Mae’r Ceidwadwyr Cymreig yn cydnabod pa mor hanfodol yw sefydliadau addysg bellach ar gyfer darparu cyfleoedd i fyfyrwyr gywain y sgiliau sydd eu hangen i fynd i mewn i ddiwydiant drwy raglenni prentisiaeth a sicrhau cyflogaeth amser llawn yn y pen draw.

Ddirprwy Lywydd, fe adroddaf stori fach wrth fy nghyd-Aelodau yma, a ffaith wir. Daeth gŵr bonheddig i’r wlad hon yn 22 neu’n 23 oed. Glaniodd heb unrhyw gymwysterau blaenorol, dim ond un radd mewn gwleidyddiaeth a $22 yn ei boced. Glaniodd yn y wlad hon a daeth i’r ddinas. Cafodd wneud ei erthyglau gyda chyfrifydd siartredig. Bu’n gweithio yno am rai blynyddoedd, ond yn y cyfamser, yn syth, fe gafodd addysg golegol yn rhad ac am ddim i ddysgu cyfrifeg.

Pan basiodd ei arholiadau, yn gyflym iawn cafodd y gŵr bonheddig gynnig swydd yn yr un coleg addysg uwch yn y ddinas. Fe wrthododd. Arhosodd gyda’r cyfrifydd siartredig a gweithiodd gydag ef am 14 mlynedd. Tra’i fod yn gorffen gweithio, roedd yn dysgu. Dysgodd sut i yrru am y tro cyntaf hefyd. Nid oedd yn gallu siarad Saesneg yn iawn hyd yn oed. Dysgodd sut i yrru a chafodd drwydded tacsi. Nid oedd erioed wedi gyrru tacsi yn ei fywyd, ond mae ganddo drwydded tacsi—mae honno’n sgil.

Pan sefydlodd ei ymarfer ei hun, ar ôl 14 mlynedd, gan orffen ei swydd gyda’r cyfrifydd siartredig, fe ddysgodd hedfan. Ymhen ychydig flynyddoedd—roedd honno’n adeg, yn y wlad hon, pan oedd cymwysterau galwedigaethol ar gael i’r bobl, ac roedd y cyfle hwnnw ar gael—daeth y gŵr yn beilot wedi cymhwyso’n llawn. Yna dechreuodd ei ymarfer ei hun. Fy mhwynt i chi i gyd, foneddigion a boneddigesau, fy nghyd-Aelodau, yw hyn: fi yw’r gŵr bonheddig hwnnw.

Mewn gwirionedd gallaf ddweud wrth bawb y byddai’n drosedd i ni beidio â rhoi cyfleoedd i’n plant gael mynediad llawn at unrhyw beth—beth bynnag y maent am ei wneud yn eu bywydau. Dylai’r sgiliau fod yno bob amser, ar gyfer datblygu, ar gyfer dysgu ac uwchsgilio—ar hyd eu hoes. O’r crud i’r bedd, rydym i gyd yma i ddysgu.

Beth bynnag, mae colegau yng Nghymru yn gweithio’n agos gyda chyflogwyr o bob maint, o fentrau canolig eu maint i gyflogwyr mawr fel Airbus a General Electric y mae fy nghyd-Aelod newydd ei grybwyll. Rwy’n pryderu, felly, wrth weld bod Llywodraeth Cymru wedi torri bron i £24 miliwn oddi ar y cyllid grant refeniw i’r sector addysg bellach yn y pum mlynedd diwethaf. Nid yw hynny’n mynd i gael effaith dda ar y dysgwyr. Hefyd, mae eu penderfyniad i ganolbwyntio ar rai 16 i 19 oed yn creu perygl gwirioneddol i gyfleoedd astudio ail gyfle—ni fydd modd dychwelyd at addysg mwyach. Fel y dywedais yn gynharach, mae’n drosedd mewn gwirionedd. Ni ddylem rwystro ein plant rhag dysgu mewn bywyd. Dylem roi cyfleoedd—y sefydliad hwn. Mae cymwysterau a sgiliau Prydeinig yn cael eu cydnabod, ac maent hefyd yn cael eu parchu’n fawr yn fyd-eang. Ers Brexit, rwy’n credu ei bod yn fwy priodol ac yn bwysicach i ni wneud yn siŵr y bydd y byd cyfan yn dod i ddysgu ein sgiliau a gweld ein system addysg, gan ei bod yn un o’r goreuon yn y byd.

Rwyf hefyd yn dweud beth yw’r ail un. Mae’r diffyg gwybodaeth ac eglurder ar ran Llywodraeth Cymru yn golygu na all y sefydliadau addysg bellach gynllunio a blaenoriaethu mor effeithiol ag y buasent yn hoffi ei wneud. Mae hefyd yn creu ansicrwydd ynglŷn â swyddi staff ac yn effeithio’n negyddol ar sefydliadau addysg bellach ac ar gyfathrebu â chyflogwyr, ac yn peryglu gallu sefydliadau addysg bellach i ddarparu addysg o safon i’w myfyrwyr. Yn ogystal, mae diffyg brys Llywodraeth Cymru i roi gwybod i sefydliadau addysg bellach a fyddant yn derbyn eu cyfran o’r gronfa blaenoriaethau sector yn golygu y gallai’r sector addysg bellach wynebu toriadau ychwanegol i’w gyllideb. Nid wyf yn credu ei fod yn deg. Byddai hyn yn effeithio’n arbennig ar ddarpariaeth ran-amser, sydd mor bwysig i bobl sy’n gweithio ond sydd eisiau datblygu eu sgiliau er mwyn ffynnu mewn economi ddeinamig. Rwy’n credu bod angen i ni sefydlu rhaglen flaenariannu a fuasai’n rhoi gwybod i sefydliadau addysg bellach beth fydd eu cyllideb, rhaglen a fuasai’n caniatáu ar gyfer mwy o dryloywder ac yn rhoi diwedd ar y dull munud olaf o weithredu sydd gan Lywodraeth Cymru ar hyn o bryd.

Ddirprwy Lywydd, rwy’n croesawu’r ddadl hon, sy’n cydnabod cyfraniad addysg bellach i ddiwallu anghenion dysgwyr a chyflogwyr fel ei gilydd. Cefnogaf y cynnig a gobeithiaf y bydd pob un ohonom yn gwneud yr un peth yn y broses hon. Diolch.