Diolch, Ddirprwy Lywydd. A gaf fi ddechrau fy araith drwy ddiolch i’r Aelodau am eu cyfraniadau meddylgar heddiw? Mae wedi bod yn bleser pur cael gwrando ar bob Aelod. Daw’r ddadl hon ar yr economi sylfaenol ar adeg bwysig iawn oherwydd, fel y bydd yr Aelodau’n gwybod, ar hyn o bryd rwy’n edrych o’r newydd ar ein blaenoriaethau economaidd ac fel rhan o’r gwaith hwn, rwyf wedi bod yn siarad â phobl, busnesau, undebau llafur a sefydliadau ledled Cymru.

Mae wedi fy nharo bod llawer o nodweddion cryf yn perthyn i’r economi. O Airbus a Toyota yn y gogledd i BAMC a GE yn y de, ceir arloesedd, gwybodaeth a sylfaen sgiliau o’r radd flaenaf ar draws yr economi, yn fwy nag y sylweddolwn weithiau mewn gwirionedd.

Ond hefyd, wrth i mi deithio o amgylch y wlad, mae un peth yn glir iawn. Cafodd ei nodi gan Rhianon Passmore, a chan David Melding ac mae sawl un arall wedi gwneud hynny hefyd. Mae pobl yn teimlo’n ansicr. Mae cymunedau’n teimlo’n ansicr. Y tu hwnt i bennawd y 150,000 o swyddi a gefnogwyd gan Lywodraeth Cymru dros dymor diwethaf y Cynulliad, mae’n amlwg i mi fod angen ailbeiriannu ein heconomi a’n model economaidd er mwyn sicrhau bod economïau rhanbarthol a lleol yn fwy cynaliadwy, a chael gwared ar natur dalpiog twf ar draws yr economi. Yn wir, nid yn unig er mwyn adeiladu economïau ond fel y cyfeiriodd David Melding, er mwyn adeiladu lleoedd—lleoedd y mae pobl yn ymfalchïo ynddynt ac yn teimlo’n ddiogel ynddynt. Mae arnom angen economi sydd ei hun yn fwy diogel yn wyneb ergydion globaleiddio, technoleg ac aflonyddwch gwleidyddol, sydd ond yn mynd i gynyddu a dwysáu yn y blynyddoedd i ddod.

Mae’r natur fregus y siaradodd Lee Waters amdani mewn perygl o ddwysáu oni bai bod newid yn digwydd. Dyna ble y mae dadl heddiw yn gwneud cyfraniad pwysig ac yn wir, pam y bydd y consensws trawsbleidiol sydd mor amlwg ar bwysigrwydd yr economi sylfaenol o gymorth enfawr wrth gyflwyno strategaeth fentrus, fwy cynhwysol i Gymru ffyniannus a diogel.

Gallaf gadarnhau wrth yr Aelodau y bydd ein strategaeth ‘ffyniannus a diogel’ yn cynnwys rôl gref iawn o’i mewn ar gyfer yr economi sylfaenol. Os cawn y dull yn gywir, nid yn unig yn fy adran i o ran y gwasanaethau rwy’n gyfrifol am eu darparu a’r cymorth rwy’n gyfrifol amdano, ond ar draws y Llywodraeth i gyd, yna gall yr economi sylfaenol chwarae rôl sylweddol iawn nid yn unig wrth helpu i dyfu ein heconomi, ond wrth dyfu ein heconomi gyda phwrpas: lleihau anghydraddoldebau rhwng pobl a rhwng ein cymunedau.

Gwyddom mai’r llwybr gorau allan o dlodi yw gwaith, felly mae angen i ni helpu pobl i gael gwaith, i aros mewn gwaith, ac yn hanfodol, i gamu ymlaen yn y gwaith. Mae’r economi sylfaenol yn cynnig cyfleoedd gwych o ran hynny. Mae’r economi sylfaenol yn digwydd ble y mae pobl yn byw, felly mae’n cynnig cyfleoedd i ysgogi twf economaidd lleol, cynaliadwy—swyddi gwell, yn nes at adref. Ac rwy’n cydnabod bod rhai rhannau o’r economi sylfaenol wedi’u nodi ar gyfer gwaith ar gyflog isel, fel y nododd yr Aelodau, amodau cyflogaeth cymharol wael a diffyg cyfleoedd i gamu ymlaen. Dyna’r rheswm dros sicrhau bod Llywodraeth Cymru yn mabwysiadu rôl arweiniol gliriach, pan fo pedair allan o bob 10 o swyddi yng Nghymru yn yr economi sylfaenol. Drwy gefnogi arloesedd, gwella rheolaeth, llenwi bylchau mewn sgiliau, helpu i ddatblygu modelau busnes newydd ac yn y pen draw, annog gwell cyflogau ac amodau, gallwn ddatblygu’r cymunedau lleol cryfach hyn.

Ceir un enghraifft o hyn yn y sector gofal cymdeithasol, a siaradodd Jeremy Miles ac eraill yn huawdl am hyn. Yma, gall dull newydd o weithredu, gan bwyso ar ehangder ein dulliau ar draws y Llywodraeth a chanolbwyntio ar y sector hwn sydd â blaenoriaeth yn genedlaethol, sicrhau canlyniadau real a gwell i’n heconomi a’n cymdeithas. Nid oes gennym unrhyw amheuaeth fod pwysau ar y sector gofal cymdeithasol, yn deillio o ffactorau megis cyfyngiadau ariannol a phoblogaeth sy’n heneiddio. Felly, rydym yn edrych ar ffyrdd o allu cefnogi’r sector hwn a’r busnesau sy’n gweithredu o’i fewn yn well. Mae yna bethau y gallwn eu gwneud ym maes caffael, o ran cymorth sgiliau ac eiddo a allai wneud gwahaniaeth go iawn i’r modd y caiff gwasanaethau eu darparu a chynaliadwyedd y sector, ac mae’r sector gofal cymdeithasol, wrth gwrs, yn wasgaredig yn ddaearyddol. Gallai cynorthwyo cartrefi lleol helpu gyda mynediad at gyflogaeth i bobl mewn cymunedau ar draws y wlad ac yn hollbwysig, yn y broses, gwella ansawdd swyddi, amodau cyflogaeth a chynaliadwyedd y busnesau o’i fewn.

Siaradodd yr Aelodau hefyd am ynni, ac mae’n fwy na rhan hanfodol o’r economi sylfaenol. Gellid dadlau mai dyma yw ein draenog economaidd yng Nghymru yn yr unfed ganrif ar hugain, gan ddangos sut yr ydym yn arwain y byd mewn is-sectorau ynni penodol. Bydd gennym lawer mwy i’w ddweud am hyn a’n huchelgeisiau ehangach ar gyfer yr economi sylfaenol wrth i’n strategaeth ‘ffyniannus a diogel’ gael ei chyflwyno yn y misoedd nesaf. Nid oes gennyf unrhyw amheuaeth ein bod yn awyddus i fanteisio ar y grym a’r cyfleoedd a gyflwynir gan yr economi sylfaenol, ac felly croesawaf y ddadl hon heddiw a chyfraniad meddylgar yr Aelodau, y gallwn ei gynnwys yn elfen o’n gwaith.