3. 3. Datganiad: Ymateb i Erthygl 50

Part of the debate – Senedd Cymru am 3:37 pm ar 29 Mawrth 2017.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Carwyn Jones Carwyn Jones Labour 3:37, 29 Mawrth 2017

(Cyfieithwyd)

Mae arweinydd Plaid Cymru wedi gofyn nifer o gwestiynau i mi. Yn gyntaf oll, un o eironïau’r ddadl a glywais gan y Prif Weinidog yw na ddylai refferendwm yr Alban ddigwydd am nad yw pobl yn gwybod yn iawn am beth y byddant yn pleidleisio. Wel, dyna’n union a ddigwyddodd y llynedd. Gofynnwyd i bobl a ddylem fod yn aelodau o’r UE, ond wrth gwrs, nid yw’r manylion a’r manion yn hysbys. Nid ydym yn gwybod beth yw barn pobl am y farchnad sengl, neu a ddylem fod yn yr undeb tollau ai peidio, neu eu safbwyntiau ar fewnfudo yn arbennig. Gallwn ddyfalu beth oedd rhai pobl yn meddwl am y peth, wrth gwrs—clywsom hynny ein hunain. Ond y broblem yw mai nawr yw’r amser i roi’r manylion, er mai fy ngobaith yw bod y pragmatyddion yn Llywodraeth y DU ar hyn o bryd â’r llaw uchaf ar y cenedlaetholwyr, ac y bydd synnwyr yn drech. Gwrandewais yn astud ar gyfweliad Phillip Hammond y bore yma ar Radio 4. Roedd yn gyfweliad diddorol. Siaradodd am—. Roedd yn agored am yr heriau i’r DU. Clywsoch y Prif Weinidog yn dweud heddiw nad yw aelodaeth o’r farchnad sengl yn opsiwn. Wel, bydd hi a minnau’n gwybod—rydym wedi cael y ddadl hon. Efallai ei bod yn ddadl semantig, ond serch hynny, mae’n ddadl, ynglŷn ag a yw cyfranogiad yr un peth ag aelodaeth. Ond roeddwn yn meddwl bod defnydd y Prif Weinidog o’r geiriau ‘diystyru aelodaeth, heb ddiystyru cyfranogiad’, yn ddiddorol, ond bydd rhaid i ni aros i weld. Efallai nad yw Cremlinoleg neu Whitehalloleg ond yn mynd â chi ran o’r ffordd.

O ran mewnfudo—eto, rwyf wedi dweud hyn o’r blaen, a chroesawaf yr hyn a ddywedodd y Prif Weinidog heddiw ynglŷn â pha mor bwysig yw mewnfudo, yn enwedig, wrth gwrs, sicrhau bod pobl yn gallu dod i’r DU a defnyddio eu sgiliau. Ac fel y dywedais o’r blaen, ni fydd unrhyw reolaeth dros fewnfudo. Nid oedd hynny byth yn mynd i ddigwydd—myth oedd hynny o’r cychwyn, oherwydd y ffin agored gyda Gweriniaeth Iwerddon. Ni allwch reoli eich mewnfudo os oes gennych ffin agored. Mae’n ocsimoron drwy ddiffiniad.

O ran y cytundeb masnach rydd, y broblem gyda chytundeb masnach rydd yn fy marn i, os edrychwch ar gytundebau masnach rydd ar draws y byd, yw eu bod bron bob amser yn eithrio bwyd, amaethyddiaeth a physgodfeydd. Maent bob amser y tu allan i’r cytundeb, ac maent, felly, yn amodol ar dariffau. A fy mhryder mawr yw ein bod yn cael rhyw fath o gytundeb â’r UE yn y pen draw sy’n eithrio amaethyddiaeth a physgodfeydd, lle y caiff tariffau eu gosod. Mae yna beryglon eraill o gael cytundebau masnach rydd gydag Awstralia neu Seland Newydd er enghraifft. Nid ydynt o fudd i Gymru o gwbl. Mae disodli marchnad o 500 miliwn gan farchnad o 4.8 miliwn yn Seland Newydd, a chaniatáu i gig oen o Seland Newydd lifo’n ddirwystr i mewn i Gymru ar yr un pryd yn wych i Seland Newydd, ond yn wael iawn i Gymru, a byddem yn gwrthwynebu i’r carn unrhyw gytundeb masnach rydd gyda Seland Newydd neu Awstralia, neu unrhyw wlad arall sy’n bygwth ein diwydiant ffermio.

O ran yr effaith ar Airbus a Toyota, mae’r sefydliadau hynny’n poeni am ddau beth. Yn gyntaf oll, tariffau—sy’n cynyddu eu costau, ond yn ail, wrth gwrs, eu gallu i symud gweithwyr o gwmpas. Mae’n llythrennol wir fod Airbus angen symud pobl o Frychdyn i Toulouse o fewn diwrnod. Nid ydynt eisiau chwarae o gwmpas gyda fisas a cheisio ymdrin â’r gwaith papur. Bydd hynny’n anochel yn golygu bod Brychdyn dan anfantais yn y blynyddoedd i ddod. Felly, rhaid gallu symud pobl o gwmpas o fewn diwrnod neu ddau fel y gallant weithio mewn gwlad arall neu o fewn yr Undeb Ewropeaidd heb fod angen mynd drwy waith papur diangen.

