Rwy’n sicr yn croesawu'r adroddiad hwn. Mae'r gwaith o fonitro sut mae ein cyrff yn y sector cyhoeddus yn cydymffurfio â'u dyletswyddau cydraddoldeb yn hanfodol. Dim ond yr wythnos hon fe welsom Gyngor Rhondda Cynon Taf yn cael ei feirniadu am wario £80,000 ar ailwampio gorsaf fysiau, heb wneud darpariaeth ar gyfer mynediad heb risiau fel ei fod ar gael i bawb. Mae hyn yn dangos pwysigrwydd mwyaf y ddadl flynyddol hon, a pha mor hanfodol yw hi bod Llywodraeth Cymru o ddifrif yn gweithio'n galed i sicrhau bod ei pholisïau cydraddoldeb yn cael eu gorfodi ar draws Cymru.

Rwy’n croesawu'r ffigurau a nodir mewn cysylltiad â chaffael ym maes caffael yn y sector cyhoeddus, gan ddangos bod £1.1 biliwn wedi'i fuddsoddi a bod £232 miliwn wedi mynd yn uniongyrchol ar gyflogau i ddinasyddion Cymru, £706 miliwn gyda busnesau o Gymru, yr oedd 78 y cant ohonynt yn fusnesau bach a chanolig, gan helpu 1,595 o bobl dan anfantais i gael gwaith. Yn ogystal â hyn, mae £83,000 wedi ei ail-fuddsoddi yng Nghymru—ffigwr clodwiw, ond dim ond 1 y cant yn fwy na 2013, felly mae bwlch gwario yno.

Mae cwpl o feysydd yr hoffwn ganolbwyntio arnynt heddiw, sef iechyd a gofal cymdeithasol, ffoaduriaid, a chyflog cyfartal. Roedd safonau iechyd a gofal diwygiedig Llywodraeth Cymru yn nodi yn ei adroddiad sut y dylai gwasanaethau ddarparu gofal diogel a dibynadwy, o ansawdd uchel sy'n canolbwyntio ar yr unigolyn. Yn ogystal â hyn, mae ein gwelliant heddiw, ein gwelliant cyntaf, yn galw ar Lywodraeth Cymru:

i egluro’r cynnydd a wnaed mewn perthynas â Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014, Cod Ymarfer Rhan 2, sy'n ei gwneud yn ofynnol i awdurdodau lleol weithio mewn partneriaeth â phobl i gyd-gynhyrchu'r atebion i ddiwallu eu canlyniadau llesiant personol.

Ysgrifennydd y Cabinet, fel yr ydym wedi gweld yn y newyddion ac yn ein hetholaethau ein hunain, nid yw hyn yn digwydd yn gyson ar draws Cymru. Mae pobl sy’n gallu dod adref o'r ysbyty yn dal i gael eu gorfodi i flocio gwelyau nes bydd pecyn gofal addas ar gael ar eu cyfer. Ar hyn o bryd, mae gennym 239 o bobl yng Nghymru sydd wedi bod yn aros mwy na thair wythnos i adael yr ysbyty a mynd adref—64 wedi bod yn aros dros dri mis, a 25 dros chwe mis. Nid yw cydraddoldeb gwasanaeth, darpariaeth gofal, triniaeth a gweithio cydgysylltiedig yn digwydd fel y dylai, ac rwy’n gofyn i chi sut yr ydych yn gweithio i ymdrin â hyn.

Bwriad rhaglen adsefydlu Syria a nodir yn yr adroddiad yw helpu i adsefydlu hyd at 20,000 o ffoaduriaid Syria ar draws y DU. Mewn tystiolaeth a gymerwyd gan ein pwyllgor ni—y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau—bu llawer o feirniadaeth gan bawb bron sydd wedi rhoi tystiolaeth i ni fod system ddwy haen yng Nghymru bellach. Rydym wedi clywed, er mai’r gefnogaeth a roddir i deuluoedd Syria a gafodd eu hadsefydlu yw'r safon aur o ran tai, trwy Gyngor Ffoaduriaid Cymru ac Alltudion ar Waith, eto mae'n cyferbynnu mor aruthrol â’r cymorth sydd ar gael—mewn rhai achosion, dim—ar gyfer ffoaduriaid o wledydd eraill sy'n cyrraedd Cyngor Ffoaduriaid Cymru bob dydd. Mewn ymateb i fy nghwestiwn ysgrifenedig diweddar yn y Cynulliad, dywedoch eich bod yn anelu at gyflawni cydraddoldeb. Tybed a fyddech yn sôn yn fanylach heddiw ynghylch sut mae hyn yn cael ei wneud a sut y bydd hyn mewn gwirionedd yn cyrraedd y rheng flaen ac yn cyrraedd llawr gwlad.

Nawr te, daeth y Ddeddf Cyflog Cyfartal i rym ym 1970, ac rwyf wedi cael achosion sydd wedi mynd ymlaen am naw mlynedd. Yn achos un wraig, y cafodd ei thâl o £800, a fyddai wedi dod â hi yn unol â chyfraith, ei warafun, bu’n rhaid iddi aros naw mlynedd nes i fy ymyriad i gael yr arian hwnnw iddi. Wrth ymateb i mi yn codi'r mater hwn, gofynnodd Ysgrifennydd y Cabinet dros lywodraeth leol i Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru edrych ar gyflog cyfartal yn fwy manwl, ac i roi pwysau ar awdurdodau lleol i setlo. Mae cannoedd o achosion o bobl—merched—nad ydynt wedi derbyn eu cyflog cyfartal am y gwaith y maent wedi'i wneud, ac nid yw hynny’n iawn. Ers 2011-12, mae cynghorau wedi gwario dros £5.5 miliwn o arian trethdalwyr yn ymladd y gweithwyr rheng flaen gwerthfawr iawn hyn i setlo eu hawliadau. Mae'r arian yn ddyledus—mae'n perthyn iddynt hwy—ac maent wedi colli allan ar hyn drwy anghydraddoldeb ar ei waethaf. Ysgrifennydd y Cabinet, dan amcanion 2 a 8 y cynllun cydraddoldeb strategol, a fyddwch yn ceisio edrych ar hyn? Nid oedd asesiad Llywodraeth Cymru o’r cynllun strategol a’r amcanion cydraddoldeb yn mynd i'r afael â hyn yn adroddiad Tachwedd 2016.

Fel corff craffu a deddfu, mae gennym rwymedigaeth i sicrhau bod ein hawdurdodau lleol a phob corff cyhoeddus nid yn unig yn cynhyrchu'r strategaethau, ond mewn gwirionedd yn rhedeg edau cydraddoldeb ar draws pob gwasanaeth cyhoeddus unigol sy'n cael ei ddarparu ledled Cymru. Diolch.