Rwy’n datgan buddiant fel aelod o Gyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili, tan yfory’n unig—ni fyddaf yn ailymgeisio. Mae fy nhad yn sefyll eto, y Cynghorydd Wynne David yn ward Catwg Sant yng Nghaerffili. Yn wir, daeth wyneb yn wyneb â Steffan Lewis wrth ymgyrchu—sut y gallai Steffan Lewis feiddio ymgyrchu yng Ngelli-gaer—a dywedodd fy nhad, ‘Am ddyn dymunol yw Steffan Lewis’ meddai, a dywedais, ‘Wel, mae’n ymgyrchu dros yr wrthblaid.’ Dywedodd, ‘A, ydy, ond rwy’n ei dweud hi fel y gwelaf i hi’. Felly, dyna ni.

Rwyf wedi gweld yr heriau sy’n wynebu cynghorwyr drosof fy hun, ac rwyf wedi dweud yn y Siambr hon o’r blaen nad ydych yn cael eich ethol i wneud toriadau. Nid ydych yn cael eich ethol i ddod o hyd i arbedion, ac mae wedi bod yn anodd iawn dros y 10 mlynedd diwethaf y bûm yn gwasanaethu fel cynghorydd bwrdeistref sirol. Roeddwn yn teimlo bod y cyfarfodydd lle rydych yn mynd drwy’r gyllideb yn edrych am arbedion disgresiynol yn gyfarfodydd hynod o anodd, ac roeddent felly—fel y mae Sian Gwenllian a Neil McEvoy wedi’i nodi—o ganlyniad i bolisi Llywodraeth y DU. Mae Llywodraeth Cymru wedi diogelu arian ar gyfer llywodraeth leol, ac nid oedd yr ychydig flynyddoedd cyntaf yn agos at fod mor ddrwg ag y gallent fod wedi bod, fel roeddent yn Lloegr. Yn wir, eleni, mae gwariant ar lywodraeth leol wedi bod yn well nag yn Lloegr. Rydym wedi gweld y setliad—gwelodd mwy na hanner y 22 awdurdod lleol gynnydd yn eu cyllid craidd o gymharu â 2016-17, ac mae hyn yn well na’r hyn a ddisgwyliai llywodraeth leol. Ac fel cynghorydd, mae’n rhaid i mi ddweud ei fod yn newyddion da.

Yn bersonol, serch hynny, rwy’n teimlo rhywfaint o dristwch wrth adael llywodraeth leol er gwaethaf y pethau a ddywedais. Nid wyf am farnu Neil McEvoy neu Aelodau eraill o’r Siambr hon sydd hefyd yn gynghorwyr, ond teimlaf ei bod yn anodd iawn gwneud gwaith yr Aelod Cynulliad a bod yn gynghorydd lleol, ac felly rwy’n teimlo bod yn rhaid i mi roi’r gorau iddi. Gyda llaw, fi oedd y cynghorydd lleol rhataf yng Nghymru, yn hawlio £0 lwfans a dim treuliau. Felly, mae’r cynghorydd rhad hwn yn rhoi’r gorau iddi yn awr.

Yng Nghaerffili rydym wedi llwyddo i wneud y gorau o’n sefyllfa, serch hynny—rydym wedi llwyddo i gadw ein stoc dai ac wedi gwario £210 miliwn ar safon ansawdd tai Cymru. Cyn belled ag y gallwn, rydym wedi defnyddio cyflenwyr lleol i wneud y gwaith hwnnw. Rydym wedi buddsoddi mewn gwasanaethau llyfrgell hefyd, ac er gwaethaf y pwysau, rydym wedi gweithio yn y meysydd lle y ceir fwyaf o angen.

Un o’r pethau y byddwn yn ei ddweud wrth Neil McEvoy yw mai Llywodraeth Cymru, y Senedd hon, a basiodd Ddeddf Cynllunio (Cymru) 2015 sydd wedi cyflwyno cynlluniau datblygu strategol, a beth bynnag fydd yn digwydd ar ôl yr etholiad, os yw’r angen am dai yn mynd i gael ei ddiwallu, yna mae angen i bleidiau o bob lliw weithio gyda’i gilydd i gytuno ar gynlluniau strategol os ydynt yn mynd i lwyddo. Rwy’n credu bod yn rhaid rhoi rhethreg yr ymgyrch o’r neilltu, beth bynnag fydd yn digwydd ar ôl yr etholiad, pa bleidiau bynnag fydd yn ennill, ac mae’n rhaid i bleidiau gydweithio—cydweithio mewn ffordd nad oedd yn digwydd yn 2013, gyda llaw. Yn 2013, cyflwynais gynnig i gyngor Caerffili i dorri’r cyflog. O gofio geiriad cynnig Plaid Cymru heddiw,

‘bod cyfartaledd cyflog Prif Weithredwyr Cynghorau a gaiff eu harwain gan Blaid Cymru bron £22,000 yn is na’r Cynghorau yng Nghymru a gaiff eu harwain gan Lafur.’ wel, cyflwynais gynnig i gyngor Caerffili yn galw am dorri £21,000 oddi ar gyflog y prif weithredwr ac roedd y cynnig yn llwyddiannus, ond pleidleisiodd pob aelod o Blaid Cymru ar y cyngor—neu pleidleisiodd 14 aelod yn erbyn ac roedd dau yn ymatal. Aelodau Llafur a basiodd y cynnig hwnnw.

Os edrychwn ar awdurdodau ledled Cymru, os edrychwn ar lefel y cyflog, yr unig ffordd y gallwch ymdrin â chyflogau uwch-reolwyr yn fy marn i yw drwy edrych ar luosyddion—beth yw lefel cyflogau uwch-reolwyr o’i gymharu â’r cyflogau isaf yn y sefydliad? Os ydych am fynd i’r afael â mater cyflogau uwch-reolwyr—fel rwyf wedi’i ddweud o’r blaen yn y Siambr hon, os ydych am fynd i’r afael â mater cyflogau uwch-reolwyr, mae’n rhaid i chi ystyried sut y telir y prif weithredwr mewn perthynas ag awdurdodau lleol eraill, gan eich bod yn pysgota am dalent yn yr un pwll, ond hefyd o’i gymharu â’r cyflogau isaf, ac rwy’n falch iawn o ddweud mai Caerffili oedd yr awdurdod lleol cyntaf yng Nghymru ar ôl etholiadau 2012 i gyflwyno’r cyflog byw.

O ran contractau dim oriau, rydym am eu gweld yn dod i ben. Fodd bynnag, rwy’n teimlo bod y cynnig heddiw wedi’i lunio ar gyfer Twitter yn hytrach nag er mwyn cynhyrchu safbwynt y gellir ei amddiffyn yn gyfreithiol i ddiogelu gweithio sy’n ystyriol o deuluoedd. Rwy’n teimlo bod Llywodraeth Cymru wedi gweithredu’n gyson i atal defnydd annheg ac amhriodol o gontractau dim oriau yn y sector cyhoeddus yng Nghymru ac wedi’i gwneud yn flaenoriaeth i sicrhau bod staff yn cael eu trin mewn ffordd deg a chyfiawn, yn gyson â’n gwerthoedd yn y Blaid Lafur. Beth bynnag yw safbwynt Plaid Cymru yn yr etholiad, byddaf yn parhau i gredu hynny. Felly, rwy’n teimlo bod gennym awdurdodau lleol Llafur da yng Nghymru ac rwy’n gobeithio y byddwn yn gweld mwy o awdurdodau lleol Llafur yng Nghymru ar ôl yr etholiad hwn.