Part of the debate – Senedd Cymru am 3:00 pm ar 26 Medi 2017.
Diolch yn fawr iawn, Andrew, am y rhestr gynhwysfawr o gwestiynau. Y strategaeth a gyhoeddwyd gan y Prif Weinidog yw cynllun cyffredinol y Llywodraeth. Mae'r ddogfen hon, a lansiwyd heddiw, yn ychwanegu'r cig ar yr esgyrn yr oeddech yn gofyn amdanynt yr wythnos ddiwethaf, o ran sut i gyflawni’r uchelgeisiau sydd yn ‘Ffyniant i Bawb’ mewn gwirionedd. Ac i fod yn ddi-lol: mae gormod o amrywiad yn ein system addysg. Mae gormod o amrywiad mewn ysgolion. Rydym yn gweld hynny fel rhywbeth y mae angen ei unioni. Rydym yn gweld o fewn un ysgol, adran sy'n perfformio'n dda iawn ac adran sydd ddim yn perfformio cystal. Rydym hefyd yn gweld amrywiadau rhwng ysgolion unigol yn yr un awdurdod addysg lleol; weithiau rai milltiroedd yn unig ar wahân, gall y canlyniadau fod yn wahanol iawn, ac mae'n rhaid inni unioni hynny.
Nawr, mae'r strategaeth hon yn ceisio codi safonau ar draws ein system gyfan mewn nifer o ffyrdd. Wrth gwrs, y ffactor pwysicaf yw ansawdd yr addysgu. Dyna'r peth mwyaf y gallwn ei wneud i wella cyrhaeddiad addysgol ein plant, sef sicrhau bod ansawdd yr addysgu ar draws pob un o'n hysgolion yn gyson uchel. Dyna pam mae cymaint o bwyslais yn y ddogfen hon ynghylch sut y gallwn godi safon yr addysgu, boed hynny drwy ddiwygio ein system addysg gychwynnol i athrawon, boed hynny drwy ddull cenedlaethol newydd o ddysgu proffesiynol parhaus, neu fabwysiadu safonau addysgu newydd ar hyn o bryd i athrawon dosbarth a phenaethiaid. Ni all ein system fod yn well na'r athrawon sy'n ei chyflwyno, a dyna pam mae hyn wrth wraidd ein rhaglen.
Rydych wedi sôn am y mater sy'n ymwneud â’r her ysgolion. Fe wyddoch mai rhaglen am amser cyfyngedig oedd honno, wedi'i chyfyngu i ddim ond 40 o ysgolion. Mae llawer o ysgolion ar draws Cymru sydd angen cymorth a chefnogaeth i'w datblygu. Gwnaeth rhai o'r ysgolion hynny’n dda iawn o dan Her Ysgolion Cymru, ond rwy'n ofni dweud, mewn rhai achosion, er gwaethaf yr adnoddau ychwanegol, nad oedd hynny'n cyfateb i well canlyniadau i fyfyrwyr ac, yn wir, cafodd un o ysgolion yr her ysgolion ei rhoi dan fesurau arbennig gan Estyn ychydig cyn gwyliau’r haf. Felly, mae angen ffordd o wella ysgolion, wedi’i chyflwyno gan ein consortia rhanbarthol, ar gyfer pob ysgol yng Nghymru—yr holl ffordd ar draws ein gwlad, yn hytrach na bod yn gyfyngedig i 40 o sefydliadau dethol.
Rydych yn sôn am PISA. Nid oes dim byd anghyson yn y ddogfen hon a'r datganiadau a wnes i a'r Prif Weinidog wrth ateb cwestiynau ar 20 a 21 Mehefin yn gynharach eleni. Yr hyn sy'n hollol glir yw, ar gyfer asesiad PISA yn 2021 a gaiff ei weinyddu gan weinyddiaeth wahanol mewn Llywodraeth newydd, y caiff ei ganlyniadau eu cyhoeddi gan weinyddiaeth wahanol, mai dyna yw’r nod hirdymor o hyd. Yr hyn yr wyf i’n canolbwyntio arno yw gwelliant yn y profion a gaiff eu sefyll y flwyddyn nesaf, gan nad wyf wedi newid fy meddwl: nid yw ein perfformiad yn PISA cystal ag yr hoffem ac mae angen inni weld gwelliant, nid yn 2021—mae angen inni weld gwelliant cyn hynny.
