Fy marn o’r cychwyn ynglŷn â’r posibilrwydd o adeiladu carchar ym Maglan, Port Talbot—ac rwy’n byw ym Mhort Talbot—yw bod ymgynghoriad cyhoeddus yn eithriadol o bwysig, ynghyd ag asesiadau risg, ffactorau amgylcheddol—er enghraifft, tagfeydd traffig—ac fel y crybwyllwyd yn flaenorol, llifogydd yn yr ardal. Rhaid i ni hefyd ystyried safleoedd addas eraill. Ond pe bai’r meini prawf uchod yn cael eu goresgyn a bod golau gwyrdd yn cael ei roi, mae’n rhaid i ni dderbyn bod carchardai yn nodweddion parhaol yn ein cymdeithas. Pa ddewis arall sydd yna yn lle carchardai? Rydym yn agored i awgrymiadau.

Yn aml, dedfryd o garchar yw’r dewis olaf i farnwyr lle mae aildroseddu wedi digwydd neu lle roedd y drosedd yn rhy ddifrifol. A lle y ceir trosedd, ceir dioddefwr. Ceisiwch ddweud wrth fenyw sydd wedi dioddef cam-drin domestig a’i thrwyn wedi’i dorri a’i hasennau wedi torri ein bod yn chwilio am ddewis arall yn lle carchar i’r troseddwr. Byddai yna brotest gyhoeddus. Mae angen i ddioddefwyr trosedd deimlo’n ddiogel yn eu cymuned. Mae symud y sawl sy’n cyflawni trosedd allan o gymdeithas am gyfnod o amser yn rhoi tawelwch meddwl i ddioddefwyr a chyfle i’r troseddwr adsefydlu yn y carchar.

Os yw carcharorion yn cael eu cloi mewn celloedd am 23 awr y dydd, ychydig iawn o obaith o adsefydlu a geir neu obaith y bydd yn llwyddo. Roedd fy ngwaith yng ngharchar Parc yn canolbwyntio’n helaeth ar adsefydlu. Nid yw carcharorion dan glo am 23 awr y dydd, ond mewn gwirionedd roeddent allan am 14 awr y dydd, yn unol â’r contract. Diwrnod arferol fyddai: brecwast am 7 a.m., ymarfer corff a chawod; byddai’r carcharorion yn mynd i wahanol grwpiau wedyn: addysg, diwydiannau, gwaith, neu’n cael eu rhyddhau i fynd i’r llys, ymweliadau â theulu. Roedd y diwydiannau’n darparu gwaith garddwriaethol, gwaith coed, gwaith metel, argraffu, i enwi ond ychydig. O ran adsefydlu, ceir uned deuluol, sy’n canolbwyntio ar adeiladu bywyd teuluol yn dilyn trosedd ac sy’n darparu gwasanaeth cyfryngu gyda’r teulu. Ceir uned y lluoedd arfog, yn enwedig ar gyfer materion yn ymwneud ag anhwylder straen wedi trawma, problemau cyffuriau ac alcohol a chwalfa deuluol. Mae rhai hefyd yn hyfforddi—bydd rhai carcharorion yn hyfforddi fel gwrandawyr ac yn gweithio gyda’r Samariaid. Yna, maent yn gadael y carchar, ac mae llawer wedi mynd ymlaen i fod yn gwnselwyr. Mae’r uned iechyd a lles yn cynorthwyo gydag anableddau ac yn canolbwyntio ar sut i wella ffordd o fyw, gwneud newidiadau er lles iechyd, dysgu am faeth, delio â gordewdra, atal diabetes ac yn y blaen. Mae yna uned gofal iechyd ar gyfer rhai nad ydynt yn ymdopi’n dda â phroblemau iechyd meddwl; mae yna uned brofion gwirfoddol ar gyfer pobl sydd wedi cymryd cyffuriau, ond sydd wedi rhoi’r gorau iddi ac yn dymuno cael eu profi ar hap i drwsio pontydd gyda’u teuluoedd a chyfrannu’n gadarnhaol i gymdeithas. Bloc cyn rhyddhau carcharorion yw bloc D, ac mae’n cysylltu gyda’r gwasanaeth prawf. Cynhelir ffair swyddi bob chwe mis a bydd carcharorion yn cyfarfod â darpar gyflogwyr yn yr uned hon. Rhyddheir carcharorion i’r gymuned cyn eu rhyddhau o’r carchar am ddiwrnod yn awr ac yn y man; nid yw hwn yn gysyniad newydd. Pan ryddheir carcharorion yn barhaol, i ble maent yn mynd? Maent yn dychwelyd i’r gymuned gyda chymaint o baratoi ag sy’n bosibl ar gyfer eu rhyddhau, ac mae rhyddhau am y diwrnod yn bwysig. Mae rhai carcharorion wedi bod yn ffodus ac wedi cael eu dewis o garchar Parc ar gyfer y llynges fasnachol. Felly, mae yna bethau cadarnhaol yn perthyn i adsefydlu nad ydynt yn cael eu portreadu yma.

