwch naturiol eithriadol. Yn anffodus, nid oedd hynny yng Nghymru, gan nad ydynt yn claddu unrhyw geblau yng Nghymru. Roedd yn rhaid i mi fynd i Swydd Henffordd, bu’n rhaid i mi fynd i ddyffryn Gwy y tu allan i Gymru a’i weld yn digwydd gyda fy llygaid fy hun.

Nawr, nid yw claddu ceblau yn waith heb unrhyw effeithiau o gwbl. Mae’n eithaf budr a swnllyd, ac yn dipyn o graith ar draws y dirwedd ar y pryd. Ond bydd y rhai ohonom sydd wedi gweld ceblau a’r bibell nwy, er enghraifft, o Sir Benfro, yn cael eu claddu dros y blynyddoedd yn gwybod, gydag amser, fod y tir yn ymadfer ac nid yw’r ceblau i’w gweld, nid yw’r pibellau i’w gweld ac mewn gwirionedd, blip bach dros dro sydd gennych ar y dirwedd, os gallaf ei roi felly, yn hytrach na’r dolur llygad mwy parhaol ar y dirwedd a achosir gan beilonau. Felly, diben y ddadl heddiw yw ceisio ein cael i symud oddi wrth rai o’r dadleuon lleol sydd gennym ynglŷn â pheilonau a chael ymagwedd genedlaethol tuag at hyn, a chysyniad cenedlaethol o ble rydym am fynd â’n cynhyrchiant ynni a’n cynlluniau ar gyfer hynny.

Mae gwledydd eraill yno eisoes. Y llynedd, pasiwyd deddf ceblau pŵer gan yr Almaen—wel, rwy’n dweud y llynedd, ond roedd hyn ar ddiwedd 2015, felly mae ychydig mwy na hynny bellach—yn y Bundestag, i sicrhau bod cysylltiadau pŵer mawr yn cael eu hadeiladu fel ceblau o dan y ddaear, yn hytrach na cheblau dros y tir. Yn Nenmarc, gwlad yr ymwelais â hi fis Hydref diwethaf, cafwyd consensws trawsbleidiol ers dros ddegawd bod ceblau mawr, a oedd—yn y cynnig roeddem yn sôn am y Grid Cenedlaethol, oherwydd, yn amlwg, cyfrifoldeb y cwmnïau dosbarthu yw’r ceblau lleol a chânt eu hystyried yn wahanol. Ond dylid claddu ceblau mawr, y Grid Cenedlaethol yn y cyd-destun hwn. Dyna 3,200 km o linellau 150 kV a 132 kV i’w claddu yn Nenmarc fel rhan o’u cynlluniau ar gyfer ynni adnewyddadwy yn y dyfodol. Felly, mae Denmarc yn gwneud pob math o bethau, megis gwahardd ceir diesel o Copenhagen a newid i drydan adnewyddadwy 100 y cant, ond maent yn claddu’r ceblau. Maent yn gwybod y bydd pobl yn derbyn rhan o’r darlun. Byddant yn derbyn, efallai, y newidiadau yn eu tirlun a ddaw yn sgil yr angen i newid at ddyfodol sy’n defnyddio ynni’n fwy effeithlon, ond nid ydynt yn ei dderbyn yn ddiamod. Maent am weld y rhai sy’n gyfrifol am gynllunio a chynhyrchu trydan yn eu cyfarfod hanner ffordd. Un o’r ffyrdd y gallwn wneud hynny yw drwy sicrhau bod gennym bolisïau cyson ar draws Cymru, nid yn ein parciau cenedlaethol a’n hardaloedd o harddwch naturiol eithriadol yn unig, ond ar draws Cymru, polisïau sy’n parchu gwerthfawrogiad pobl o’u tirwedd ac yn eu galluogi i wneud hynny ac i osod ceblau o dan y ddaear, i bob pwrpas.

Mae gosod ceblau o dan y ddaear yn costio mwy, ac mae yna ystod o gostau—ystod o gostau y dywedir yn aml eu bod oddeutu saith gwaith yn fwy. Ond mewn gwirionedd, pan fyddwch yn cynnwys y ffaith nad yw ceblau o dan y ddaear yn agored i dywydd garw, maent yn fwy dibynadwy os ydych yn ei wneud yn iawn. O’i wneud yn iawn, fel y gwelais pan ymwelais â’r gwaith gosod ceblau o dan y ddaear yn nyffryn Gwy, mae’n hynod o bwysig i’r beirianneg fod yn fanwl gywir. Mae’n broses go dechnegol a manwl, ond os gallwch ei wneud yn fanwl gywir—os gallwch ei wneud yn iawn—yna mae gennych system gadarnach sy’n mynd i bara. Buasai pob un ohonom am weld, yn enwedig wrth i ni symud efallai at grid ynni mwy ymatebol gyda llai o orgynhyrchu—rhag ofn y bydd 1 filiwn o bobl yn berwi’r tegell ar yr un pryd hanner ffordd drwy rownd derfynol y cwpan, neu beth bynnag—i grid mwy ymatebol gyda chynhyrchiant ynni lleol, dosbarthu lleol, a system genedlaethol, felly mae angen i ni fod yn fanwl gywir gyda’n peirianneg, ac mae hynny’n golygu bod angen grid llawer mwy cadarn na fydd yn gwegian neu’n cael ei effeithio gan dywydd garw, un a fydd yno ac a fydd yn ddibynadwy.

Felly, pan fyddwch yn cynnwys y ffactorau hynny, mae’r gost o osod ceblau o dan y ddaear rhwng dwy a phum gwaith yn fwy na gosod pentwr o beilonau dros dirwedd. Rwy’n meddwl bod hynny’n un o’r pethau sy’n rhaid i ni eu hwynebu: y gallai hyn gostio mwy i ni. Ond fel rhan o ddatblygu system ynni lawer mwy cadarn, ac un a all fod yn barod ar gyfer datblygiadau’r dyfodol, boed yn forlyn llanw, fel yr wyf am ei weld ym mae Abertawe, neu ddatblygiadau ar Ynys Môn, datblygiadau ynni ar y tir neu ar y môr gyda gwynt—neu hyd yn oed, oherwydd mae’n dal i fod rhywfaint o botensial ar gyfer datblygiadau gwynt ar y tir—rydym eisiau gweld hynny’n cael ei osod o dan y ddaear cymaint â phosibl. Felly, fe fyddai costau cynnal a chadw is; costau trosglwyddo is; llai o effeithiau tywydd garw; a ffordd o ddangos i bobl Cymru ein bod am weithio gyda hwy, gan barchu eu gwerthfawrogiad o’u hamgylchedd naturiol a gweithio gyda hwy i sicrhau’r dyfodol ynni hwnnw.

Gobeithiaf y bydd y ddadl hon yn ein galluogi i daflu goleuni ar y mater. Yn sicr, mae Aelodau Plaid Cymru yn awyddus i siarad am eu hardaloedd eu hunain, i siarad am ddatganoli’r grid, i siarad am ynni adnewyddadwy, ac rwy’n gobeithio y bydd gwelliannau’r Llywodraeth, y sylwaf nad ydynt yn mynd yn ddigon pell—. Ond rwy’n gobeithio, ar ddiwedd y ddadl hon, y byddwn o leiaf wedi dod i ryw fath o gytundeb, felly pan fyddwn yn siarad ag Ofgem a phan fyddwn yn bwrw iddi i lunio cynlluniau hirdymor ynglŷn â ble sy’n rhaid i’r cwmnïau ynni hyn fuddsoddi cyfalaf, fe fanteisiwn ar y cyfle hwnnw i sicrhau ei fod yn cael ei wneud yn enw pobl Cymru ac yn enw cynaliadwyedd a chadernid hirdymor economi Cymru.

