Rwy'n croesawu’n fras y datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet heddiw. Cyn i mi fanylu ar y datganiad, rwyf eisiau, gan fod Ysgrifennydd y Cabinet yma, sôn am un peth wrthi hi a dod ag ef i'w sylw. Mae yna erthygl gamarweiniol iawn yn y papur newydd' The Guardian 'heddiw ar addysg Gymraeg. Gallaf weld bod Ysgrifennydd y Cabinet yn ymwybodol ohoni. Y cyfan y gallaf ei ddweud wrthi hi yw fy mod i’n gobeithio y bydd hi'n ymateb neu y bydd y Llywodraeth yn ymateb yn swyddogol i’r erthygl, gan ei bod yn ffeithiol anghywir ac anghywir yn ei hensyniadau hefyd.

A gaf i droi at yr adroddiad—y Papur Gwyn, ddylwn i ddweud—sydd gennym ger ein bron ar hyn o bryd? Fel y dywedais, mae Plaid Cymru wedi cefnogi rhoi parch cydradd i addysg alwedigaethol ac addysg academaidd ers talwm, ac fe wnaethom nodi yn ein maniffesto sut yr oeddem ni’n dymuno i adolygiad Hazelkorn weithio tuag at ddileu dyblygu a chystadleuaeth ddiangen ac at fwy o gydweithio yn y sector hwn. Mewn gwirionedd, rwyf wedi bod mor frwdfrydig drosto nes bod Ysgrifennydd y Cabinet wedi fy nghyhuddo i yn wrthnysig yn y gorffennol o fod eisiau cymryd arian oddi wrth brifysgolion a’i roi i’r chweched dosbarth. Ond, rwy'n credu ein bod ni’n gwybod ble yr ydym ni. Rydym ni’n dymuno gweld dewis gwirioneddol i'n pobl ifanc sydd wir yn eu gwobrwyo yn y penderfyniadau y maen nhw’n eu gwneud, boed hynny’n addysg drwy’r brifysgol neu drwy brentisiaethau neu drwy hyfforddiant neu drwy’r chweched dosbarth neu drwy ôl-chweched dosbarth neu beth bynnag y bo.

Roedd gennyf nifer o gwestiynau wrth ddod i mewn ar gyfer y datganiad y prynhawn yma. Er, fel y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi ei nodi’n ddefnyddiol, mae'r rhain i gyd yn gwestiynau a ofynnir yn yr ymgynghoriad ac nid oes gennym unrhyw atebion iddyn nhw hyd yma. Felly, byddaf yn ceisio egluro rhai ohonynt yr wyf yn credu efallai y gall Ysgrifennydd y Cabinet roi rhywfaint o arweiniad yn eu cylch ar hyn o bryd. Rwyf am ddechrau yn lle y gwnaethom ddod i ben, mewn gwirionedd, sef yr UKRI a'r cysylltiad rhwng y corff newydd hwn, yr awdurdod trydyddol a chyrff eraill ledled y DU—maen nhw i fod i weithredu ledled y DU, ond nid oes cynrychiolaeth o Gymru arnyn nhw. Mae gennym ni sefydliad, yr UKRI, mae gennym ni broblem wirioneddol o ran Brexit, gadael yr Undeb Ewropeaidd, a chronfeydd Ewropeaidd yr oedd prifysgolion Cymru yn gallu cael gafael arnyn nhw yn uniongyrchol. Cawsom ddiwrnod 'gwyddoniaeth yn y Cynulliad' llwyddiannus iawn dim ond wythnos neu ddwy yn ôl a oedd yn arddangos llawer o'r gwaith hwnnw, ac yn arddangos yn enwedig pa mor llwyddiannus yw cydweithio rhyngwladol rhwng ein prifysgolion, gan osgoi i ryw raddau yr hyn sydd wedi ei wneud ar lefel y DU oherwydd y mynediad uniongyrchol hwnnw at gydweithredu Ewropeaidd. Felly, ai bwriad y Llywodraeth yn y strwythur newydd hwn yw ceisio sicrhau ein bod yn cael mwy o arian ymchwil gan y cynghorau ymchwil? Oherwydd dyna oedd bwriad y Llywodraeth a hoffwn gael ailddatganiad o hynny, gan yr hoffwn i weld bod hynny mewn llythyr cylch gwaith, neu beth bynnag yw’r hyn sy’n cael ei ysgrifennu i’r corff newydd hwn yn y pen draw. Mae'n rhaid i ni yn sicr wneud iawn am rywfaint o'r arian sy'n diflannu o Ewrop, ond hefyd rhoi pwysau ar y galluoedd i Gymru weithredu ar y lefel honno.