Un o fy eiliadau mwyaf balch oedd ar ôl estyn ei bost i garcharor a oedd yn dod o deulu o deithwyr. Rhwygodd ef yn ddarnau a’i daflu ataf fel conffeti mân. Dywedais wrtho fod rhywun wedi rhoi amser i’w ysgrifennu, ac efallai y dylai fod wedi ei ddarllen yn gyntaf, a dweud wrtho am glirio’r llanast. Fe gliriodd y llanast a mynd yn ôl i’w gell. Esboniodd yn ddiweddarach mewn sesiwn un i un na allai ddarllen o gwbl, a dyna pam yr oedd fel pe bai’n torri rheolau drwy’r amser; ni allai ddarllen y polisïau. I ddechrau, fe’i helpais ar sail un i un, ac yn ddiweddarach ymunodd â dosbarth. Ar ôl blwyddyn, cymerodd y llythyr oddi wrth ei fam a’i ddarllen i mi.

Mae’r carchardai yng Nghymru bob amser yn llawn, a gall hynny arwain at orlenwi. Mae rhai carcharorion o Gymru yn gorfod mynd i Loegr, gan wneud ymweliadau’n amhosibl. Felly, os ydym yn mynd i lwyddo i adsefydlu ac integreiddio troseddwyr, yna yn sicr mae ymweliadau teuluol yn hollbwysig. Mae angen ystyried y ffactor cyflogaeth hefyd: mae cyflogaeth yn ein gwaith dur wedi gostwng yn sylweddol ym Mhort Talbot a byddai llawer o bobl yn croesawu’r cyfle i ailhyfforddi. Nid swyddi swyddogion carchar yn unig; mae yna swyddi anweithredol: arlwyo, gofal iechyd, i enwi ond ychydig. Bydd arian a werir y tu allan yn hybu’r economi. Yn ystod y gwaith adeiladu, byddai’n wych pe bai dur Cymru yn cael ei ddefnyddio a llafur lleol hefyd yn cael ei ddarparu. Oherwydd cyfleoedd yng Ngharchar Parc, mae llawer wedi gadael a bellach yn byw bywydau cynhyrchiol ar ôl eu rhyddhau. Fodd bynnag, nid yw contractwyr preifat yn tendro ar gyfer carchardai, ac felly, rwy’n awgrymu bod yr honiad fod hwn yn fusnes proffidiol yn diflannu’n araf bach. Gallwn edrych ar agweddau cadarnhaol a negyddol tagio fel dewis arall, ond yn y pen draw, os ydym yn cael carchar, mae diogelwch y cyhoedd yn hollbwysig, fel y mae diogelwch staff a charcharorion, a rhaid sicrhau adnoddau priodol i unrhyw garchar er mwyn sicrhau bod adsefydlu’n digwydd yn llwyddiannus a chynnal diogelwch staff. Diolch.