Diolch. Rwyf wedi dethol y ddau welliant i’r cynnig. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig i gynnig gwelliannau 1 a 2, a gyflwynwyd yn enw Jane Hutt, yn ffurfiol.

Gwelliant 1—Jane Hutt

Yn is-bwynt (b) dileu ‘y dylai fod rhagdybiaeth o blaid’ a rhoi yn ei le ‘y dylid ffafrio’.

Gwelliant 2—Jane Hutt

Yn is-bwynt (c) dileu ‘y dylid gwneud astudiaeth ddichonoldeb o’r posibilrwydd o gael gwared ar y peilonau presennol a’u disodli’ a rhoi yn ei le ‘y dylai Ofgem ymrwymo i gynnal ac estyn y prosiect Darpariaeth Effaith Weledol i Gymru er mwyn cael gwared ar y peilonau presennol a’u disodli’.

Cynigiwyd gwelliannau 1 a 2.

Yn ffurfiol.

Diolch yn fawr iawn. Sian Gwenllian.

Ynghyd â’r Aelod Seneddol, Hywel Williams, mi fues i’n rhoi tystiolaeth ar gyfer ymgynghoriad statudol cyntaf y Grid Cenedlaethol ar gysylltiad gogledd Cymru, sef y cynllun a fyddai’n creu llinell o beilonau ar draws Môn ac Arfon. Yn Arfon, yn benodol, roeddem ni yn galw am dwnel o dan yr afon Menai yn hytrach na pheilonau newydd oherwydd yr effaith weledol hollol negyddol y byddai hynny yn ei gael ar ardal o harddwch naturiol. Roedd gennym ni bryderon ynglŷn ag effaith peilonau ar yr ardal leol ac ar barc cenedlaethol Eryri, sy’n gyfagos. Rwy’n falch bod yr ymgyrch honno wedi bod yn llwyddiannus, efo thwnnel o dan y Fenai yn rhan o’r cynllun erbyn hyn, er fe allai hynny newid, wrth gwrs.

Yn yr ymgynghoriad diwethaf, fe ddywedais y dylid tanddaearu’r darn bychan, 1 km o hyd, o beilonau ar y tir mawr yn Arfon, sy’n parhau i fod yn rhan o’r cynllun sydd ar y bwrdd ar hyn o bryd, a hynny hefyd oherwydd effaith weledol o’r parc cenedlaethol. Mae’r parc yn ased hanfodol ar gyfer lles economaidd a diwylliannol yr ardal, rŵan ac i’r dyfodol, ac fe allai unrhyw ddatblygiad a all effeithio’n negyddol ar fwynhad pobl o olygfeydd y parc gael effaith andwyol ar yr economi leol, drwy dwristiaeth ac yn y blaen.

Mae Plaid Cymru’n credu, wrth gwrs, y dylai pwerau dros y grid, yn ogystal â phwerau llawn dros brojectau ynni o dan y drefn gynllunio, fod yn nwylo pobl Cymru. Yn fan hyn y dylem ni fod yn gwneud y penderfyniadau. Felly, ni fuasai’n rhaid inni ddibynnu ar ewyllys da y Grid Cenedlaethol efo mater y twnnel o dan y Fenai, er enghraifft.

Yn y cyfamser, mae’n rhaid inni fod yn edrych ar sut i liniaru pethau mewn ffordd fwy realistig, efallai. Yn y cyfamser, mae’n rhaid rhoi ystyriaeth i’r ffordd y mae penderfyniadau’n cael eu gwneud. Wrth brosesu prosiectau, mae arafwch mawr yn y drefn gynllunio. Yr awdurdodau cynllunio sy’n gyfrifol am sicrhau bod effaith weledol prosiectau trosglwyddo trydan yn cael eu lliniaru, ac mae’n rhaid i’r Grid Cenedlaethol ystyried effaith weledol gwahanol dechnolegau a llwybrau posibl ar gyfer trosglwyddo trydan er mwyn sicrhau caniatâd cynllunio, ac mae hynny i gyd yn cymryd amser. Mae peilonau yn achosi llawer o ddrwgdeimlad lleol oherwydd eu heffaith weledol niweidiol, ac mae hyn i gyd yn achosi oedi mawr yn y drefn gynllunio—ar gyfartaledd, gohiriad o rhwng wyth a 10 mlynedd. Petai’r opsiwn tanddaearu yno o’r cychwyn, ni fyddai’r oedi yna’n digwydd.

Mae llawer o sylw yn cael ei roi i’r gost o danddaearu. Yn 2014, dywedodd yr Infrastucture Planning Commission fod ceblau dan ddaear rhwng 4.5 a 5.7 gwaith yn ddrytach na pheilonau traddodiadol. Mae hwnnw’n swnio yn swm mawr. Ond, pan rydych yn edrych ar bethau fel costau cynnal a chadw, colli trydan, yr effaith ‘Downton’ a’r ffaith, fel yr oeddwn yn sôn, fod penderfyniadau cynllunio yn gallu cymryd cymaint o amser, a phan rydych yn cymryd hynny i gyd i ystyriaeth, mi oedd y ffigwr yn gostwng i rhwng dwy a phump gwaith drytach. Nid oes yna neb yn dadlau nad ydy tanddaearu, ar hyn o bryd, yn ddrytach, ond gall hynny newid, wrth gwrs, wrth i’r dechnoleg wella. Hyd yn oed wedyn, mae o’n llai na 2 y cant o’r gost o gynhyrchu trydan. Mae hynny o arwyddocâd cymharol fechan o gymharu ag effaith negyddol peilonau, a fyddai o bwys mawr i’r economi yn lleol.

Rwy’n croesawu’r ddadl hon ar bwnc pwysig iawn, mewn gwirionedd. Rhyddhaodd lledaeniad y cyflenwad trydan yn y 1920au a’r 1930au lawer o bobl rhag llawer o waith caled, ond fe farciodd ein tirwedd a’i thrawsnewid mewn ffordd hyll. Er bod y beirdd rhamantaidd yn ystyried bod Cymru yn un o’r ardaloedd mwyaf dyrchafedig a phrydferth, yn rhy aml yn awr, rhaid i ni edrych ar yr hyn a fuasai’n olygfeydd gwych oni bai am y peilonau anferth sy’n gorymdeithio ar eu traws mewn nifer o ardaloedd. Felly, rwy’n meddwl bod hyn yn rhywbeth sydd o ddifrif yn werth ei ystyried wrth i ddewisiadau amgen ddod yn amlwg bellach. Nodaf—ac fe gyfeiriodd Simon Thomas ato’n fyr—fod gan y Grid Cenedlaethol ei hun gynllun ar hyn o bryd i gael gwared ar y peilonau mwyaf o fannau prydferth o amgylch y DU, ac mae Eryri a Bannau Brycheiniog wedi eu cynnwys yn y rhaglen honno. Mae’n mynd i gostio £500 miliwn yn y cam cyntaf, sy’n swnio’n llawer o bosibl, ond mewn gwirionedd, nid ydych yn gallu claddu cymaint â hynny gyda’r math hwnnw o fuddsoddiad. Ond mae’n arwydd o leiaf eu bod yn sylweddoli bod pethau’n newid mewn ymateb i alw cyhoeddus, ac awydd hefyd i weld y dirwedd yn cael ei hadfer.

Sylwaf fod y ddadl yn Ynys Môn wedi bod yn arbennig o boeth. Rwy’n meddwl bod hynny’n arwydd o bethau i ddod, a dweud y gwir, oherwydd bydd pobl yn gofyn cwestiynau eithaf sylfaenol: ‘Os oes yn rhaid i ni oddef gorsaf ynni, pam fod gennym y ffordd leiaf deniadol o drosglwyddo’r ynni hwnnw?’ Onid yw’n rhan o’r fargen rydych yn ei gwneud gyda’r economi leol eich bod yn ceisio eu helpu cymaint ag y bo modd? Nid yw’r costau’n ansylweddol. Yn fras, mae’n costio dwywaith cymaint i gladdu cebl na’i gael uwchben. Ond rwy’n credu y dylid ystyried y dewis arall hwn bob amser.

