Rwy’n falch iawn o gael siarad yn y ddadl hon. Nid oeddwn yn aelod o’r pwyllgor ar y pryd, ond darllenais yr adroddiad ac ymateb y Llywodraeth, a siaradais â nifer o sefydliadau a gyflwynodd eu pryderon ynglŷn â’r mater hwn. Hoffwn ddiolch i bawb a gyfrannodd at yr adroddiad hwn. Hoffwn ddiolch i’r Cadeirydd a’i dîm clercio, a hoffwn ddiolch yn arbennig i’r deisebydd, Margaret Hutcheson, gan ei bod wedi defnyddio ei hawl ddemocrataidd i gyflwyno mater pwysig iawn ger ein bron—pwysig iawn oherwydd yr ystadegyn arswydus fod menyw’n marw bob dwy awr o ganser yr ofari yn y DU. Fel y dywedodd Margaret ei hun, ni lwyddodd dwy o’i ffrindiau agos—y ddwy’n nyrsys cemotherapi—i adnabod arwyddion o ganser yr ofari. Felly, mae’n dangos ei fod yn ganser anodd iawn i’w ganfod. Mae llawer o bobl yn ei ddisgrifio fel lladdwr tawel, ond mae ganddo rai symptomau clir iawn: bol wedi chwyddo’n barhaus, poen parhaus yn y stumog, anhawster i fwyta, teimlo’n llawn yn gyflymach ac angen i basio dŵr yn amlach. Felly, yn hytrach na meddwl am ganser yr ofari fel lladdwr tawel, byddwn yn awgrymu ei fod yn feistres mewn cuddwisg. Roedd 41 y cant o fenywod wedi gorfod ymweld â’u meddyg teulu fwy na thair gwaith cyn cael eu hatgyfeirio am brofion diagnostig, oherwydd bod y symptomau’n anodd iawn i’w nodi. Gallant fod yn debyg iawn i syndrom coluddyn llidus, neu gael eu gweld fel un o ganlyniadau’r menopos. Dyma un o’r canlyniadau trist: pe bai canser yr ofari yn cael ei ddal yng ngham 1, mae cyfraddau goroesi oddeutu 90 y cant. Gwn fod y Cadeirydd wedi gwneud y pwynt hwn, ond rwy’n credu ei fod yn bwynt pwysig iawn i’w ailbwysleisio—90 y cant os caiff ei ddal ar gam 1. Ond erbyn i fenyw gyrraedd cam 3, mae ei chyfradd goroesi’n plymio i 19 y cant yn unig. Mewn geiriau eraill, bydd 81 y cant o’r holl fenywod ar gam 3 yn marw. A dyna ddedfryd marwolaeth uffernol.

Mae hwn yn fwy nag ystadegyn sobreiddiol, ond mae’n fyd o ofid i’r unigolion hyn ac i’w teuluoedd, ac rwy’n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod yn edrych ar hyn. Felly, fy her i Lywodraeth Cymru—ac i chi, Gweinidog—yw hyn: wrth wrthod argymhelliad 3, pa mor hyderus ydych chi fod symptomau canser yr ofari, y feistres mewn cuddwisg, yn dod yn fwy cyfarwydd i fenywod a’r gymuned feddygol, yn enwedig meddygon teulu, oherwydd hwy yw ein rheng flaen? A gaf fi ofyn beth yn union y mae eich ymateb yn golygu pan fyddwch yn dweud—rwy’n mynd i ddarllen o’ch ymateb, Gweinidog—am y cynllun cyflawni ar gyfer canser:

‘Mae’n cynnwys ymrwymiad i godi ymwybyddiaeth am symptomau canser. Bydd y Grŵp Gweithredu ar gyfer Canser yn penderfynu ar gynnwys y gweithgarwch hwn ar sail nifer yr achosion o diwmor a’r canlyniadau’?

Nawr, darllenais hynny gan gymryd bod ‘nifer yr achosion o diwmor’ yn golygu faint o bobl a allai fod ag ef. Wel, nid niferoedd enfawr, mae’n debyg, ond digon i fenyw farw bob dwy awr. Ond yr hyn sy’n glir iawn am ganser yr ofari, pan fydd arnoch, oni bai ei fod yn cael ei ddal yn gyflym, nid ydych yn mynd i gael amser hawdd. Felly, gwyddom beth a olygir wrth nifer yr achosion.

Gwyddom hefyd mai gan Gymru y mae’r gyfradd oroesi waethaf o bob un o’r gwledydd cartref. Mae’r gyfradd oroesi pum mlynedd, Gweinidog, ar gyfer canser yr ofari yng Nghymru yn ddim ond 38 y cant. Felly, fel y dywedodd y Cadeirydd, bydd 62 y cant o’r holl fenywod yng Nghymru sydd â chanser yr ofari yn marw o fewn pum mlynedd. Felly, credaf ei bod yn hanfodol eich bod yn sicrhau bod y symptomau’n cael eu gwneud yn hysbys iawn i fenywod a’r gymuned feddygol.

Weinidog, a fyddech yn cytuno â mi fod ymrwymiad gennych chi a Llywodraeth Cymru i ddilyn canllawiau NICE a sicrhau bod unrhyw un sydd â risg o 10 y cant o gario un o’r genynnau BRCA yn cael prawf? Oni fyddai hwnnw’n lle da i ddechrau? Er fy mod yn deall y pwysau ar gyllid, a pha mor anodd yw hi i ni wneud yr holl ganserau’n hysbys i bawb, y broblem gyda’r un arbennig hwn yw bod eich gobaith, unwaith y bydd wedi mynd y tu hwnt i gam penodol, yn mynd yn fain iawn yn wir. Dim ond 10 y cant yw’r gyfradd oroesi ar ôl pum mlynedd os ydych wedi cyrraedd cam 3. Felly, byddai’n bwysig iawn pe gallech geisio sicrhau bod canser yr ofari yn cael sylw difrifol iawn o ran y negeseuon i bobl. Yn syml iawn, menywod a meddygon teulu: mae yna bedwar neu bump o symptomau allweddol cryf iawn, ac os bydd menyw yn parhau i fynd at y meddyg fwy nag unwaith neu ddwywaith â’r rheini, rhaid i chi ei gwneud yn bosibl iddynt gael prawf, a rhaid i chi eu galluogi i gael eu symud ymlaen, drwy’r llwybr diagnostig. Ond mae angen i chi ddweud wrth fenywod nad yw’n fater syml o fod â dŵr poeth neu boen bol a theimlo’n gwla, ac mae angen i chi wneud yn siŵr fod meddygon teulu yn deall beth yw symptomau canser yr ofari mewn gwirionedd. Y ffordd i wneud hynny yw drwy negeseuon iechyd y cyhoedd. Diolch.