Mae rhagnodi cymdeithasol yn elfen graidd o'r chwyldro cydgynhyrchu, ac mae’r ffaith bod Llywodraeth Cymru wedi cyflwyno'r ddadl hon yn dangos ein bod wedi teithio yn bell ers i mi arwain dadl y tro cyntaf yn y Cynulliad ar gydgynhyrchu a chael ymateb llugoer. Mae hyn yn ymwneud â symud oddi wrth y model meddygol, sy'n gweld mai salwch neu anabledd yw’r broblem, i'r model cymdeithasol o anabledd a'r hawl i fyw yn annibynnol, gan bwysleisio mai cymdeithas sydd yn anablu pobl, nid nhw eu hunain; bod yn rhaid i ni weithio gyda'n gilydd i orchfygu’r rhwystrau at fynediad a chynhwysiant i bawb; a bod yn rhaid i bawb gael annibyniaeth, dewis a rheolaeth yn eu bywydau. Mae hyn yn ymwneud â gwneud pethau'n wahanol, gan symud o ddull sy'n seiliedig ar anghenion i ddatblygiad sy’n seiliedig ar gryfder—i helpu pobl mewn cymunedau, yn hen ac yn ifanc, i nodi’r cryfderau sydd ganddynt eisoes er mwyn mynd i'r afael â gwreiddiau’r problemau sy’n eu rhwystro rhag cyrraedd eu potensial.

Fel y dywed Cydffederasiwn GIG Cymru, mae cynnwys y cyhoedd a chleifion mewn cydgynhyrchu yn golygu datblygu a gweithredu rhaglen genedlaethol gydag amserlen y cytunwyd arni ar draws y Llywodraeth, sy'n nodi camau gweithredu i’r holl wasanaethau cyhoeddus eu cymryd i gael y cyhoedd a chleifion i fyw bywydau iachach. Cyfeiriwyd at ddiffiniad Cronfa'r Brenin sy’n dweud bod rhagnodi cymdeithasol neu atgyfeirio cymunedol yn fodd o alluogi meddygon teulu, nyrsys a gweithwyr proffesiynol gofal sylfaenol eraill i atgyfeirio pobl i ystod o wasanaethau lleol, nad ydynt yn rhai clinigol. Fel y maen nhw’n ei ddweud, mae hyn wedi'i gynllunio i gefnogi pobl sydd ag amrywiaeth eang o anghenion cymdeithasol, emosiynol neu ymarferol ac mae llawer o gynlluniau yn canolbwyntio ar wella iechyd meddwl a lles corfforol. Gall hyn gynnwys amrywiaeth o weithgareddau, a ddarperir fel arfer gan sefydliadau’r sector gwirfoddol a chymunedol, gan gynnwys gwirfoddoli, gweithgareddau celf, dysgu mewn grŵp, garddio, cyfeillio, coginio, cyngor ar fwyta'n iach ac ystod o chwaraeon a gweithgarwch corfforol, gan gynnwys gweithiwr cyswllt, fel y nododd Jenny, sy'n gweithio gyda phobl i gael gafael ar ffynonellau lleol o gymorth.

Canfu astudiaeth ar brosiect rhagnodi cymdeithasol ym Mryste welliannau mewn lefelau gorbryder ac mewn teimladau o ran iechyd ac ansawdd bywyd yn gyffredinol. Canfu astudiaeth o gynllun yn Rotherham ostyngiadau yn y defnydd o’r GIG o ran presenoldeb mewn adrannau damweiniau ac achosion brys, apwyntiadau cleifion allanol a derbyniadau cleifion mewnol. Mae Cartrefi Conwy yn rhedeg nifer o brosiectau sy’n grymuso ac yn galluogi tenantiaid hŷn i reoli eu bywydau, heb adael i’w hoedran nac unrhyw beth arall effeithio arnyn nhw, eu hannibyniaeth nac ansawdd eu bywydau. Yn Swydd Gaerhirfryn, mae’r fenter gymdeithasol Green Dreams, a sefydlwyd gan feddyg teulu lleol, yn darparu atebion cymunedol i ddiweithdra, arwahanrwydd ac ansawdd bywyd salach. Canfu gwerthusiad annibynnol gan Brifysgol Lancaster welliannau mewn iechyd meddwl a chorfforol, llai o apwyntiadau meddygon teulu a llawer o gleifion yn dychwelyd i'r gwaith. Mae oddeutu 40 o feddygon teulu yn atgyfeirio i'r cynllun hwnnw erbyn hyn.

