Fel bodau dynol, mae gennym anghenion sylfaenol: bwyd, dŵr, cynhesrwydd a gorffwys, diogelwch a chysur. Rhaid bodloni’r anghenion sylfaenol hyn cyn y gallwn hyd yn oed ddechrau anelu at gyflawni ein potensial. Mae fy mhlant yn ddigon ffodus i ddod adref bob nos i le cyfarwydd—lle y maent yn ei adnabod, lle y maent yn ei alw’n gartref. Mae’n fan lle y maent yn teimlo’n ddiogel, lle y maent yn teimlo’u bod yn perthyn. Mae’n fan lle y mae ganddynt eu hoff eiddo: tegan meddal, eu llyfrau, eu teganau, eu gwelyau. Mae’n fan sy’n eiddo iddynt hwy.

Roeddwn yn syndod darganfod, y Nadolig diwethaf, fod dros 1,100 o blant yn ddigartref yma yng Nghymru. Mae bod heb gartref yn golygu bod heb wreiddiau. Mae’n golygu bod gan blant bryderon, straen ac ofnau na ddylai unrhyw blentyn eu disgwyl ym Mhrydain yn yr unfed ganrif ar hugain. Mae’r ffigur hwn yn cynnwys plant sy’n ddigartref ac sy’n byw mewn llety dros dro. Nid yw’n cynnwys plant annibynnol 16 ac 17 oed sydd wedi gadael cartref neu ofal drwy ddewis neu beidio.

1,100 o blant—ni all hynny fod yn iawn. Mae’n ddwywaith nifer y plant yn ysgol St Joseph yn Wrecsam. Pa obaith sydd gan y plant hynny i fynd yn ôl ar unrhyw fath o gae chwarae gwastad, o ystyried y profiadau y mae’n rhaid eu bod wedi’u cael wrth nesu fwyfwy at ddigartrefedd a’r profiadau y gallent fod yn eu hwynebu wrth ymdrechu i ddod allan ohono?

Mae gwir angen inni ganolbwyntio ar achosion sylfaenol y problemau sy’n bla yn ein cymdeithas. Mae’n drasiedi nad yw anghenion sylfaenol a phwysicaf plant Cymru yn cael eu diwallu. Maent yn haeddu gwell.