A gaf i ddechrau drwy ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet a'i staff am gynhyrchu'r adroddiad cynhwysfawr hwn?  Bu, yn ddi-os, nifer o lwyddiannau yma yng Nghymru yn ystod cynllun ac amcanion cydraddoldeb strategol Llywodraeth Cymru 2015-16. Nid y lleiaf o'r rhain oedd y ddeddfwriaeth bwysig y cyfeiriodd Ysgrifennydd y Cabinet ati yn gynharach, sef Deddf Trais yn erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol (Cymru) 2015. Trafodwyd llawer o fentrau cadarnhaol a nodwyd yn yr adroddiad eisoes, felly rwyf eisiau canolbwyntio ar un maes penodol. Ond, cyn i mi ei wneud, a gaf i gyfeirio'n fyr at yr adran ar ein hymrwymiadau rhyngwladol?

Rwy'n falch bod y Comisiwn Ewropeaidd yn erbyn Hiliaeth ac Anoddefgarwch wedi cydnabod gwaith Llywodraeth Cymru wrth gyflwyno Deddf Tai (Cymru) 2014 mewn cysylltiad ag asesiadau llety Sipsiwn a Theithwyr. O ystyried yr hyn yr ydym wedi bod yn dyst iddo'r wythnos hon yn yr Unol Daleithiau a Chanada, ynghyd â'r cynnydd mewn troseddau casineb a welsom yn dilyn y refferendwm Ewropeaidd y llynedd, bydd ein gwaith yn y maes hwn yn ddi-os yn parhau i fod yn flaenoriaeth.

Fodd bynnag, rwyf am ganolbwyntio'n arbennig ar y maes gwella amrywiaeth democrataidd a llywodraethu awdurdodau lleol. Croesawaf yn fawr iawn y gwaith sydd wedi ei wneud drwy gyfrwng y grŵp arbenigol ar amrywiaeth llywodraeth leol. Does dim amheuaeth bod y diffyg amrywiaeth ymhlith cynghorwyr etholedig yng Nghymru, fel rhannau eraill o'r DU, wedi bod yn destun pryder. Yn anffodus, nid yw'r gwelliannau yr ydym wedi’u gweld o ran menywod yn sicrhau swyddi uwch mewn cyflogaeth yn y sector preifat a'r sector cyhoeddus yng Nghymru wedi cael eu hadlewyrchu yn y gynrychiolaeth ar lefel cyngor lleol. Mae'n sicr yn dda gweld cynnydd yng nghynrychiolaeth menywod a phobl iau yma yn y Cynulliad Cenedlaethol, ond mae’n siomedig nodi nad yw'n cael ei ailadrodd pan ddaw at gynghorwyr lleol.

Mae'n ddealladwy, felly, mai canfyddiad pobl yng Nghymru yw bod cynghorau yn cael eu dominyddu i raddau helaeth gan ddynion gwyn hŷn, gan nad yw amrywiaeth yn amlwg yn gyffredinol. Dangosodd arolwg o ymgeiswyr yn etholiadau llywodraeth leol 2012 yng Nghymru fod y rhan fwyaf dros 60 oed, 99.5 y cant yn nodi eu hethnigrwydd fel gwyn, 83 y cant yn nodi eu crefydd fel Cristnogol, a dim ond 30 y cant oedd yn fenywod.  Ar hyn o bryd, dim ond dau arweinydd cyngor yng Nghymru sy’n fenywod. Wrth gwrs, bu rhywfaint o gynnydd pan ddaw at ethol menywod i’n hawdurdodau lleol yng Nghymru, ond mae'r cynnydd yn araf. Dangosodd arolwg ym 1999 bod 19.5 y cant o gynghorwyr yn fenywod. Cododd hyn i 21.8 y cant ar ôl etholiadau 2004, ac, er nad oedd unrhyw arolwg terfynol ar gyfer Cymru yn dilyn etholiad 2008, awgrymodd ymchwil gan y BBC bod y ffigwr wedi codi i 22 y cant. Mae cynnydd, wrth gwrs, bob amser i’w groesawu, ond, ar y gyfradd hon, ni fyddwn yn cyflawni cydbwysedd rhwng y rhywiau ar gyfer ein cynghorau am 35 i 40 mlynedd arall.

Lywydd, mae'r gynrychiolaeth uchaf o fenywod mewn cynghorau yn Abertawe, sef 39 y cant, sydd yn dal ymhell o dan yr hanner; mae chwe chyngor dan 20 y cant, gan gynnwys Cyngor Bwrdeistref Sirol Merthyr Tudful—rhywbeth y byddaf yn gweithio gyda'r cyngor i fynd i'r afael ag ef yn y blynyddoedd i ddod.