Mae Rhwydwaith Cydgynhyrchu Cymru yn tynnu sylw at gredydau amser rhagnodi cymdeithasol fel offeryn pwerus ar gyfer annog y rhai sy’n anodd ymgysylltu â nhw, neu’r rhai sydd wedi’u hynysu’n gymdeithasol mewn gweithgaredd a allai gael effaith ar iechyd, lles neu ailgysylltu teuluol ac ennill credydau amser. Mae Cydgynhyrchu Cymru wedi tynnu sylw at y cyflwyniad sydd ar ddod ar 8 Mehefin gan brif weithredwr Interlink RCT—Rhondda Cynon Taf—sy’n cysylltu unigolion, cymunedau a sefydliadau mewn grŵp astudio sy'n seiliedig ar gryfder. Fel y dywed ef, mae cleifion yn cael eu hatgyfeirio o feddygfeydd meddygon teulu, trwy ragnodi cymdeithasol a thrwy leoliadau gofal cymdeithasol, a elwir yn aml yn gydgysylltu cymunedol neu gydgysylltu yn yr ardal leol. Mae'n ychwanegu, fodd bynnag, nad oes llawer o'r adnoddau sydd ar gael yn cael eu cyfeirio at yr hyn sydd bwysicaf i bobl, lle mae eu hangen, er mwyn gwella eu hiechyd a'u lles eu hunain, ond bod hyn yn broblem arbennig yn yr ardaloedd mwyaf difreintiedig, ac y bydd modelau sy'n gweithio ar wahân nad ydynt yn gydweithredol ac nad ydynt yn gysylltiedig nac yn gallu adfer darpariaeth gymunedol yn methu ag ymdrin â’r bylchau a bydd eu heffeithiolrwydd a’u cwmpas yn gyfyngedig.

Bum mlynedd yn ôl, clywais gomisiynydd iechyd meddwl arloesol Gorllewin Awstralia yn siarad mewn cynhadledd Cydgynhyrchu Cymru yng Nghaerdydd. Fe lansiodd cydlyniad ardal leol am y tro cyntaf dros chwarter canrif yn ôl, gan wneud gwahaniaeth gwirioneddol i bobl leol a gweithwyr proffesiynol, a ddechreuodd weithredu a meddwl mewn modd gwahanol. Symudodd hyn y pwyslais oddi wrth bobl fel derbynwyr goddefol o ofal cymdeithasol i bobl sydd â doniau, asedau a chyfraniadau mewn cymunedau cynhwysol. Mae cynlluniau cerdded a drefnir gan wirfoddolwyr ac a gefnogir gan Dewch i Gerdded Cymru, megis Teithiau Cerdded Troedio Clwyd, yn gwella lles corfforol a meddyliol ac yn mynd i'r afael ag unigrwydd, gan arbed arian i GIG Cymru, ond daw cyllid Llywodraeth Cymru i ben ar 30 Medi, felly nid oes sicrwydd i’r gwirfoddolwyr. Mae’n rhaid i Lywodraeth Cymru ddarparu dilyniant. Wedi'r cyfan, fel y dywed Prif Swyddog Meddygol Cymru, gall y dull rhagnodi cymdeithasol helpu’r gwaith o reoli cyflyrau cronig a lleihau’r galw ar wasanaethau iechyd—gadewch i hyn ddigwydd.