Diolch am y sylwadau a’r cwestiynau. Mae'n ddiddorol eich bod chi wedi dechrau gydag ymwrthedd gwrthficrobaidd—roedd eich cydweithiwr doeth yn union ar y dde i chi yn rhan o'r grŵp trawsbleidiol ar wyddoniaeth ac, yn wir, roedd hwn yn bwnc trafod a gawsom ni yr wythnos diwethaf gyda David Rees a Simon Thomas—felly, heriau perthnasol ar gyfer y presennol, yn ogystal ag ar gyfer y dyfodol, yn y ffordd yr ydym ni’n datblygu ein gallu i ddeall cyflyrau dynol, a hefyd, wedyn, i helpu i’w trin a’u rhagweld nhw.

Gan droi at eich cwestiynau ynglŷn â’r her gyfathrebu, wel, rhywfaint o hyn, os mynnwch, yw’r her dechnegol o sut yr ydych chi’n trosglwyddo data, ond rwy’n meddwl fod llawer ohono’n ddiwylliannol, a dyna pam mae'r tasglu genomeg wedi bod yn allweddol iawn o ran mynd ati’n rhagweithiol i holi randdeiliaid, i fod eisiau siarad â nhw, gyda'r nifer o ymatebion ymgynghori a dderbyniwyd, ac rwy’n disgwyl dod yn ôl ar sail y cyngor y byddaf yn ei gael gan y tasglu, ar ôl cynnal yr ymgynghoriad, i gyhoeddi wedyn y cam nesaf o ran sut y byddwn yn datblygu hynny. Mae'n bwysig bod gennym ni sianelau sy’n agored, a diwylliant sy'n agored ynghylch sut y gall pobl siarad â'i gilydd. Oherwydd, fel y dywedais yn fy natganiad, mae hyn angen y gwasanaeth iechyd gwladol, y sector prifysgolion, ond mae hefyd angen y trydydd sector ac, yn wir, diwydiant i fod yn rhan o'r ateb. A dyna’n rhannol yw fy mhwynt ynglŷn â sut yr ydym ni’n cyfuno ein hymchwil, oherwydd er y bydd swyddogaeth labordy ganolog, ac er bod gennym ni ganolfan genomig Cymru, mae’n rhaid i lawer o hynny fod yn rhithwir, oherwydd ni allwch ddisgwyl gwasgaru’r holl staff hynny o amgylch y wlad, ond mae'n rhaid iddyn nhw allu deall yr hyn sy'n digwydd yn y wlad hon ac, yn wir, y cydweithio â Lloegr—rydym ni’n rhan o’r Prosiect 100,000 o Genomau—yn ogystal ag ar sail ehangach, hefyd. Felly, rwy’n cydnabod yr her yr ydych chi’n ei chodi i wneud yn siŵr nad yw'n ddim amgenach na siop gaeedig i grŵp bach o bobl mewn un rhan o'r wlad. Nid dyna’r dull yr ydym ni’n ei fabwysiadu, yn sicr. Gobeithio bod y sicrwydd hwnnw’n ddefnyddiol.

O ran diogelu data, wrth gwrs, mae'r ymosodiadau seiber-ddiogelwch diweddar wedi tynnu sylw at yr heriau sy'n bodoli gan fod grŵp o bobl ddiegwyddor galluog sy'n barod i geisio defnyddio data at eu dibenion eu hunain bob amser. Er ein bod ni mewn sefyllfa lawer gwell na Lloegr o ran yr hyn a ddigwyddodd gyda'r ymosodiad diweddar, ni ddylai’r un ohonom ni gymryd hynny’n ganiataol na bod yn fuddugoliaethus yn ei gylch. Mae angen i ni sicrhau ein hunain yn gyson bod y ffordd yr ydym ni’n defnyddio data yn foesegol, ond hefyd ein bod ni’n diogelu data sensitif am gleifion a staff yn briodol o ran sut yr ydym ni’n defnyddio’r rheini ar draws y system. Mae'r data SAIL yn enghraifft dda o ble mae gennym ni ddata dienw sydd o fudd gwirioneddol. Mae'n enghraifft dda hefyd o fod yn wlad fach sy'n gallu gwneud dewisiadau ar sail genedlaethol a cheisio cael synnwyr gwirioneddol o genhadaeth genedlaethol. Mae hynny’n ymwneud yn fwy â’r hyn y mae angen i ni ei wneud, ond bydd hynny hefyd yn cyfrannu at y ffordd yr ydym ni’n ymdrin â threialon clinigol. Mewn nifer o ardaloedd yng Nghymru, rydym ni’n gwneud yn dda iawn gyda threialon clinigol, ond mae angen i ni gydnabod hefyd bod meysydd lle gallem ni wneud hyd yn oed yn well hefyd. Rwy'n credu bod hwn yn faes lle’r ydym ni’n meddwl y gallem ni wneud yn well fyth eto, i adeiladu ar ein cryfderau presennol ond hefyd i ddeall lle’r ydym ni’n credu bod angen gosod gwahanol lefel o uchelgais a chyflawniad hefyd. Unwaith eto, rwy’n cydnabod y pwyntiau yr ydych chi’n eu gwneud am ddiogelu data cleifion yn briodol yn y ffordd yr ydym ni’n sefydlu ein systemau—y caledwedd, y meddalwedd, a’r diwylliant o ran sut yn union y mae’r data hynny’n cael eu defnyddio.

