Part of the debate – Senedd Cymru am 3:58 pm ar 20 Medi 2017.
Rwy’n falch iawn, fel aelod o’r pwyllgor hwn, i gael cyfle i siarad o blaid yr adroddiad hwn, a hoffwn gofnodi fy niolch i bawb a ddaeth i roi tystiolaeth ger ein bron, ac i’r timau clercio sy’n ein cefnogi mor fedrus.
Mae recriwtio meddygol a chynllunio’r gweithlu yn ddau o’r materion pwysicaf sy’n effeithio ar ein GIG wrth wynebu’r dyfodol, ac mae angen i ni sicrhau ein bod yn dod o hyd i’r cydbwysedd iawn er mwyn sicrhau nad yw’r dyfodol hwnnw—neu Aelodau’r Cynulliad yma yn y dyfodol, mewn gwirionedd, yn mynd i orfod ceisio datrys y broblem hon yn y dyfodol.
Mae’r adroddiad hwn yn cysylltu’n agos iawn â’r adolygiad seneddol trawsbleidiol i iechyd a gofal cymdeithasol a drafodwyd gennym ddoe ac sy’n dal i fod yn waith ar y gweill, ond pan oeddwn yn eistedd yn y pwyllgor hwnnw, roedd dwy elfen benodol a wnaeth fy nharo’n galed iawn, sef y ddau beth yr hoffwn ganolbwyntio fy nghyfraniad arnynt.
Y cyntaf yw mater cynllunio’r gweithlu. Credaf fod yn rhaid i ni gydnabod na allwn ddibynnu ar ein GIG i fod yn fodel meddygol sy’n cael ei redeg yn llwyr gan feddygon a nyrsys, oherwydd, gyda’r ewyllys gorau yn y byd, ni allwn lenwi’r bylchau sydd gennym. Mae angen inni fod yn llawer mwy effeithiol wrth gyflwyno, ymgorffori ac integreiddio gweithwyr proffesiynol perthynol i iechyd o bob math fel aelodau gwerthfawr gyda phresenoldeb cyfartal o fewn y GIG. Mae angen inni ddod â’r trydydd sector i mewn. Mae angen inni gynnwys gweithredwyr cartrefi gofal yn well o fewn y GIG, oherwydd fel arall ni fyddwn yn cael y bobl sydd eu hangen arnom, a’r bobl o fewn y GIG i aros o fewn y GIG. Mae’n rhaid i ni ehangu ein sylfaen ac nid canolbwyntio’n unig ar y bylchau amlwg iawn a welwn mewn rhai arbenigeddau llawfeddygol, rhai practisau meddygon teulu ac mewn rhai elfennau o nyrsio. Pan oeddem yn edrych ar y gwaith o gynllunio’r gweithlu, gwaith nad ydym ond wedi gwneud rhan fach iawn ohono gan ei fod mor gymhleth, sylweddolais nad ydym yn treulio agos digon o amser ar wneud hynny. Os ydym yn cynllunio heddiw ar gyfer yr hyn a allai ddigwydd mewn pum mlynedd, yna mae gennym rywfaint o obaith o allu rhoi’r bobl sydd eu hangen arnom ymhen pum mlynedd yn eu lle. Felly, rydym yn gwybod bod rhai byrddau iechyd, er enghraifft, yn mynd i weld gostyngiad dramatig mewn meysydd allweddol am fod staff yn heneiddio; maent yn mynd i ymddeol, ac mae bwlch yn mynd i fodoli. Os ydym yn dibynnu o hyd ar lenwi’r bwlch wrth i ni nesu at yr argyfwng hwnnw, ni fyddwn byth, byth yn llwyddo i achub y blaen arnom ein hunain.
Felly, hoffwn siarad am argymhelliad 10, a hoffwn annog Llywodraeth Cymru—. Oherwydd, er eich bod wedi ei dderbyn, rydych yn siarad am nodi meysydd blaenoriaeth ar gyfer buddsoddi, rydych yn siarad am gynigion comisiynu meddygol a deintyddol a chynigion comisiynu anfeddygol. Ond a ydych wedi siarad am sefydliadau eraill megis gweithwyr perthynol i iechyd, ac a ydych wedi siarad â chyrff cysylltiedig eraill megis awdurdodau lleol? Oherwydd, wrth gwrs, i ni allu cynllunio’r gweithlu yn y GIG, mae angen i ni wybod bod gennym y gweithwyr cymdeithasol, sy’n swyddogaeth awdurdod lleol, er enghraifft. Rwy’n teimlo mai’r argraff a gefais, fel aelod o’r pwyllgor, oedd bod hon yn dasg fawr iawn, nid oedd cydlyniant, nid oedd yna strategaeth gydlynol o gwbl, nid oedd yna syniad go iawn o feithrin gallu ar lefelau is ar gyfer y dyfodol, ac yn syml, nid oedd digon o flaengynllunio. Hoffwn gael sicrwydd fod rhywun yn rhywle yn mynd i’r afael â’r mater hwn o ddifrif.
Y pwynt arall yr hoffwn ei drafod a chanolbwyntio rhai o fy sylwadau arno yw sut y gallwn gael rhagor o fyfyrwyr Cymru i astudio yng Nghymru ac i aros yng Nghymru. Sylwaf fod y Llywodraeth wedi derbyn ein hargymhellion yn rhannol, a gwn fod Dai Lloyd eisoes wedi gwneud sylwadau ar hyn, ond roeddwn yn eithaf siomedig ynglŷn ag un o’ch ymatebion. Yr ymateb i argymhelliad 2 oedd hwnnw mewn gwirionedd, Ysgrifennydd y Cabinet—ond mae’n ymwneud â phob un o’r argymhellion hyn—pan ddywedoch mai mater i ysgolion meddygol yn y pen draw yw meini prawf derbyn, ac mewn mannau eraill ceir goblygiad ymylol nad oes llawer iawn y gall Llywodraeth Cymru ei wneud oherwydd bod yr ysgolion meddygol hyn yn brifysgolion yn eu hawl eu hunain. Nid wyf yn cytuno â chi. Mae gennych ddylanwad yn hyn o beth. Er enghraifft, gellid defnyddio ehangu mynediad fel elfen o gyllid i ddenu mwy o fyfyrwyr sy’n hanu o Gymru. Gallai defnyddio rhan o fagloriaeth Cymru fel maen prawf i allu gwneud gradd feddygol fod yn ffordd arall o wneud hynny. Mae yna ddulliau ar gael at eich defnydd, ac rwy’n meddwl, a bod yn onest, fod camu’n ôl rywsut a dweud, ‘Wel, wyddoch chi, mater i Abertawe yw hynny; mater i Gaerdydd yw sut y maent yn ei wneud. Maent yn brifysgolion annibynnol; gallant ddweud beth yw’r meini prawf cymhwysedd’ yn eich gadael chi a ni a hwythau oddi ar y bachyn. Rwy’n credu bod yn rhaid inni fod yn llawer mwy cadarn. Mae gennych bŵer; mae angen i chi fod yn greadigol, ac arfer y pŵer hwnnw.