Mae yna fanteision cyffredinol hefyd sy’n mynd y tu hwnt i’r manteision amlwg i’r dirwedd. Mae ceblau wedi’u claddu yn gwrthsefyll tywydd garw’n well. Mae fy ymchwilydd yma wedi rhoi mewn cromfachau ‘ar wahân i ddaeargrynfeydd’; wel, nid wyf yn mynd i gynnwys y rheini. Mae’n ffenomen naturiol, felly efallai y dylem fod yn ymwybodol ohoni, ond yn ffodus nid ydym yn dioddef o ddaeargrynfeydd cryf iawn yng Nghymru. Ceir llai o berygl: mae’r diogelwch i bobl, bywyd gwyllt ac awyrennau o gladdu ceblau yn sylweddol. Hefyd, nid ydynt angen cymaint o dir, credwch neu beidio, er gwaethaf y ffaith eu bod yn cael eu claddu, gan—[Torri ar draws.] Na, nid ydynt angen cymaint. Os claddwch gebl, ni fydd angen ond hanner cymaint o dir ag y byddai ei angen arnoch ar gyfer llinellau uwchben.

Felly, mae yna lawer o fanteision. Mae yna anfanteision, a’r gost yw’r un amlwg, ond maent hefyd yn anos i’w hatgyweirio a’u cynnal, felly mae angen i ni gadw hynny mewn cof. Fodd bynnag, rwy’n credu nad yw hynny’n tynnu dim oddi wrth y ddadl gyffredinol o blaid claddu ceblau lle bynnag y bo modd, a gweithredu rhaglen, yn sicr, i gladdu ceblau lle bynnag y bo hynny’n ymarferol mewn ardaloedd o harddwch naturiol gwych.

Lle y mae gennym geblau uwchben, rwy’n meddwl y dylem ystyried fersiynau llai ymwthiol pan fyddant yn cael eu hadnewyddu. Rwy’n falch fod yr hyn a elwir yn beilon T yn cael ei dreialu yn awr. Mae’n llawer teneuach a hefyd yn fyrrach na pheilonau traddodiadol, felly efallai fod honno’n ffordd, lle y mae’n rhaid i ni ddefnyddio peilonau uwchben, o adael iddynt ymdoddi ychydig yn fwy, beth bynnag, i’r dirwedd.

A gaf fi ddweud y byddwn yn cefnogi’r cynnig? Os cyrhaeddwn y gwelliannau, byddwn yn cefnogi’r gwelliannau hefyd. Rwy’n meddwl y dylid parhau’r rhaglen darpariaeth effaith weledol. Mae angen i ni edrych i weld sut y gallwn gynllunio rhaglen waith o’r fath, gan ei fod yn fuddsoddiad mawr. Bydd yn cymryd amser, ond rwy’n falch ein bod yn trafod y mater y prynhawn yma. Mae’n beth teilwng iawn, ac rwy’n siŵr y bydd cenedlaethau’r dyfodol yn diolch i ni os gwnawn hyn yn flaenoriaeth arbennig yn awr.

Diolch am y cyfraniadau hyd yma. Mae Ynys Môn a’i chynrychiolwyr yn unfrydol yn erbyn y cynlluniau gan y grid i godi rhes o beilonau ar draws yr ynys. Mi ydw i, y cyngor sir, yr Aelod Seneddol, y cynghorau cymuned a miloedd o drigolion yr ynys wedi bod yn gyson iawn yn ein gwrthwynebiad i gynlluniau’r grid, ac nid oes yna prin ddim ymateb cadarnhaol wedi dod gan y grid i’r corws yna o leisiau.

Yn syml iawn, maen nhw’n mynd am yr opsiwn rhataf. Ydyn, maen nhw wedi trio rhoi’r argraff eu bod nhw wedi cyfaddawdu rhywfaint drwy gytuno i roi ceblau mewn twnnel o dan y Fenai, ond y gwir amdani ydy nad oedden nhw erioed yn bwriadu ceisio cael caniatâd i roi rhes arall o wifrau ar draws y Fenai, sydd wrth gwrs yn ardal o harddwch eithriadol.

Ond a oedd yna ddewis ganddyn nhw ond mynd am opsiwn y peilonau ar draws yr ynys? Yr ateb, yn syml iawn, ydy, ‘Oedd, wrth gwrs.’ Mae cysylltiadau tanfor a thanddaearol yn rhai cyffredin iawn. Rydw i’n cofio yn fy nghyfarfod cyntaf un i efo swyddogion y grid yn 2013, y swyddogion hynny yn dweud, ‘Wrth gwrs y gallwn ni roi ceblau o dan y môr; mi fyddai’n her dechnegol, ond wrth gwrs y gallem ni ei wneud o.’ Ers hynny, nid ydy’r syniad wir wedi cael ei ystyried yn llawn fel ag y dylai, efo dadleuon technegol yn cael eu dyfynnu dro ar ôl tro. Mae hynny er gwaethaf cysylltiadau tanfor yn cael eu datblygu mewn rhannau eraill o Brydain. Mae’n anodd iawn i leygwyr fel fi ddadlau yn erbyn dadleuon technegol y grid, ond rydw i’n dal yn gwbl argyhoeddedig bod hwn yn opsiwn a allai weithio.

Ond beth os derbyniwn ni fod yr her dechnegol o gysylltu gorsaf niwclear drwy wifrau tanfor yn ormod? Wel, nid oes yna ddim byd yn newydd mewn technoleg tanddaearu, ac a dweud y gwir mae yna ddigon o dystiolaeth ei fod yn dechnoleg fwy effeithiol o ran colled o ynni o’r grid, a gwytnwch mewn tywydd garw, fel yr ydym wedi clywed. Ydy, mae’n gadael craith dros dro, ac ydy, mae’n fwy costus, a chost sydd wrth wraidd cynlluniau’r grid ym Môn. Peilonau ydy’r cyswllt rhataf. Mae’r gost byr dymor i’r grid yn is nag opsiynau eraill—rhyw £400 miliwn, gyda llaw, ydy’r gost ychwanegol, yn ôl y grid, o danddaearu. Ond beth am gost o osod peilonau i bobl Môn ar werth eu heiddo nhw, i fusnesau, i dwristiaeth, heb sôn, wrth gwrs, am yr effaith ar safon byw? Yn hytrach na rhoi’r pwysau ariannol ar bobl Môn—

A wnewch chi ildio?

[Yn parhau.]—mi ddylai’r gost—

I will in a second.

[Yn parhau.]—gael ei rhannu dros holl ddefnyddwyr ynni. Rydw i wedi gweld amcangyfrif y buasai’r gost o danddaearu yn llai na cheiniog yr wythnos yn ychwanegol i bob defnyddiwr ym Mhrydain dros oes y cysylltiad. Dyna’r gwir.

I’ll give way.

Diolch. Fel y gwyddoch, mynychodd y ddau ohonom gyfarfod ‘na i beilonau’ ar Ynys Môn ym mis Rhagfyr 2015, ond a ydych yn rhannu fy mhryder, er bod y Grid Cenedlaethol wedi dweud wrthyf eu bod yn cael eu talu pa un a ydynt yn rhoi peilonau uwchben neu o dan y ddaear ond bod Ofgem yn ei gwneud hi’n ofynnol i sicrhau’r gwerth gorau i’r cwsmer, mae’r pwyllgor peilonau Un Llais Cymru Ynys Môn, sydd wedi ysgrifennu at yr Aelodau ynglŷn â’u hymateb i ymgynghoriad y Grid Cenedlaethol, yn dweud bod y grid wedi datgan, ers 2012, fod yr opsiwn peilonau wedi’i ddewis ar sail y gost yn unig, ac nad yw’r opsiwn peilonau ond yn creu effeithiau negyddol i gynaliadwyedd busnesau bach a chanolig eu maint a thwristiaeth ac amaethyddiaeth ar yr ynys?

