Mae diabetes yn un o'r prif heriau iechyd sy'n wynebu ein cenedl. Mae cymaint ag un rhan o chwech o boblogaeth Cymru yn wynebu risg uchel o ddatblygu’r clefyd, sy'n effeithio ar nifer gynyddol o bobl o gwmpas y byd. Fel y mae datganiad blynyddol o gynnydd Llywodraeth Cymru ei hun yn ei nodi, mae llawer i'w wneud i ymdrin â'r risgiau ffordd o fyw ehangach ar gyfer diabetes ac ymdrin ag anghydraddoldebau o ran y gallu i gael gafael ar wasanaethau diabetes.

Y gwir trist yw bod mwy a mwy o boblogaeth Cymru dros bwysau neu'n ordew ac, felly, yn fwy tebygol o ddatblygu diabetes math 2. Fel y mae’r adroddiad 'Law yn Llaw at Iechyd' yn ei nodi, mae’r bobl fwyaf difreintiedig yn ein cymdeithas unwaith a hanner yn fwy tebygol o ddatblygu diabetes. Yn anffodus, nid yw’r rhan fwyaf o'r cyhoedd yn gyffredinol yn ymwybodol o'r risg o ddatblygu diabetes math dau, nac o'r risgiau iechyd eraill a ddaw yn ei sgil.

Nid yw pobl yn gwybod bod rhywun sydd â diabetes mewn mwy o berygl o gael strôc neu drawiad ar y galon na rhywun nad os ganddo ddiabetes. Nid yw pobl yn gwybod bod rhywun sydd â diabetes yn fwy tebygol o orfod colli aelod o’r corff na rhywun nad oes ganddo ddiabetes. Ac nid yw pobl yn gwybod ychwaith bod rhywun sydd â diabetes yn fwy tebygol o farw cyn pryd.

Mae'n rhaid inni addysgu'r cyhoedd am y risg y gallai ffordd o fyw afiach arwain at iddynt ddatblygu diabetes a'r goblygiadau iechyd ehangach y mae diabetes yn eu hachosi. Diolch byth, mae safonau gofal diabetig wedi gwella'n aruthrol dros y blynyddoedd diwethaf, felly mae'n bryd inni erbyn hyn ddechrau canolbwyntio ar addysg. Mae'n rhaid inni addysgu'r cyhoedd am y risgiau sy'n gysylltiedig â diabetes a'u haddysgu ynghylch sut i reoli'r cyflwr yn iawn.

Mae Diabetes UK wedi lansio ymgyrch 'cymryd rheolaeth', sydd â’r nod o sicrhau bod pawb sydd wedi cael diagnosis o ddiabetes yn mynychu cwrs addysg diabetes, a fydd yn eu haddysgu am sut i reoli eu diabetes a byw bywyd iach llawn. Mae’n rhaid i Lywodraeth Cymru sicrhau y gall pawb sydd wedi cael diagnosis o'r cyflwr yng Nghymru fynychu cwrs o fewn ychydig fisoedd ar ôl cael diagnosis. Gallai buddsoddiad yn y maes hwn arbed llawer o arian i’r GIG yn y tymor hir drwy leihau'r cymhlethdodau sy'n gysylltiedig â'r clefyd.

Fodd bynnag, rwy’n credu bod yn rhaid i ni fynd yn llawer pellach. Mae'n rhaid i ni sicrhau bod pob plentyn yng Nghymru yn cael ei addysgu am bwysigrwydd deiet iach a’r risgiau sy'n dod gyda bod dros bwysau neu'n ordew. Fel cyn athro addysg gorfforol, ategaf bopeth y mae Angela Burns wedi'i ddweud am yr angen i gynyddu gweithgarwch corfforol yn y cwricwlwm. Rwyf hefyd yn credu y dylai fod gardd gan bob plentyn wrth iddo dyfu i fyny er mwyn iddo ddatblygu yn emosiynol ac yn gorfforol, a dysgu bod chwarae’n bwysig, oherwydd rwy’n credu bod y cyfryngau cymdeithasol wedi cael effaith ddofn ar weithgarwch plant. Ar adeg y Nadolig, nid ydym yn gweld cynifer o blant ar feiciau nawr ag yr oeddem yn arfer eu gweld; maen nhw’n treulio mwy o amser ar y rhyngrwyd.

Felly, mae'n fater o gywilydd cenedlaethol bod bron i ddwy ran o dair o oedolion Cymru a thraean o blant Cymru dros eu pwysau neu'n ordew. Mae'n rhaid i ni sicrhau ein bod yn cael ein haddysgu’n well am y bwyd yr ydym yn ei fwyta. Dylai rhan o'r cwricwlwm cenedlaethol newydd ganolbwyntio ar addysgu ein pobl ifanc am sut i fwyta'n iach a sut i fyw’n iach. Mae'n rhaid i ni addysgu ein plant ifanc am y risgiau sy'n gysylltiedig â deiet afiach, y risg o ddatblygu diabetes, y risgiau o farw’n gynnar oherwydd cymhlethdodau diabetes, ac mae'n rhaid i ni addysgu ein pobl ifanc sut y gallant osgoi’r risgiau hynny a byw bywydau hir a chynhyrchiol, heb ddioddef diabetes math 2. Diolch yn fawr.