Wel, o ran pwerau datganoledig, ni allaf ond darllen yr hyn a welais hyd yn hyn. Wrth ei flas y bydd profi’r pwdin, wrth gwrs. Bydd rhaid i ni aros i weld beth fydd yn digwydd o ran pwerau datganoledig yn y dyfodol.

Credaf mai un o’r ystyriaethau sy’n rhaid i’r DU fod yn wyliadwrus ohoni hefyd yw bod yr UE mewn gwirionedd yn, neu wedi dod yn rhan o’r glud a oedd yn dal y DU at ei gilydd. Heb hynny, mae’n hynod o bwysig ailstrwythuro’r DU er mwyn iddi fod yn gadarn yn y dyfodol. Yn achos Gogledd Iwerddon, er enghraifft—roedd yr unig hunaniaeth yr oedd pobl yn ei rhannu yng Ngogledd Iwerddon yn un Ewropeaidd. Y tu hwnt i hynny, nid oes ganddynt unrhyw beth yn gyffredin o ran hunaniaeth. Rhaid i ni fod yn ofalus, felly, nad yw Gogledd Iwerddon yn rhythu, neu’n syllu’n ôl ar yr hyn a ddigwyddodd o’r blaen. Nid oes angen i hynny ddigwydd, ond mae’n rhaid i ni fod yn wyliadwrus o hynny.

Bil Cymru—mae’n rhaid cael Bil Cymru arall. Hynny yw, mae’r un sydd gennym yn awr yn rhywbeth y gallwn ei ddefnyddio ar gyfer mis Ebrill y flwyddyn nesaf, ond mae’n bell o fod yn gynaliadwy—fe wyddom hynny. Nid yw materion megis plismona, awdurdodaeth a tholl teithwyr awyr, i enwi tri mater yn unig, wedi cael eu datrys—mae angen iddynt gael eu datrys. Nid oes unrhyw reswm pam, yn y dyfodol, y dylai Cymru gael ei thrin mewn ffordd eilradd o gymharu â’r Alban.

O ran cymorthdaliadau, mae’r materion a grybwyllais eisoes yn bwysig, hynny yw bod angen i ni weld sicrwydd y tu hwnt i 2020. Mae angen i ni weld y dyraniad wedi’i neilltuo ar lefel y DU a’n bod yn cael ein dyraniad yng Nghymru wedyn wrth gwrs. Ni ellir ei roi drwy fformiwla Barnett, neu fel arall, byddwn yn cael toriad enfawr drwy Barnett; ni all ddod â llinynnau ynghlwm wrtho ychwaith. Ar bob cyfrif, gallwn negodi a chytuno ar fframwaith cyffredin—iawn, ond drwy negodi ac nid drwy orfodaeth. Ond rwy’n pryderu mai’r hyn a allai ddigwydd i’r arian hwnnw yw y bydd yn glynu at fysedd yn Whitehall yn hytrach na dod i Gymru ar hyn o bryd.

Y mater arall sy’n fy mhoeni am ffermio yw hyn: ers blynyddoedd, mae cymorthdaliadau amaethyddol wedi bod y tu allan i broses y gyllideb arferol. Credaf fod angen clustnodi cymorthdaliadau amaethyddol, a’r pedair gwlad i gytuno ar yr arian sydd i’w glustnodi, neu fel arall, bob blwyddyn yn y Siambr hon, bydd dadlau ynglŷn ag a yw ffermwyr yn cael mwy o arian neu’r gwasanaeth iechyd yn cael mwy o arian. Nid wyf yn credu bod hynny er lles amaethyddiaeth, i fod yn onest. Rwy’n credu y dylid ei dynnu allan o’r arena honno.

O ran negodi, fel y dywedais o’r blaen, nid yw Cyd-bwyllgor y Gweinidogion yn addas at y diben. Os yw’r DU yn mynd i oroesi, mae’n rhaid iddi addasu. Fe all addasu, ond mae hynny’n golygu cyngor Gweinidogion priodol gyda phroses briodol ar gyfer gwneud penderfyniadau a phroses ddatrys anghydfodau sy’n annibynnol, oherwydd sut arall y gallai unrhyw un ohonom gael ffydd ynddo os yw’n parhau â’r sefyllfa bresennol, lle y caiff unrhyw anghydfod rhyngom a Thrysorlys y DU ei ddatrys gan Drysorlys y DU? Prin fod honno’n system annibynnol a diduedd ar gyfer ymdrin ag anghydfod. Bydd yfory yn rhoi mwy o syniad i ni o’r cyfeiriad teithio ac wrth gwrs, yn ystod yr wythnos nesaf, rwy’n siŵr y bydd digon o gyfle, fel y dylai fod, i edrych yn ofalus iawn ar y materion sy’n codi yn ystod y dyddiau nesaf.