Rydych chi’n sicr yn gywir, rwy’n cytuno, ac mae Ofgem yn allweddol. Dof at rai o’r trafodaethau a gefais gydag Ofgem mewn munud. Mae’n hanfodol ein bod yn symud, fel y gobeithiwn ei wneud yn y Cynulliad heddiw, at sefyllfa lle y ceir rhagdybiaeth o blaid gosod ceblau o dan y ddaear, drwy fod Ofgem yn caniatáu hynny. Fe af ymlaen.

The additional cost of undergrounding, of course, is something that the grid itself knows it will have to pay with developments in certain areas. We’ve already heard about the developments taking place in national parks. Anglesey is not a national park, and so we don’t have the legislative safeguards that a national park has. But, for an area where tourism is more important than it is in any other part of the UK as a percentage of GDP, our natural beauty is as important as it is in any national park.

I discussed the issue with Ofgem before Christmas, and they agreed to insist that the grid should set out far more clearly how they undertook their visual impact assessment. NRW, in their response to the grid’s consultation, noted strongly that they don’t believe that sufficiently robust visual impact assessments have been carried out on Anglesey. The truth is, of course, that you can’t get away from the conclusion that the visual impact of pylons is going to be greater than the impact of any other means of carrying electricity.

This is why Denmark and Germany have recently decided that undergrounding will be the norm there. Denmark, I think, is spending an additional £2 billion and more on undergrounding cables already in existence. Ofgem has already agreed to an application from me to look at this issue and to start to consider whether this should be the norm across the whole of Britain too.

Today, we are asking the National Assembly for Wales to state that we believe that this should be the norm in Wales for the north Wales connection project across Anglesey and the mainland, and for every other project. I ask you to support the motion as it stands.

Mae gan Blaid Cymru bwynt: byddai ceblau wedi’u claddu yn well i’r tirlun na pheilonau, ond mae’n ymddangos bod Plaid Cymru yn fodlon gweld prisiau ynni i bobl leol yn mynd drwy’r to, gan anghofio nad yw pawb yn ennill cymaint â’r Aelodau Cynulliad sy’n cael gwneud y penderfyniadau. Yn y byd go iawn, mae llawer o bobl yn cael amser anodd yn cael dau ben llinyn ynghyd a dylem wneud popeth a allwn i sicrhau y gallant bweru eu cartrefi, cadw’n gynnes yn y gaeaf, a choginio eu bwyd gan ddefnyddio ffynhonnell ddibynadwy o ynni sydd mor rhad ag y bo modd. Mae hyd yn oed yr opsiwn claddu ceblau rhataf oddeutu pum gwaith y gost gyfatebol o osod llinellau uwchben a phan fydd namau’n digwydd, ni fyddant yn darparu cyflenwad am 25 gwaith yn hwy na cheblau ar beilonau. [Torri ar draws.] Na.

Byddai’r effaith ar fywyd gwledig yn aruthrol yn sgil amseroedd atgyweirio hir o’r fath. Mae ceblau hefyd yn gallu niweidio’r dirwedd. Mae eu gosod yn peri mwy o risg i safleoedd archeolegol, yn enwedig rhai heb eu darganfod eto, rhaid adeiladu baeau cymalu tanddaearol wedi’u leinio â choncrid bob 500m i 1,000m i gysylltu darnau unigol o gebl at ei gilydd, a lle y bydd yn rhaid i’r cebl ddod allan o’r tir am resymau daearegol, rhaid adeiladu lleoedd caeëdig a fydd, o bosibl, yn fwy ymwthiol yn weledol na pheilonau.

Byddai’r aflonyddwch i bobl leol, ymwelwyr, a’r amgylchedd yn enfawr yn ystod y gwaith adeiladu a gallai niweidio’r economi dwristiaeth yn lleol. Felly, nid yw claddu ceblau yn ateb i bob dim fel y byddai Plaid Cymru am i ni gredu. ‘Hyd yn oed wedyn, byddai’n dal i edrych yn llawer gwell’, bydd Plaid Cymru’n dweud, ac maent yn iawn. Ond nid hwy fyddai’n talu’r gost: bydd pawb sy’n talu biliau yng Nghymru’n gorfod gwneud hynny, a dim ond 11 o’r rheini yw ACau Plaid Cymru, a llai na hynny o bosibl hyd yn oed erbyn y dôi’n adeg gosod unrhyw geblau. Mae 291,000 o gartrefi yng Nghymru—sef 23 y cant—eisoes yn byw mewn tlodi tanwydd. Beth sydd gan yr 11 AC Plaid Cymru, sy’n gallu fforddio talu biliau ynni uwch, i’w ddweud wrth y 291,000 o gartrefi yng Nghymru sy’n ei chael hi’n anodd talu eu biliau cyfredol—’Ceisiwch beidio â meddwl am yr oerfel, ond mwynhewch yr olygfa yn lle hynny’? Bydd ganddynt ryw hen esgus tila ynglŷn â’r angen i’w wneud er mwyn gwarchod twristiaeth. Wel, nid wyf yn credu y bydd ymwelwyr sy’n dod o’r trefi a’r dinasoedd i fwynhau ein tirwedd yn ailfeddwl oherwydd ambell beilon neu linell uwchben arall, yn enwedig os yw’n golygu bod eu hystafell yn y gwesty yn parhau i fod am bris cystadleuol a bod yna lawer o seilwaith twristiaeth lleol bywiog nad yw wedi mynd i’r wal oherwydd costau ynni.

Gyda goblygiadau enfawr o ran cost ac amser cynnal a chadw mae’n anodd gweld sut y mae hyn yn unrhyw beth ond ystryw sinigaidd i fachu ychydig benawdau gan blaid sy’n gwybod y gall yn addo’r ddaear yn llythrennol, gan nad yw’r bobl byth yn mynd i’w rhoi mewn sefyllfa lle y bydd yn rhaid iddi gyflawni. Mae gan UKIP ymagwedd resymegol a synhwyrol iawn. [Torri ar draws.] Roeddwn yn meddwl y byddech yn hoffi hynny. Mae gan UKIP ymagwedd resymegol a synhwyrol iawn tuag at wneud penderfyniadau yng Nghymru, tra bo Plaid Cymru yn addo popeth heb ystyried o ble y daw’r arian. Wel, mae’r etholwyr yn bobl glyfar sy’n sylweddoli y bydd y cynllun claddu ceblau hwn yn wastraff cwbl frawychus ar arian. Diolch.

Mae’n debyg y dylwn ddatgan diddordeb yma: rwy’n byw ar Ynys Môn. Felly, y realiti yw, wrth i chi yrru ar draws pont Britannia, y peth cyntaf un a welwch os edrychwch i’r dde yw harddwch y Fenai a’r golygfeydd hyfrytaf y gallwch eu dychmygu. Ond wrth i chi yrru ar draws y bont, ar y chwith mae yna beilon anferth, sydd wedyn yn parhau yr holl ffordd at Wylfa. Nawr, rwy’n cytuno â phopeth y mae Simon Thomas wedi’i ddweud yn ei ddatganiad agoriadol, a Rhun ap Iorwerth, yn wir. Fe sonioch fod gwrthwynebiad i beilonau yn aml yn esgus dros wrthwynebu’r prosiect ei hun. Nid yw hynny’n wir ar Ynys Môn. [Torri ar draws.] Yr hyn rwy’n ei ddweud yw bod pobl Ynys Môn ar y cyfan yn gyfan gwbl o blaid Wylfa Newydd. [Torri ar draws.] Ar y cyfan, ydynt, Rhun. Rwyf wedi curo ar gynifer o ddrysau â chi ar Ynys Môn, mwy hyd yn oed efallai, ac a dweud y gwir, mae pobl yn gwybod bod arnom angen swyddi ar yr ynys. Ond nid ydym eisiau’r swyddi ar draul peilonau.

