Rwy’n hynod o falch o gymryd rhan yn y ddadl hon y prynhawn yma, gan fy mod wedi bod â diddordeb mawr mewn addysg bellach drwy gydol fy nghyfnod fel Aelod Cynulliad, ac rwyf wedi tynnu sylw at y materion hyn yn y gorffennol gan mai dyma’r rhan o’r sector addysg sydd weithiau’n cael ei hanghofio, ond mae’n hynod o bwysig i economi Cymru. Fel y clywsom, mae’n galluogi myfyrwyr i gaffael sgiliau galwedigaethol, llenwi bylchau sgiliau, diweddaru sgiliau a hyd yn oed i baratoi ar gyfer newid gyrfa, ac rwy’n credu bod yr Aelodau wedi crybwyll yr holl agweddau hynny ar yr hyn y mae addysg bellach yn ei ddarparu. Mewn economi fodern, mae angen gweithlu hyblyg, hyderus a medrus, ac nid yn unig oherwydd yr hyn a allai ddigwydd oherwydd Brexit; dyma’r byd modern. Roeddwn yn siarad yn ddiweddar â grŵp o fyfyrwyr ac yn dweud, ‘Fe fyddwch nid yn unig yn newid swydd hanner dwsin o weithiau—mae’n debygol y byddwch yn newid gyrfa ddwy neu dair gwaith.’ Dyna beth sy’n rhyfeddol, ac mae hynny’n rhyddhaol iawn, ond hefyd, os nad ydych wedi paratoi, gall fod yn heriol tu hwnt. Carwn dreulio ychydig o amser yn siarad am y dysgwyr nad ydynt, efallai, yn teimlo eu bod mor barod. Mae colegau addysg bellach wedi chwarae rhan fawr dros y blynyddoedd yn helpu i lenwi’r bylchau sgiliau sy’n digwydd, a gwyddom fod bwlch cyrhaeddiad sy’n peri pryder mawr ar lefel TGAU mewn Saesneg a mathemateg yn arbennig, a chaiff ei bontio yn y pen draw, os yw’n cael ei bontio, yn y sector addysg bellach. Rwy’n credu y dylem gofio’r sgil y maent yn ei chyflawni yn y dasg honno wrth ymdrin â myfyrwyr sy’n aml wedi cael profiadau llai na phleserus mewn addysg ffurfiol, ac maent yn teimlo bod awyrgylch coleg addysg bellach yn llawer mwy ffafriol. Credaf fod hynny’n rhywbeth y mae gwir angen i ni ei werthfawrogi.

Pan fyddaf yn rhoi cyngor i etholwyr ifanc gyda phroblemau amrywiol, rwy’n gofyn, ‘A ydych yn gweithio? A ydych mewn hyfforddiant? Am beth y chwiliwch?’, a’r rhai sy’n creu argraff arnaf bob amser yw’r rhai sy’n dweud eu bod wedi mynd yn ôl a’u bod mewn colegau addysg bellach yn mynd ar drywydd cymwysterau yno er mwyn ceisio gwella eu cyfleoedd yn y farchnad lafur ac i wella eu cyfleoedd gwaith.

Mae addysg bellach hefyd yn helpu pobl hŷn i wella’u sgiliau rhifedd a llythrennedd. Ac unwaith eto, rwy’n meddwl ein bod i gyd wedi helpu pobl, efallai drwy ein gwaith cymhorthfa, gyda’r broblem uniongyrchol, ond hefyd rydych yn sylweddoli bod rhan o’u problem yn ymwneud â llythrennedd a rhifedd eithaf sylfaenol. Unwaith eto, mae’r sector addysg bellach, drwy eu haddysg barhaus i oedolion a dosbarthiadau nos, fel y clywsom, yn darparu gwasanaethau gwirioneddol hanfodol yma a all fod yn rhyddhaol iawn. Pan fydd pobl, ychydig yn ddiweddarach mewn bywyd, yn cyflawni’r lefel o addysg sy’n eu galluogi i ffynnu, rwy’n credu bod honno’n foment emosiynol dros ben. Weithiau, mae hynny’n cynnwys pobl sydd yn y gweithle. Efallai nad ydynt mewn swyddi medrus iawn, ond maent yn y gweithle, ac rwy’n cael fy nenu’n arbennig at y rhaglenni a ddatblygwyd gyda cholegau addysg bellach, ac undebau llafur hefyd a bod yn deg, sy’n helpu gweithwyr yn y gweithle i wella rhai o’r sgiliau sylfaenol.

A gaf fi droi at agwedd arall ar y ddadl? Rwy’n pryderu am y ffrydiau ariannu ar gyfer y sector yn y dyfodol. Clywsom am y trefniadau cyllidebol a’r angen i symud at gyllidebau tair blynedd, felly nid wyf am ailadrodd y pwynt hwnnw. Ond wyddoch chi, ers 2007, mae oddeutu £600 miliwn wedi dod i golegau addysg bellach drwy lwybrau cyllid Ewropeaidd, ac rwy’n poeni am yr hyn a fydd yn digwydd ar ôl 2020, gan na all Brexit olygu bod hyfforddiant sgiliau mewn ardaloedd difreintiedig yn cael eu hisraddio mewn unrhyw ffordd. Rwy’n gobeithio bod gan y Gweinidog rywbeth i’w ddweud am hynny; rwy’n credu ei bod yn bwysig tu hwnt ein bod yn cadw’r flaenoriaeth yma.

Gadewch i mi orffen, felly, ar bwysigrwydd addysg bellach. Hynny yw, roedd hyn yn rhan o’r—. Mae’n mynd yn ôl i 1944, mewn gwirionedd. Y weledigaeth oedd ysgolion gramadeg, ysgolion technegol ac ysgolion uwchradd modern. Ni fu ysgolion uwchradd modern erioed yn ddull gwirioneddol gadarn. Roedd ysgolion technegol yn arfer gweithio’n eithaf da lle y gwnaed ymdrech iawn gyda hwy, ac yng Nghymru, roedd gennym hanes eithaf da, ond er hynny ni chawsant eu parchu’n gydradd â’r llwybr gramadeg academaidd, fel y câi ei alw bryd hynny. Rydym wedi clywed am rai enghreifftiau diddorol iawn yn yr Iseldiroedd, a buaswn yn dweud yr Almaen yn ogystal. Rwy’n cofio mynychu cynhadledd yn yr Almaen a gweld hysbyseb ar y teledu am dref yn gweithio, ac roedd yn dangos pa mor hollbwysig oedd sgiliau galwedigaethol i’r gwaith o redeg y dref honno bob dydd. Felly, wyddoch chi, dyna sydd angen i ni ei bwysleisio mewn gwirionedd.

Fe ddywedodd Llyr nad yw byth yn defnyddio ei radd yn broffesiynol. Ni ddywedodd wrthym beth yw ei radd, ond mae gennyf dwy radd mewn gwleidyddiaeth, felly gadawaf i chi benderfynu a gredwch fy mod wedi gwneud defnydd da ohonynt. [Chwerthin.] Ond roeddwn yn meddwl, pan ddywedodd Oscar ei fod wedi cyrraedd yma heb unrhyw gymwysterau blaenorol heblaw gradd mewn gwleidyddiaeth—wel, mae’n debyg fod hynny’n dweud wrthych beth yw ei farn ef ynglŷn â gradd mewn gwleidyddiaeth. [Chwerthin.] Ac ni ddywedodd wrthym a gafodd ei wersi hedfan drwy goleg addysg bellach, er fy mod yn amau hynny, ond beth bynnag, mae hwn yn sector i’w ddathlu ac mae angen ei feithrin.