O ran y pwyntiau am fuddsoddi yn y gweithlu, mae hon yn un o'r pum thema o'r pwyntiau gweithredu sydd wedi eu cyhoeddi yn y strategaeth yr ydym ni newydd ymgynghori arni—sut rydym ni’n deall yn iawn sut rydym ni’n buddsoddi yn ein gweithwyr, i gael rhai o’r— [Anghlywadwy.] yn gywir—gyda fy nghydweithiwr Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg, yn siarad am sut yr ydym ni’n cael pethau'n iawn ac am ddiwylliant ein hysgolion. Felly, rydym ni’n deall sut y mae angen sgiliau newydd arnom ni a chaffael y sgiliau newydd hynny gan weithlu’r genhedlaeth nesaf—ein bod yn gofalu amdanoch chi ac amdanaf i yn ein henaint, os byddwn fyw, ond hefyd o ran yr hyn sy’n digwydd nawr i’r bobl sydd eisoes yn mynd i mewn i’n system. Dyna ran o’r rheswm pam mae cydweithio gyda diwydiant a’r sector prifysgolion yn bwysig iawn, oherwydd nid yw’r gweithlu’n mynd i ymwneud â sut y mae’r GIG yn cynllunio ei ran unigol ohono, hefyd yn unig. Er ein bod ni’n disgwyl gweld INTPs wrth i ni ddatblygu'r strategaeth, ac wrth i ni ddod i'r casgliad beth fydd y strategaeth ar ddiwedd yr ymateb i'r ymgynghoriad arni, a sut yr ydym ni’n disgwyl gweld hynny’n cael ei gyflwyno yn INTPs sefydliadau byrddau ac ymddiriedolaethau iechyd unigol, ond hefyd y gwaith gyda gwasanaeth genetig meddygol Gymru gyfan, ynghyd â'r corff addysg iechyd newydd yr ydym ni’n mynd i’w greu. Bydd angen i ni gymryd camau i greu hwnnw yn ystod y flwyddyn hon, ar ffurf gysgodol, i baratoi ar gyfer mis Ebrill 2018, pan fydd ar waith. Felly, ceir cydnabyddiaeth ddidwyll a nodir yn y strategaeth o’r hyn y bydd angen i ni ei wneud a sut yr ydym ni’n cynllunio ar gyfer y gweithlu hwnnw a sut yr ydym ni’n amlwg—ac, unwaith eto, ceir heriau moesegol yn hyn hefyd—yn mapio gwasanaeth lle mae gan y gwasanaeth iechyd ddiddordeb pendant iawn yn y data a ddefnyddiwn, sy'n cael eu rhoi i'r gwasanaeth iechyd, a sut yr ydym ni’n gweithio, mewn ffordd aeddfed, gyda phobl ym myd diwydiant, yn ogystal â'r sector ymchwil addysg uwch, ond mae gennych chi’r un—[Anghlywadwy.]—diogelu ethos yr hyn yr ydym ni eisiau ei wneud, a gwerth yr hyn yr ydym ni’n ei wneud, yn hytrach na rhoi'r wybodaeth honno i rywun arall ei gwerthu yn ôl i ni am elw. Felly, ceir heriau yn hynny o beth, ond mae hynny’n ymwneud â datblygu'r gweithlu, hefyd.

Mae hyn yn arbennig o ddiddorol gan ei fod yn newydd, ac rydym ni’n gwneud dewisiadau nawr nad ydym ni wedi gorfod eu gwneud, ond mae hefyd mae’n berthnasol i'ch pwynt bod mantais sylweddol i'w chael, o safbwynt gwella iechyd ond hefyd o safbwynt economaidd.