Cyn belled ag y gwelaf, mae Ynys Môn yn ardal o harddwch naturiol eithriadol. Nawr, fel y dywedoch, nid ydym yn barc cenedlaethol, felly nid oes gennym yr amddiffyniad y byddai hynny’n ei roi i ni, ond heb os nac oni bai, bydd unrhyw un sydd wedi bod yno yn cyfaddef bod Ynys Môn yn ardal o harddwch naturiol eithriadol, a’r cyflogwr mwyaf ar yr ynys yw twristiaeth. Twristiaeth, yn y bôn, sydd i gyfrif am—[Torri ar draws.] Wel, mae Wylfa yn dal i fod, fwy neu lai, ond twristiaeth sydd i gyfrif am lawer iawn o’r cyfleoedd gwaith ar gyfer ein pobl ifanc ac i lawer o bobl ar yr ynys, drwy ddarpariaeth Gwely a Brecwast a’r gweddill i gyd. Yn bendant, nid yw pobl am weld peilonau. Os ydych yn dod ar wyliau i ynys mor brydferth, y peth olaf rydych ei eisiau yw’r peilonau mawr hyll hyn. Ceir gwrthwynebiad llwyr i unrhyw beilonau newydd ar draws yr ynys a chefnogwyd hyn gan Un Llais Cymru, fforwm sy’n cynrychioli 38 o gynghorau tref a chymuned ar Ynys Môn. Nid wyf yn siŵr a fu unrhyw adeg arall pan oedd yr holl gynrychiolwyr a etholwyd yn ddemocrataidd sy’n byw ar Ynys Môn—felly, mae gennym yr ASE, yr AS, dau AC, mae gennym y cynghorwyr sir, cynghorwyr cymuned, cynghorwyr tref—i gyd yn cytuno’n llwyr ar fater penodol, sef ein bod yn gwrthwynebu codi peilonau ar yr ynys. [Torri ar draws.] Nid yw’n byw ar yr ynys.

Mae’r Grid Cenedlaethol yn gweithredu fel monopoli ar ran y Llywodraeth ac mae’r grid wedi bod yn anghyfrifol iawn yn anwybyddu barn y rhai a etholwyd a’r rhai yr effeithir arnynt. Rwy’n annog y Cynulliad Cenedlaethol i gefnogi’r cynnig hwn. Byddaf yn pleidleisio yn erbyn y gwelliannau gan fy mod yn credu eu bod yn ceisio glastwreiddio’r cynnig hwn. Credaf yn gryf y dylai holl geblau’r Grid Cenedlaethol yng Nghymru, gael eu gosod o dan y ddaear—prosiectau newydd yn ogystal â llinellau pŵer presennol. A dweud y gwir, os yw’n ddigon da ar gyfer Denmarc, mae’n ddigon da ar gyfer Cymru.

Rydw i’n meddwl bod y ffaith bod yna gynllun darpariaeth effaith weledol yn bodoli erbyn hyn gan y Grid Cenedlaethol, mewn partneriaeth gydag Ofgem, yn tanlinellu’r ffaith bod yna egwyddor bwysig wedi ei derbyn. Hynny yw, mae yna dderbyn gan yr awdurdodau perthnasol bod y peilonau yma yn cael effaith. Efallai y gallwn ni ddadlau i ba raddau maen nhw’n cael effaith, ond mae’r ffaith bod y ddarpariaeth yna yn bodoli yn golygu bod yna egwyddor wedi ei derbyn. Wrth gwrs, er fod y ffocws yn y drafodaeth yma wedi bod ar danddaearu, mae’r cynnig yn dweud yn glir ‘a dewisiadau amgen eraill’. Nid dim ond tanddaearu yw’r opsiwn mewn ambell i sefyllfa; mae modd edrych ar—. Wel, rydym wedi clywed cyfeiriad at beilonau gwahanol, y ‘T pylons’, er enghraifft, sydd yn cael eu hannog a’u defnyddio erbyn hyn. Mae modd edrych ar ddargyfeirio llinellau ar hyd lwybrau gwahanol, mae modd rhesymoli’r llinellau sy’n bodoli mewn rhai sefyllfaoedd hefyd, ac, wrth gwrs, mae modd cyflwyno rhaglenni cynhwysfawr i sgrinio llawer o’r isadeiledd—yr is-orsafoedd, ac yn y blaen. Felly, mae’n rhaid i ni beidio jest meddwl mai nid tanddaearu a’r holl gost sy’n dod gyda hynny—ac mae o’n ddrud, wrth gwrs; rydym ni’n cydnabod hynny—yw’r unig opsiwn. Ond, er ei fod yn ddrud, fel rydym ni hefyd wedi ei glywed, mae’r costau cynnal a chadw yn rhatach, mae’r colledion ‘transmission’ yn is, mae yna lai o risg o ddifrod o safbwynt tywydd, ac yn y blaen, llai o impact gweledol, yn amlwg, ac mi fyddai fe hefyd yn fwy derbyniol i’r cyhoedd, a fyddai yn ei gwneud hi’n fwy tebygol y byddai rhai projectau penodol yn cael cefnogaeth, fel rydym ni wedi ei glywed yng nghwrs y drafodaeth yma yn barod.

Ond mae’n dweud rhywbeth i mi ein bod ni ble rydym ni ar y daith. Mae’n dweud wrthyf i ble ydym ni ar y daith yma o symud oddi wrth hen ynni, os liciwch chi, i ynni newydd, ein bod ni’n gorfod cael y drafodaeth yma, i bob pwrpas, a’n bod ni’n dal yn sôn am Grid Cenedlaethol yn ei ffurf bresennol. Achos rydw i wedi dweud droeon yn y Cynulliad yma ei bod hi’n hen bryd i ni symud oddi wrth y model ‘hub and spoke’ fel sydd gennym ni o gynhyrchu ynni, hynny yw, bod ynni yn cael ei gynhyrchu mewn canolfannau mawr—yr ‘hub’—ac wedyn ei fod yn cael ei drosglwyddo yn aneffeithiol ac aneffeithlon, yn sicr o safbwynt colli ynni wrth ei drosglwyddo fe ar hyd grid sydd yn hynafol, fel rydw i’n dweud, yn aneffeithiol, yn gostus i’w gynnal a’i gadw, ac yn y blaen. Mae angen i ni symud i fodel llawer mwy hyblyg, llawer mwy modern a llawer mwy clyfar—rhyw fath o gyfres o gridiau lleol, rhyw fath o we pry cop o grid, yn lle’r ‘hub and spoke’ model yma sydd gennym ni nawr, lle mae’r ynni, wrth gwrs, yn cael ei ddefnyddio yn llawer agosach at lle mae’n cael ei gynhyrchu, neu’n cael ei gynhyrchu yn llawer agosach at lle mae’n cael ei ddefnyddio. Byddai rhwydweithiau felly, wrth gwrs, yn fwy effeithlon, fel rydw i’n dweud, yn cynnig mwy o gydnerthedd—’resilience’—lle nad ydych chi yn wynebu sefyllfa, os ydy un ganolfan gynhyrchu ynni fawr yn mynd i lawr am ryw reswm, bod hanner y wlad yn colli ynni, ei fod yn llawer mwy ‘resilient’ ac yn llai hagr, yn llai ‘intrusive’ o safbwynt y tirwedd, a hefyd yn rhatach o safbwynt cost cynnal a chadw. Rydw i’n dal ddim yn teimlo fod y Llywodraeth yma wedi symud yn ddigon ‘decisive’ i’r cyfeiriad yna o safbwynt ei pholisïau a’i buddsoddiadau. Mae angen i ni fod yn llawer fwy difrifol ynglŷn â’r dyfodol ynni newydd. Rydym ni eisiau gweld system ynni fwy gwasgaredig ar draws y wlad.

