Diolch, Llywydd. Mae'r Ceidwadwyr Cymreig wedi cyflwyno'r gwelliant hwn gan fewnosod adran newydd i'r Bil sy'n ceisio diogelu ei bod yn rhaid i Weinidogion Cymru lunio adroddiad cynhwysfawr yn flynyddol yn manylu ar y cynnydd a wneir wrth gyflawni eu hamcanion gydag iechyd y cyhoedd, gan roi pwyslais ar y rhai sy'n amddiffyn ac yn gwella iechyd a lles pobl ifanc. Nid oes amheuaeth fod sicrhau bod pobl yn cadw’n iach ac yn parhau i fyw yn iach yn hanfodol bwysig i bob un, ac, o ganlyniad, mae’n gwneud lles enfawr i bwrs y wlad. Mae addysgu'r genhedlaeth iau yn fan cychwyn amlwg. Os gallwn wella eu hiechyd corfforol a meddyliol a’u hymdeimlad o lesiant, yna byddwn i gyd yn lleddfu ar bwysau’r dyfodol. Canfu ymchwilwyr i iechyd y cyhoedd ym Mhrifysgol Caerdydd fod dilyn ffordd iach o fyw—dim ysmygu, cadw pwysau corff iach, a chyfyngu ar alcohol—yn ganolog i leihau’r tebygolrwydd o glefydau cronig.

Mae'r gwelliant hwn hefyd yn ceisio sicrhau ein bod yn canolbwyntio ar bwysigrwydd hanfodol iechyd y cyhoedd a bod holl Aelodau'r Cynulliad yn gallu craffu’n effeithiol ar ganlyniadau'r ddeddfwriaeth hon yn rhinwedd adroddiad blynyddol, a fydd yn rhoi’r cyfle i Lywodraeth Cymru ac Aelodau'r Cynulliad fel ei gilydd feincnodi a chadw golwg ar gynnydd. Bydd y data a gynhyrchir gan yr ymarfer hwn hefyd yn hysbysu'r ddadl ehangach am yr heriau mawr a wynebwn o ran iechyd y cyhoedd. Roedd adroddiad y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd 2016 yn nodi bod diffyg mecanweithiau cadarn yng Nghymru i adrodd data er mwyn adlewyrchu paramedrau allweddol yn fanwl gywir, sy’n angenrheidiol i wella gwasanaethau iechyd ledled Cymru. Pan ystyriwch fod gan dlodi cymdeithasol ac economaidd gysylltiad uniongyrchol â chanlyniadau iechyd i’r cyhoedd, a nodweddir gan y ffaith fod cyfradd achosion canser yr ysgyfaint ar ei huchaf yng nghymoedd y de-ddwyrain, mae'n amlwg fod angen i ni nid yn unig gasglu data i wella canlyniadau iechyd i’r cyhoedd, ond hefyd hyrwyddo strategaeth ar gyfer tal yn gyntaf, lle mae plant a phobl ifanc yn cael lle blaenllaw mewn negeseuon iechyd cyhoeddus yng Nghymru.

Roedd yr adroddiad diweddar hwnnw gan y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd yn cydnabod bod dirywiad wedi bod o ran adrodd ledled Cymru. Aeth yr adroddiad yn ei flaen i nodi bod potensial gan gynghorau iechyd cymuned i chwarae rhan werthfawr yn adlewyrchu llais y claf ledled Cymru. Mae'n hanfodol nawr fod Llywodraeth Cymru yn gweithredu nid yn unig i atgyfnerthu ei threfniadau wrth adrodd, ond ei bod yn ehangu'r broses o ymgysylltu â'r cyhoedd. Mae hyn yn hanfodol wrth roi system iechyd integredig ar waith sy'n gwasanaethu Cymru benbaladr.  Byddai'r gwelliant hwn hefyd yn helpu i hyrwyddo’r cydweithio rhwng byrddau iechyd lleol ac awdurdodau lleol gyda phwyslais ar addysg ac ymgysylltu. Yn ganolog i hyn mae sicrhau bod negeseuon iechyd y cyhoedd gan fyrddau iechyd a marchnata effeithiol i fentrau iechyd y cyhoedd yn cael eu datblygu ar y cyd â chyrff addysgol. Er enghraifft, pan fyddwn yn ceisio gwella iechyd a lles pobl ifanc, rhaid inni gydnabod bod anweithgarwch corfforol yn lladdwr cudd, gan gyfrannu at un o bob chwe marwolaeth yn y DU, yr un lefel ag ysmygu. Mae mwy nag un o bob tri yng Nghymru yn anweithgar yn gorfforol, ac nid ydynt yn gwneud ymarfer corff am fwy na 30 munud yr wythnos. Rydym eisoes yn gwybod bod unigolion sy’n anweithgar yn gorfforol yn treulio 38 y cant yn fwy o ddiwrnodau yn yr ysbyty ar gyfartaledd, maen nhw’n ymweld 5.5 y cant yn amlach â meddygon teulu, yn derbyn 13 y cant yn fwy o wasanaethau arbenigol a 12 y cant o ymweliadau nyrs yn fwy nag unigolyn egnïol. Eto i gyd mae Llywodraeth Cymru, er gwaethaf ei rhestr o ymrwymiadau i gynyddu cyfranogiad pobl Cymru mewn gweithgareddau corfforol, wedi cwtogi ar ei chyllid i raglenni gweithgarwch corfforol.

