Yr eitem nesaf ar ein hagenda ni yw’r datganiadau 90 eiliad. Julie Morgan.

Cofio Val: Val Feld oedd yr AC dros Ddwyrain Abertawe ac mae’n addas ein bod yn ei chofio yma ar Ddiwrnod Rhyngwladol y Menywod. Roedd Val wedi ymrwymo’n angerddol i gyfle cyfartal a chyfiawnder cymdeithasol. Hi oedd un o benseiri allweddol datganoli: un o arweinwyr yr ymgyrch ‘Ie dros Gymru’. Mae gwreiddio cyfle cyfartal yn y Cynulliad yn deillio i raddau helaeth o waith Val. Buom yn gweithio gyda’n gilydd pan oeddwn yn Aelod Seneddol yn San Steffan yn pwyso ar yr Ysgrifennydd Gwladol ar y pryd i sicrhau bod egwyddor cyfle cyfartal i bawb wedi’i gynnwys yn y Ddeddf Llywodraeth Cymru gyntaf yn 1998 a oedd i ddod yn sylfaen i’r Cynulliad hwn. Roedd hi’n ddi-ildio. Gwelai ddatganoli fel cyfle i wneud Cymru’n gymdeithas fwy cyfartal a mwy cyfiawn yn gymdeithasol.

Roedd gan Val hanes rhyfeddol o wasanaeth cyhoeddus a gwirfoddol: roedd hi’n sylfaenydd Shelter Cymru, gan gydnabod trafferthion y digartref a phwysigrwydd tai, ac roedd yn gyfarwyddwr Comisiwn Cyfle Cyfartal Cymru rhwng 1989 a 1999. Roedd hefyd yn fam a phartner. Roedd rhai ohonoch yn ei hadnabod yn ystod ei chyfnod byr fel Aelod Cynulliad. Pan siaradai, roedd pawb yn gwrando. Siaradai gydag awdurdod, roedd ganddi gyfoeth o brofiad ac egwyddorion i’w cyfrannu. Nid oedd terfyn ar yr hyn y dymunai Val ei wneud a rhoddwyd diwedd ar y potensial hwnnw’n drasig iawn gyda’r hyn a oedd yn salwch angheuol yn y diwedd. Rwy’n cofio ymweld â hi yn Abertawe gyda Jane Hutt yn fuan cyn iddi farw. Rydym yn gweld ei cholli’n fawr.

We miss her very much.

Russell George.

Mae ‘Beirdd Cymru’ yn gerdd y gall llawer o Hwngariaid ei hadrodd ar eu cof, ond yng Nghymru ychydig a wyddys am y gerdd hon, a ysgrifennwyd gan Janos Arany yn 1857. Ychydig ddyddiau’n ôl dathlwyd daucanmlwyddiant ei eni. Ar ôl gwrthod ysgrifennu cerdd i glodfori ymerawdwr Awstria, Franz Joseph, yn dilyn chwyldro aflwyddiannus yn 1848 yn erbyn yr ymerodraeth, ysgrifennodd Janos ‘Beirdd Cymru’, sy’n adrodd stori chwedlonol am wrthryfel pan gafodd 500 o feirdd Cymru eu lladd gan y Brenin Harri I yng nghastell Trefaldwyn ar ôl iddynt wrthod canu ei glodydd fel eu gorchfygwr.

Er bod cerdd Arany yn y bedwaredd ganrif ar bymtheg yn dal i gael ei dysgu mewn ysgolion yn Hwngari, nid oes llawer o bobl sy’n byw yn Sir Drefaldwyn ac ar draws Cymru erioed wedi clywed amdani. Felly, rwy’n falch o roi’r gair ar led heddiw. Ddydd Iau diwethaf, cynhaliwyd dathliad arbennig o’i fywyd a gafodd ei ddarlledu—bywyd Janos Arany—yn Budapest, gydag Arlywydd Hwngari’n bresennol, a chyflwynwyd statws anrhydeddus ‘Rhyddfreiniwr Trefynwy’ i Arany er coffadwriaeth gan faer y dref.