Rŷm ni’n galw am fwy o bwerau i Gymru, wrth gwrs, er mwyn cael rheolaeth ar y rhwydwaith. Mae angen pwerau gweithredol a deddfwriaethol i ganiatáu i ni gael mwy o reolaeth dros y rhwydweithiau dosbarthu lleol a’r grid yng Nghymru. Nid fy ngeiriau i yw hynny, gyda llaw, ond dyfyniad uniongyrchol o adroddiad trawsbleidiol Pwyllgor Amgylchedd a Chynaliadwyedd y Cynulliad diwethaf, ‘Dyfodol Ynni Craffach i Gymru’. Ac mae angen, fel roeddwn i’n dweud, i’r Llywodraeth symud yn gynt ar weithredu ar yr argymhellion a oedd yn yr adroddiad hwnnw er mwyn dechrau ar y broses o adeiladu y dyfodol ynni gwell yma rŷm ni eisiau ei weld. Mae’n hwyr bryd i ni symud oddi wrth yr hen ynni, ac fel y dywedodd rhywun, mae angen i ynni newydd wneud i hen ynni beth mae ffonau symudol wedi wneud i’r ciosg ffôn. Ond, yn y cyfamser, wrth gwrs, mae yna lawer mwy y gallwn ni fod yn ei wneud hefyd i liniaru ar impact y ceblau a’r peilonau yma, a byddwn ni’n eich annog i gyd i gefnogi’r cynnig.

Mae hon wedi bod yn ddadl ddiddorol iawn, ac roedd gennyf ddiddordeb arbennig yn yr hyn y mae Llyr Gruffydd newydd ei ddweud am ddull prif ganolfan a lloerennau o ddosbarthu trydan. Mae gennyf lawer iawn o gydymdeimlad â chynnig Plaid Cymru, er fy mod yn credu bod gan fy nghyfaill Michelle Brown rai pethau pwysig i’w ddweud yn ei chyfraniad i’r ddadl hefyd—pwyntiau sy’n aml yn cael eu hanwybyddu o bosibl.

Rwy’n meddwl tybed beth fydd y budd yn gyffredinol o gladdu ceblau trydan o dan y ddaear os awn ati wedyn i osod ffermydd gwynt diddiwedd ar draws yr ardaloedd gwledig y byddant yn mynd drwyddynt. Felly, pam nad ydym yn trafod claddu melinau gwynt o dan y ddaear heddiw hefyd? Rwy’n gofyn yn eironig. Felly, rwy’n credu bod yna wrthddweud sylfaenol ym mholisi Plaid Cymru, oherwydd wrth deithio drwy—

Un o’r pwyntiau a nododd Simon Thomas oedd eu bod wedi rhoi sylw i’r effaith gronnol yn Nenmarc drwy ddweud, ‘Iawn. Gadewch i ni roi llawer o’r ceblau hyn o dan y ddaear oherwydd yr angen i fuddsoddi mewn ynni adnewyddadwy’.

Mae Denmarc, wrth gwrs, yn wlad llawer llai o faint na’r Deyrnas Unedig—

A Chymru?

Wel, nid yw’n llai na Chymru, ond mae’r dirwedd yn wahanol iawn yn Nenmarc i’r hyn ydyw yng Nghymru ac maent wedi’u hamgylchynu gan gryn dipyn yn fwy o ddŵr, yn gyfatebol, nag yr ydym ni yng Nghymru. Mae gan Ddenmarc grynoadau enfawr o felinau gwynt ar y môr, mae gennym ni lai ohonynt, o gymharu.

Mae yna 88,000 o beilonau ledled y Deyrnas Unedig. Nid wyf yn gwybod beth yw’r ffigur ar gyfer Cymru, ond yn fy marn i, maent yn ddolur i’r llygad. Mae rhai strwythurau a wnaed gan ddyn, fel pont Menai, yn ychwanegu at y dirwedd, ac roedd y beirdd a’r llenorion ar ddechrau’r bedwaredd ganrif ar bymtheg, y cyfeiriodd yr hen ewythr David yma atynt, wrth gwrs, yn eu hystyried yn rhan o’r dyrchafedig a’r prydferth. Ond nid wyf yn credu bod neb erioed wedi ysgrifennu cerdd am beilon hyd yma.

Rwy’n credu bod yn rhaid i ni wynebu’r realiti, os ydym yn mynd i weithredu mewn byd o brisiau trydan sy’n cael eu codi’n artiffisial, mae hyn yn mynd i gael effeithiau andwyol sylweddol iawn ar y wlad. Rydym wedi mabwysiadu ymrwymiad polisi sydd wedi’i ymgorffori yn y gyfraith—yr unig wlad yn y byd i wneud hynny—i dorri ein hallyriadau carbon deuocsid 80 y cant erbyn 2050. Nawr, mae hyn yn awgrymu y byddwn, erbyn 2030—gwta 13 mlynedd i ffwrdd bellach—wedi rhoi diwedd ar wresogi a choginio drwy ddefnyddio nwy, a fydd yn golygu y byddwn yn defnyddio llawer mwy o drydan, ac felly, bydd angen mwy fyth o linellau trydan arnom er mwyn ei ddosbarthu; a bydd 60 y cant o geir yn rhedeg ar drydan erbyn hynny, a fydd yn galw am fwy fyth o drydan. Sut yn union y gallwn gyflawni hyn, o ystyried bod tanwydd ffosil ar hyn o bryd yn cynhyrchu mwy na hanner ein trydan, nid wyf yn gwybod.

Mae cyfanswm cost hyn o ran cymorthdaliadau a threthi carbon rhwng 2014 a 2020 yn unig yn £90 biliwn—mae hynny’n gyfwerth â £3,500 am bob cartref yn y Deyrnas Unedig. Cyfeiriodd Michelle Brown at effaith prisiau tanwydd ar incwm y rhai sydd ar ben isaf y raddfa incwm. Credaf fod hon yn elfen bwysig iawn y dylem ei hystyried. Yng Nghymru, mae 291,000 o aelwydydd yn byw mewn tlodi tanwydd—dyna 23 y cant o’r cyfanswm—ac yn y cyfamser, mae’r cymorthdaliadau a delir am y prosiectau ynni adnewyddadwy hyn yn mynd i ddwylo tirfeddianwyr cyfoethog yn aml iawn, pobl fel tad yng nghyfraith David Cameron sy’n ennill £1,000 y dydd ohono.

Felly, er fy mod yn cefnogi’n fras amcanion cynnig Plaid Cymru, rwy’n credu y buasai’r ymarfer bron yn ddiwerth yn y cyfnod rydym yn byw ynddo o brisiau ynni wedi’u codi’n artiffisial i ariannu prosiectau adnewyddadwy, sydd ynddynt eu hunain efallai yn fwy o ddolur llygad yn y tirlun na’r peilonau y ceisir cael gwared arnynt.

Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig, Lesley Griffiths.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Hoffwn ddiolch i Blaid Cymru am gyflwyno’r testun ar gyfer y ddadl heddiw ac i’r Aelodau am eu cyfraniadau. Rwy’n siŵr y bydd yr Aelodau’n deall fy mod wedi fy nghyfyngu o ran yr hyn y gallaf ei ddweud am brosiectau neu gynigion penodol, o gofio fy rôl statudol o dan gyfundrefnau cynllunio gwlad a thref a thrwyddedau morol.

