Cyn i mi ddechrau fy sylwadau, a gaf fi fynegi fy nghydymdeimlad a fy meddyliau gyda’n cydweithwyr yn San Steffan y prynhawn yma, lle y mae’r digwyddiad yn cael ei drin fel un terfysgol ar hyn o bryd ac mae ein cydgefnogaeth a’n dymuniadau gorau gyda phawb ohonynt?

A gaf fi longyfarch Jeremy Miles am gyflwyno’r ddadl hon? Rwy’n credu bod dadleuon Aelodau unigol yn profi’n ddyfais ddefnyddiol iawn ar gyfer cyflwyno syniadau newydd ac at ei gilydd y prynhawn yma, mae’r cyfraniadau wedi bod yn feddylgar ac yn ystyriol. Pan fyddwn yn canolbwyntio ar syniadau newydd ynglŷn â’r economi, rwy’n meddwl bod angen i ni ganolbwyntio’n glir iawn ar ba arbenigedd pwnc y gall Cymru ei gyflwyno i feysydd newydd sy’n datblygu—pwysigrwydd denu sgiliau, profiad ac adnoddau sydd gennym eisoes er mwyn adeiladu mantais gystadleuol neu mewn geiriau syml: beth yw ein pwynt gwerthu unigryw? Mae’r cynnig yn nodi bod Cymru’n elwa ar arfordir hir a’r cyrhaeddiad llanw ail uchaf yn y byd. Felly, mae’n amlwg fod potensial mawr yn yr economi las. Yn union fel y mae Dinas Llundain a de-ddwyrain Lloegr yn ymelwa ar eu manteision cystadleuol, neu eu cyhyrau ariannol, eu pŵer gwleidyddol a’u lleoliad daearyddol, mae’n rhaid i ni yng Nghymru hybu ein manteision cystadleuol ein hunain. Mae gennym adnoddau ynni adnewyddadwy di-garbon sylweddol. Felly, sut y gall Cymru sicrhau mantais gystadleuol ym maes ynni adnewyddadwy, mantais fel yr oeddem yn ei mwynhau pan oedd glo yn frenin?

Soniwyd llawer y prynhawn yma, yn arbennig gan Vikki Howells, am botensial morlyn llanw bae Abertawe. Rhaid i mi ddweud, wrth fyfyrio ar y datblygiadau, neu’n wir y diffyg datblygiadau, ar forlyn llanw bae Abertawe, rwy’n dod yn gynyddol bryderus ein bod yn cyfyngu ein hunain rhag gallu ymateb yn hyblyg i’r cyfleoedd y mae’r economi las yn eu cynnig i ni. Rydym wedi llwyddo i ildio’r holl bwerau rheoleiddio a deddfwriaethol gan y Senedd hon yng Nghymru i gorff annibynnol, ac nid wyf yn poeni llawer am hynny ynddo’i hun. Fodd bynnag, pan fo’r corff annibynnol hwnnw’n cymryd cymaint o amser i ddod i benderfyniad ac yn cael trafferth i ddod o hyd i arbenigedd, gallai goblygiadau hynny’n hawdd fod yn drychinebus i ddatblygiad Cymru fel chwaraewr byd-eang mewn diwydiant a allai fod o fudd enfawr i newid hinsawdd ar draws y byd. Byddwn yn dweud wrth y Gweinidogion, os nad yw Cyfoeth Naturiol Cymru yn gallu ymateb yn brydlon, nid ydym am weld y posibilrwydd o Lywodraeth y DU yn rhoi ei holl ganiatadau a’r prosiect hwn yn methu am fod Cyfoeth Naturiol Cymru yn gwrthod gweithredu. Felly, byddwn yn gofyn i Weinidogion ystyried y posibilrwydd o adennill rhai o’r pwerau hynny i’r Cynulliad Cenedlaethol, os nad yw Cyfoeth Naturiol Cymru yn gallu eu cyflawni mewn modd cyfrifol.

Ond y tu hwnt i sôn am y morlyn llanw, rwy’n credu bod angen, fel y crybwyllodd Jeremy Miles a Rhun ap Iorwerth—. Mae’r economi las hefyd yn cynnwys elfennau llai mawreddog, os mynnwch, yn fwyaf nodedig twristiaeth a bwyd. Mae economi twristiaeth yn dod â thua £5 biliwn y flwyddyn i Gymru ac yn yr un modd, mae gan y diwydiant bwyd botensial allforio sylweddol, er gwaethaf y rhwystrau posibl i fasnach. Wrth gwrs, fel y trafodwyd gennym yn flaenorol, maent wedi’u difetha â chyflogau isel ac amodau gwael. Rhan o wireddu potensial yr economi las yw canolbwyntio ar y sectorau sylfaenol hyn i weld sut y gallwn godi’r lefelau sgiliau, cynyddu’r cynhyrchiant a lefelau cyflog i wneud yn siŵr eu bod yn cyfrannu’n llawn at economi Cymru ac yn diwallu eu potensial.

Mae’n ddiddorol clywed sôn am ddyframaethu fel rhan o’r economi las a soniodd Rhun ap Iorwerth am gynhyrchu cregyn gleision a physgod cregyn yng Nghymru. Mae’n werth nodi bod y ffordd yr ydym yn ymdrin â hyn yn awr yn golygu bod llawer o’r gwerth ychwanegol yn mynd i wledydd eraill. Rydym yn allforio’r cynhyrchion hyn, ond cânt eu prosesu mewn gwledydd eraill. Oherwydd yr amgylchedd masnachol rydym ynddo, mae’n bosibl iawn y bydd y ddynameg honno’n newid. Dylem fod yn meddwl yn awr am y modd y gallwn ymateb yn ddychmygus i hynny a gallu mynd i’r afael â’r problemau. Clywsom yr wythnos hon am ansawdd y bwyd yn ein hysbytai. Rydym yn trafod y posibilrwydd o ddiwygio caffael. Wel, gallem ystyried cadw peth o’r gwerth hwnnw’n fewnol ac yn hytrach nag allforio a chaniatáu i wledydd eraill gael y gwerth ychwanegol o’r cynhyrchion hyn, gallem ganiatáu iddynt gael eu defnyddio’n fewnol lle y gellid eu gweini fel bwyd o ansawdd uchel mewn ysgolion ac ysbytai. Mae angen i ni feddwl yn ochrol ynglŷn â photensial yr economi las.

Hoffwn sôn, yn olaf, Ddirprwy Lywydd, am yr angen i arloesi. Mae datblygiad y pedwerydd chwyldro diwydiannol yn achosi aflonyddwch mawr drwy ddiwydiant ac mae angen i ni ystyried datblygu systemau ffisegol seiber fel y’u gelwir, systemau sy’n tyfu, lle y gallwn ddwyn ynghyd y wybodaeth sydd gennym ynglŷn ag algorithmau a thechnoleg ddigidol er mwyn gallu cymhwyso’r arbenigedd pwnc sydd gennym yng Nghymru mewn ffordd sy’n goresgyn heriau’r pedwerydd chwyldro diwydiannol, fel y gall yr economi forol fod yn rhan o ddatblygiad economaidd ein gwlad yn y dyfodol. Mae’n rhaid i ni fachu ar y cyfleoedd hyn ac mae dirfawr angen gwaith i nodi ble y gallem gynnig mantais gystadleuol. Diolch.