Tybed hefyd a wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddweud, gan ei bod bellach wedi cyhoeddi’r Papur Gwyn, pa un a yw hi wedi edrych ar gynigion Diamond a’r hyn sydd yn y Papur Gwyn, ac a yw hi'n gweld unrhyw angen i ailgyfochri unrhyw un o gynigion Diamond neu unrhyw ran o'r amserlennu neu unrhyw un o'r materion sy’n ymwneud â Diamond, neu a yw hi'n fodlon, ar hyn o bryd, bod hynny i gyd wedi’i gyfochri â’i gilydd. Mae hi hefyd wedi crybwyll adolygiad Reid, er enghraifft. Mae angen i’r rhain i gyd i ddod at ei gilydd.

A gaf i dynnu sylw Ysgrifennydd y Cabinet at adroddiad Swyddfa Archwilio Cymru ar oruchwylio colegau addysg bellach yn arbennig, a oedd yn nodi, er eu bod yn gadarn yn gyffredinol, byddai eu cyllid yn elwa ar gael dull mwy hirdymor a mwy integredig? Rwy'n siŵr y byddai Ysgrifennydd y Cabinet yn dweud bod y cynnig hwn yma heddiw yn ddull mwy integredig. O ran y tymor hir, fodd bynnag, tybed a oes unrhyw ystyriaeth o gyllid tair blynedd ar gyfer y corff hwn ac ar gyfer y sector hwn. Mae hynny'n rhywbeth yr ydym ni erbyn hyn o leiaf wedi ei gynnig i gyrff iechyd. Ni allan nhw fanteisio arno oherwydd eu bod yn aneffeithiol ac yn methu â chyrraedd y safonau, ond mae wedi ei gynnig iddyn nhw ac roeddwn i’n meddwl tybed a fyddem ni’n edrych ar hynny ar gyfer y sector hwn hefyd, a fyddai'n rhoi rhywfaint o sicrwydd a rhai syniadau diddorol a allai ddod i'r amlwg o bosibl o ran buddsoddiad yn y dyfodol.

Nawr, fe wnaethom ni grybwyll y chweched dosbarth, ac rwy’n sicr yn derbyn bod hwn yn gwestiwn ymgynghoriad, ond yr hyn nad yw’n hollol glir i mi yw a oes gan y Llywodraeth ddewis penodol y mae’n ei ffafrio, os gallwn ni ei roi felly, o ran llywodraethu gwirioneddol y chweched dosbarth. Nid wyf yn sôn am y swyddogaeth strategol oherwydd, yn amlwg, bydd y corff newydd hwn yn dylanwadu’n strategol ar y chweched dosbarth—ond a ddylai'r llywodraethu barhau i fod ar lefel awdurdod addysg lleol, neu a yw hi yn dymuno mynd ymhellach, yn dymuno mynd ymhellach a mynd â’r llywodraethu hwnnw lefel yn uwch i gorff cenedlaethol hefyd, lle, rwy’n credu, efallai y gofynnir mwy o gwestiynau—mae’n gynnig diddorol.

Ac, wrth gwrs, mae hefyd yn ein harwain at y pwynt olaf bron—y pwynt olaf ond un sydd gennyf—sef a yw Ysgrifennydd y Cabinet wedi ystyried, wrth geisio gweithredu Hazelkorn ac ystyried yr awdurdod newydd hwn, pa un a ddylem ni godi oedran addysg orfodol yng Nghymru. Dylwn i ddweud 'addysg a hyfforddiant a phopeth arall', oherwydd nid ydym yn sôn am roi pobl anfodlon yn y chweched dosbarth; rydym ni’n sôn am y disgwyliad eich bod chi’n aros mewn addysg tan eich bod yn 18 oed. Mae hynny'n digwydd yn Lloegr ac mae’n symud ymlaen, mewn gwirionedd, ac efallai ei fod yn rhywbeth y dylem ei ystyried yng ngoleuni’r Papur Gwyn hwn hefyd.

Ac mae fy nghwestiwn olaf yn ymwneud â rhywbeth arall yr wyf yn credu ei fod newydd ei grybwyll, ond hoffwn i glywed ychydig mwy am: pa gysylltiad fydd gan y corff newydd o ran sicrhau ansawdd mewn addysg prifysgol. Rydym ni wedi cael awgrymiadau yn y gorffennol o newidiadau i'r Asiantaeth Sicrhau Ansawdd Addysg Uwch a fyddai wedi effeithio ar brifysgolion Cymru ac effeithio ar natur y DU ar hyn. Mae hyn i gyd yn—. Efallai nad yw bellach yn debygol o ddigwydd, yn dilyn etholiad cyffredinol rhyfedd iawn, ond sut y bydd sicrhau ansawdd yn cael ei gynnal o fewn y corff newydd hwn? Ni fydd ganddo, yn fy marn i, y rheolaeth uniongyrchol, gan fod hynny'n dal i fod mewn man arall o fewn sector prifysgolion y DU, ond, yn amlwg, bydd ganddo swyddogaeth o ran sicrhau bod hynny'n digwydd, a swyddogaeth o gynnal enw da prifysgolion hefyd.