Y mis diwethaf yn y Siambr hon, nodais fy mlaenoriaethau ynni yn fy natganiad ynni, ac rwy’n meddwl fy mod wedi dweud yn berffaith glir fy mod am symud oddi wrth ‘hen ynni’, fel y cyfeiriodd Llyr Gruffydd ato. Bellach, rwy’n sicrhau bod ein blaenoriaethau’n cael eu rhannu â Llywodraeth y DU, Ofgem, y Grid Cenedlaethol ac eraill wrth wneud ein seilwaith grid yn addas at y diben. Cyfrifoldeb Ysgrifennydd Gwladol y DU yw rhoi caniatâd i waith seilwaith grid foltedd uchel newydd, ond wrth gwrs mae Llywodraeth Cymru yn barti statudol i’r broses ganiatáu, ac mae gennym ddiddordeb mawr yn y gwaith o reoli a datblygu’r seilwaith, o ystyried ei effaith ehangach ar ein cymunedau a’n heconomi ehangach.

Fel gwlad, mae angen grid cadarn, addas at y diben arnom sy’n ein galluogi i gyflawni ein hamcanion ynni carbon isel. Fodd bynnag, mae angen ei gyflwyno mewn ffordd na fydd ar draul yr amgylchedd o’i gwmpas. Yn benodol, rydym yn llwyr gydnabod pwysigrwydd ein parciau cenedlaethol a’n hardaloedd o harddwch naturiol eithriadol. Mae ganddynt statws cyfartal o ran tirwedd a harddwch golygfaol. Mae’n rhaid i’r ddau gael y lefel uchaf o warchodaeth rhag datblygiadau anaddas, ac mae ein polisi cynllunio cenedlaethol yn ailadrodd amcanion i warchod a gwella harddwch naturiol yr ardaloedd hyn. Gan adlewyrchu hyn, mae ein polisi cenedlaethol ar gyfer prosiectau ynni gwynt adnewyddadwy ar raddfa fawr, fel y nodir yn TAN 8, yn ceisio cyfyngu ffermydd gwynt mawr newydd ar y tir i’r saith ardal chwilio strategol, gan osgoi parciau cenedlaethol ac ardaloedd o harddwch naturiol eithriadol yn fwriadol. Rydym yn disgwyl i’r Grid Cenedlaethol fabwysiadu ymagwedd debyg wrth nodi llwybrau ar gyfer llinellau pŵer uwchben newydd i osgoi’r ardaloedd hyn, ac i liniaru effaith cysylltiadau grid newydd ar yr ardaloedd hyn yn briodol os ceir bwriad i’w gosod yn y cyffiniau.

Y safbwynt a ffafrir gennym ar seilwaith grid newydd yn fwy cyffredinol yw gosod ceblau o dan y ddaear; dyna’n bendant yw’r safbwynt rydym yn dechrau ohono. Heb beryglu’r safbwynt hwn, rydym yn parhau â’n hymwneud â’r Grid Cenedlaethol i leddfu effaith weledol unrhyw linellau trosglwyddo newydd posibl, a sicrhau bod y dechnoleg fwyaf priodol yn cael ei defnyddio ar gyfer yr amgylchedd a chymunedau lle y caiff ei defnyddio. Rydym yn cydnabod bod yn rhaid cael barn gytbwys ar gostau a allai wneud prosiectau, a fyddai fel arall yn dda, yn anymarferol yn ariannol. Rwy’n meddwl mai Sian Gwenllian a grybwyllodd—ac rwy’n ymddiheuro os gwnes i’n bersonol ei gyfieithu’n anghywir—mai 2 y cant yn unig yn fwy oedd cost gosod ceblau o dan y ddaear ar brosiect gogledd Cymru, ond yn ôl yr hyn a ddeallaf, mae’n llawer mwy na hynny. Ond wrth gwrs, rhaid ystyried nifer o ffactorau pan fyddwch yn edrych ar y gost o osod ceblau o dan y ddaear. Mae’n dibynnu ar ddaeareg y fan, faint o ynni sy’n rhaid iddo’i drosglwyddo, hyd y ceblau, a’r dull o osod.

Yn ddiweddar, cyfarfu’r Prif Weinidog â phrif weithredwr y Grid Cenedlaethol, ac ailbwysleisiodd yr angen am ymagwedd gytbwys a sensitif tuag at ddatblygiadau grid mawr. O ran prosiect cysylltu gogledd Cymru ar draws Ynys Môn, fel rhan o broses y gorchymyn caniatâd datblygu, daeth ymgynghoriad cyn ymgeisio y Grid Cenedlaethol i ben ar 16 Rhagfyr 2016. Darparodd Llywodraeth Cymru ymateb ffurfiol i’r Grid Cenedlaethol, lle y nodwyd ein dull a ffafrir ar gyfer gosod ceblau o dan y ddaear, a chroesawyd ymrwymiad y Grid Cenedlaethol yn y dogfennau ymgynghori cyn ymgeisio i gadw’r opsiwn o ddefnyddio’r trydydd croesiad dan arolwg wrth i’r cynigion fynd rhagddynt. Mewn perthynas â chanolbarth Cymru, mae prosiect canolbarth Cymru y Grid Cenedlaethol o dan arolwg yn awr oherwydd penderfyniadau Llywodraeth y DU yn ymwneud â phrosiectau gwynt ar y tir y bwriadwyd eu cysylltu â’r grid.

Rwy’n derbyn nad yw datblygiad y Grid Cenedlaethol bob amser wedi cydnabod pwysigrwydd ein tirweddau’n ddigonol, ac i gydnabod hyn, cyflwynodd Ofgem bolisi newydd fel rhan o’r broses o reoli prisiau i’r perchennog trosglwyddo leihau effaith weledol y seilwaith sy’n bodoli’n barod mewn parciau cenedlaethol ac ardaloedd o harddwch naturiol eithriadol. Mae’r rheolaethau ar brisiau a chymhellion yn cynnwys lwfans o £500 miliwn i leddfu effaith weledol y seilwaith trydan presennol, ac rydym yn croesawu’r ffaith fod hyn yn cynnwys y rhan o’r llinell ger Porthmadog yn rhan o’r prosiect hwn. Byddwn yn parhau â’n trafodaethau gydag Ofgem ar ariannu prosiectau posibl yn y dyfodol yng Nghymru mewn perthynas â darpariaethau effaith weledol, gan y credwn fod yna botensial i leihau effaith llinellau trosglwyddo presennol eraill yng Nghymru.

Felly, i gloi, Ddirprwy Lywydd, mae’r Llywodraeth yn cefnogi egwyddorion y cynnig, lle y bo hynny’n ymarferol. Byddwn yn parhau â’n trafodaethau gyda’r Grid Cenedlaethol ac Ofgem i sicrhau bod y dechnoleg fwyaf priodol yn cael ei defnyddio, a byddwn yn parhau i bwysleisio pwysigrwydd lleihau effaith y trosglwyddiad presennol ar ein tirweddau mwyaf annwyl.

Diolch yn fawr iawn. Galwaf ar Simon Thomas i ymateb i’r ddadl.

Diolch yn fawr, Ddirprwy Lywydd. Hoffwn ymateb i’r ddadl, a diolch i bawb sydd wedi cymryd rhan yn y ddadl hon. Mae’n wir i ddweud bod hon yn ddadl sy’n effeithio, yn llythrennol, ar bob etholaeth, gan fod gan bawb beilonau dros eu hetholaethau nhw, ac mae gan bawb beilonau mewn mannau y byddent yn dymuno peidio â chael y peilonau hynny.