Yng nghyllideb 2016-17, torrodd Llywodraeth Cymru ar ddarpariaeth effeithiol rhaglenni chwaraeon a gweithgarwch corfforol o £26,891,000 i £22 miliwn. Mae hyn yn ostyngiad o 7 y cant mewn termau real. Ac mae nifer yr oriau sydd wedi’u neilltuo i Addysg Gorfforol mewn ysgolion cynradd hefyd wedi gostwng ledled Cymru. Yn 2010-11, roedd cyfartaledd o 115 munud yr wythnos yn cael ei roi i wersi Addysg Gorfforol yn yr ysgol gynradd. Fodd bynnag, mae'r ystadegau diweddaraf yn dangos mai 100 munud yw hyn bellach yn 2014-15. Mae hynny’n cyferbynnu â'r llwyddiannau a nodwyd gan Lywodraeth y DU, a gyflwynodd y premiwm Addysg Gorfforol a chwaraeon, a gynlluniwyd i helpu ysgolion cynradd i wella ansawdd y gweithgareddau Addysg Gorfforol a chwaraeon a gynigir i'w disgyblion, ac maen nhw wedi buddsoddi dros £450 miliwn yn ystod y tair blynedd academaidd ddiwethaf.

Byddai'r gwelliant hwn yn atgyfnerthu pa mor bwysig yw hi fod iechyd y cyhoedd yn cael ei integreiddio ac yn hybu gweithio ar y cyd, a fyddai, yn ei dro, yn arwain at ddefnydd mwy effeithiol o'r gyllideb a byddai'n sicrhau rhagor o ganlyniadau. Ar ben hynny, bydd yn hybu partneriaeth rhwng gweithwyr iechyd proffesiynol ac ysgolion i sicrhau bod ffactorau fel maeth yn cael eu hystyried hefyd wrth i ysgolion gyflwyno eu bwydlenni cinio. Oherwydd er gwaethaf yr holl siarad, ar hyn o bryd, nid yw canllawiau bwyta'n iach yn cael eu dilyn gan lawer o bobl yng Nghymru. Mae’r canllawiau yn hyrwyddo bwyta o leiaf pum dogn o ffrwythau a llysiau bob dydd, gyda phrydau yn seiliedig ar garbohydradau â starts fel tatws, reis, a phasta. Fodd bynnag, dim ond hyrwyddo bwyta’n gytbwys y mae’r canllawiau hyn. O ran mynd i'r afael â gordewdra, mae angen cyngor mwy manwl a chymorth wedi'i dargedu fod ar gael i bobl sydd mewn perygl o ordewdra wneud penderfyniadau deallus am eu maeth.

Peidiwch ag amau am eiliad: mae angen negeseuon mwy effeithiol a chydlynol i blant, pobl ifanc ac, yn wir, i oedolion. Er enghraifft, dylem nodi bod arolwg iechyd Cymru, sy'n mesur faint o ffrwythau a llysiau sy’n cael eu bwyta’n feunyddiol fel dangosydd o iechyd a lles, yn dangos mai dim ond un o bob tri sy’n bwyta'r gyfran a argymhellir o ffrwythau a llysiau bob dydd. Ac mae cwestiynau yn codi ynghylch a yw’r canllawiau cyfredol ar fwyta'n iach yn gallu hyrwyddo ffyrdd iach o fyw a mynd i'r afael â gordewdra mewn gwirionedd. Mae'r Fforwm Gordewdra Cenedlaethol wedi cynhyrchu adroddiad damniol sy'n tanlinellu bod canllawiau deietegol presennol yn methu â mynd i'r afael â her gynyddol gordewdra. Mae'r adroddiad yn beirniadu'r canllawiau presennol sy'n hybu deiet sy'n isel mewn braster ac uchel mewn carbohydrad i gael deiet cytbwys. Mae negeseuon creadigol, addysgiadol ac ysgogol yn hanfodol er mwyn helpu i wella iechyd y cyhoedd yng Nghymru, ac mae angen i ni sicrhau bod negeseuon iechyd cyhoeddus gan fyrddau iechyd a marchnata effeithiol ar gyfer mentrau iechyd y cyhoedd yn cael eu datblygu ar y cyd â chyrff addysgol.

Bydd y gwelliant hwn, Gweinidog, yn sicrhau hefyd fod rhagor o gasglu data yn mynd rhagddo o ran nodi'r paramedrau sy'n caniatáu gwell canlyniadau i iechyd y cyhoedd. Yn olaf, bydd y gwelliant hwn yn gofyn i Weinidogion adrodd ar gynnydd i Gynulliad Cenedlaethol Cymru yn flynyddol, a bydd, fel y cyfryw, yn caniatáu i'r holl Aelodau yma feincnodi a chraffu ar gynnydd Llywodraeth Cymru o ran gwella iechyd y cyhoedd er lles yr ieuengaf yn ein cymdeithas, a gofynnaf i’r Aelodau ei gefnogi.