A gaf i ddechrau gydag ymateb y Gweinidog i’r ddadl? Mae’n dda gen i weld a chlywed bod Llywodraeth Cymru yn ymwneud llawer mwy ag Ofgem nawr ynglŷn â’r cynllunio yma, a National Grid hefyd, ynglŷn â’r angen i baratoi, achos mae’r cynnig a Phlaid Cymru’n derbyn na fedrwn ni ddim symud i sefyllfa well dros nos. Mae hynny’n rhywbeth mae’n rhaid inni baratoi ar ei gyfer nawr wrth inni adnewyddu ac wrth inni ddatblygu o’r newydd, a gwneud yn siŵr, lle mae hynny’n briodol, fel mae’r cynnig yn ei ddweud, ein bod ni’n tanddaearu ac, fel roedd Rhun ap Iorwerth yn ein hatgoffa ni, yn tanforio o bryd i’w gilydd y ceblau angenrheidiol ar gyfer ein dyfodol ni. Felly, rwy’n falch bod y Llywodraeth yn ymwneud llawer mwy nag oedden nhw yn y gorffennol gyda’r Grid Cenedlaethol ac Ofgem.

Wedi dweud hynny, rydw i’n meddwl bod gwelliannau’r Llywodraeth braidd yn wan. Byddwn ni yn sicr yn gwrthod y gwelliannau ar yr olwg gyntaf, ond rydym am weithio gyda’r Llywodraeth lle mae modd hyrwyddo buddiannau Cymru, yn enwedig gyda’r Grid Cenedlaethol ac Ofgem.

Mae’r ddadl ei hunan wedi cydnabod rhai llwyddiannau amlwg iawn, fel Sian Gwenllian a’r ymgyrch i wneud yn siŵr bod twnnel o dan y Fenai, neu ran o’r drydedd bont—efallai nad yw’r amseru cweit yr un peth yn fanna, ond, yn sicr, rydym ni eisiau sicrhau bod harddwch y Fenai yn cael ei drysori ac yn cael ei barchu. Roedd Nathan Gill wedi cyfeirio at hynny, ac rydw i’n cydnabod ei gyfraniad yntau yn cefnogi’r ddadl hon.

Fe gawsom ni, yn anarferol iawn ar gyfer dadl meinciau cefn, dri Aelod o UKIP—nid tri aelod o’r grŵp, ond tri Aelod o UKIP—yn gwneud tri gwahanol safiad. Mae’n braf iawn gweld rhyddid barn mewn plaid, ond rydw i’n lled-awgrymu bod angen bach mwy o gysyniad o ble rydych chi eisiau mynd ag ynni yng Nghymru a darpariaeth economaidd yng Nghymru na jest cael tair gwahanol farn ar rywbeth sydd mor bwysig.

Tra rydym ni yma, nid wyf i’n meddwl fy mod i wedi clywed mwy dadl mwy trist erioed na dadl Michelle Brown ynglŷn â gwrthod rhyw syniad o symud ymlaen ar y mater yma—’cheap as possible’. Wel, dyna ddadl sy’n arwain at ganiatáu, er enghraifft, i orsaf bŵer Aberddawan orgynhyrchu llygredd sy’n lladd 67 o bobl yn gynnar bob blwyddyn yng Nghymru. Dyna’r math o agwedd sy’n arwain at smog yn ninas Llundain yn y 1950au a smog nawr, dros 2,000 milltir o hyd, dros ddinasoedd Tsieina. Nid wyf i’n derbyn y dyfodol yna ar gyfer Cymru o gwbl, ac rydw i’n chwilio am ddyfodol llawer mwy llewyrchus ac iach i bob un ohonom ni. Nid yw’r ddadl ‘cheap as possible’ yn mynd i ennill yn fan hyn. Rydym ni angen ynni sydd yn ddibynadwy—

Andrew R.T. Davies a gododd—

Mewn eiliad. Ynni sydd yn ddibynadwy, sydd o dan reolaeth Cymru ac sydd mor rhad ag y mae pobl yn gallu ei fforddio, ond hefyd mor rhad fel nad oes modd iddo fe gael ei ‘disrupt-io’ gan newidiadau’r dyfodol.

I’ll give way.

Fel rhywun sy’n byw’n agos iawn at orsaf bŵer Aberddawan ac sydd wedi ymweld â’r rheolwyr yno droeon, onid ydych yn cydnabod bod llawer iawn o fuddsoddiad wedi mynd tuag at reoli allyriadau o’r orsaf bŵer a bod ateb yno? Drwy weithio gyda Cyfoeth Naturiol Cymru, gall yr ateb hwnnw ymestyn oes rhan hanfodol o’r seilwaith ynni yng Nghymru. Onid ydych yn derbyn y byddai’n drasiedi go iawn pe bai’r safle hwnnw’n cau ac y byddai’n golled i’r gymuned leol?

Yr hyn rwy’n ei dderbyn yw bod y Llywodraeth hon wedi dweud bod yn rhaid i’r safle gau erbyn 2025, a dyna benderfyniad ei Lywodraeth—a dim a ddywedais i yn y Siambr hon.

To return to the debate that we’re actually staging here on pylons, I’d like to thank Rhun, who made it quite clear—and every Member has received correspondence from Anglesey council—. I think the crucial point here is that people are able to welcome an energy development in their area, be that a more controversial development, such as nuclear energy, or a wind energy development, or an alternative approach, such as the Swansea bay tidal lagoon. But what they don’t want to see is that they are seen as accepting everything and rolling over and accepting anything that the companies and National Grid suggests. The communities need to be respected. The community on Anglesey need respect. That’s what Rhun has done in his campaigns and that’s what we’re trying to achieve in the context of this debate, too.

Llyr, of course—and I do want you to bear one thing in mind in terms of this debate: this concept of a spider’s web grid, if you like, which I think is a far better future for our network, which would mean that we would have fewer of these heavy cables on our landscape because we would review how we provide a more sustainable long-term grid. Quite simply, if it’s good enough for the Lake District in England, that every cable should be undergrounded, then it should be good enough for many areas of Wales, be they in national parks, areas of outstanding natural beauty or many of the areas that we, as the people of Wales, believe are important in terms of their beauty or their heritage. I look forward very much to Dafydd Elis-Thomas’s report. He is not here, but I am mentioning him. His report has been commissioned by the Government on the future landscapes and to have consistency in our approach to national parks, areas of outstanding natural beauty and those areas that are important to local people. I look forward to the publication of that report. We need to see that, Minister, if I may say, because that is part of the picture that we are painting here.

In concluding, may I thank David Melding for bringing some poetry into our debate, and for thinking in sublime terms, as he put it, and recalling, of course, that people discovered in Wales romanticism for the very first time?

Nid yw’n arferol, felly, i orffen dadl yn y Cynulliad gyda cherdd, ond fe wnaf hynny, gan fod David Melding wedi bod mor garedig â sôn am farddoniaeth. Cefais fy atgoffa’n syth am gerdd Stephen Spender, ‘The Pylons’. Felly, rwyf am ddarllen o’r gerdd honno—nid y gerdd gyfan. Rhoddaf flas yn unig o gerdd Stephen Spender ar beilonau:

Cyfrinach y bryniau hyn oedd cerrig, a bythynnod / A wnaed o’r garreg honno, / A ffyrdd brau / A dry at bentrefi sydyn cudd.

Nawr dros y bryniau bychain hyn, maent wedi adeiladu’r concrid / Sy’n llusgo gwifren ddu; / Peilonau, y pileri rheini / Yn foel fel cawresau noeth heb unrhyw gyfrinachau.

Diolch yn fawr iawn. Y cynnig yw derbyn y cynnig heb ei ddiwygio. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, gohiriwn y pleidleisio o dan yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.