Nawr, Andrew, rydych yn codi pwynt dilys iawn ynghylch cyflwyno hyn yn y sector uwchradd, ac a fydd gorfod addysgu dau gwricwlwm yn yr ysgol yn heriol. Mae'n arferol i athrawon drosi gofynion cwricwlwm yn gynlluniau gwaith i bob grŵp blwyddyn yn eu hysgol; nid oes dim athro’n addysgu'r un wers i bob grŵp blwyddyn. Felly, mae'r cyflwyniad graddol hwn mewn ysgolion uwchradd yn rhoi’r amser i'r proffesiwn addysgu i ddatblygu eu cynlluniau gwaith newydd o flwyddyn i flwyddyn. Nawr, mae ein hathrawon a'r bobl sy'n eu cynrychioli’n deall hyn, ac maent yn gefnogol iawn i'r ymagwedd hon. A byddai arfer gorau rhyngwladol yn dweud wrthych mai cyflwyno'n raddol sy’n rhoi'r cyfle gorau inni i lwyddo. Y tro diwethaf y cawsom newid mawr i'r cwricwlwm, wrth gwrs, oedd yn ôl yn 1988, a gwnaethpwyd hynny’n sicr o’r brig i lawr ac fe'i gwnaethpwyd dros nos. Ac rwy'n ofni pe baech yn siarad â phobl a fu’n ymwneud â chyflawni'r diwygiad hwnnw, byddent yn dweud ei fod wedi achosi anhrefn sylweddol. Ond rwy'n falch iawn y caf y cyfle yn nes ymlaen yr wythnos hon i siarad â'r Arglwydd Baker, a byddaf yn myfyrio ar ei brofiad o sut yr oedd yn teimlo bod y newid mawr hwnnw o’r brig i lawr, dros nos, wedi gweithio.
Mae arweinyddiaeth, rwy'n meddwl, wedi bod yn faes lle nad ydym wedi canolbwyntio'n ddigonol. Nid wyf yn deall y rhesymau dros hynny, wyddoch chi, nid wyf yn eu gweld, ond yr hyn yr wyf yn ei ddeall yw, os ydym ni i weld y gwelliannau sydd eu hangen arnom, bod yn rhaid inni ganolbwyntio ar arweinyddiaeth, a dyna pam yr ydym yn cyflwyno ein hacademi arweinyddiaeth newydd. Byddwn yn diwygio'r cymhwyster ar gyfer ein penaethiaid, gan gynnwys safonau arweinyddiaeth newydd a mwy o gefnogaeth i benaethiaid presennol a'r rhai sy'n dymuno bod yn benaethiaid, ac wrth inni weld yr academi arweinyddiaeth yn datblygu ac yn ei sefydlu ei hun, byddwn yn gobeithio gweld y pwyslais hwnnw ar arweinyddiaeth yn mynd i lawr y system ysgolion gyfan i ganolbwyntio ar arweinwyr pynciau unigol neu grwpiau blwyddyn unigol—arweinyddiaeth yn ein consortia rhanbarthol, arweinyddiaeth mewn awdurdodau addysg lleol. Mae hon yn genhadaeth genedlaethol. Mae’n rhaid i bob un ohonom ein herio ein hunain a gofyn: ‘Beth ydym ni'n mynd i’w gynnig i weld y genhadaeth genedlaethol hon yn cael ei gwireddu?’ Ac mae lle i bob un ohonom yn hynny, gan gynnwys Aelodau yma yn y Siambr y mae eu craffu a'u herio yn y pwyllgor wedi bod yn rhan bwysig iawn o'm hystyriaethau wrth geisio sefydlu'r amserlen ar gyfer y cwricwlwm.
O ran AU, a gaf i ddweud nad AU yw popeth? Mae’n iawn i rai pobl, ond mae’r syniad hwn bod yn rhaid i bawb wneud AU ac, os nad ydych, eich bod rywsut yn fethiant—rwy'n meddwl bod angen inni symud oddi wrth hynny. Mae'n rhaid inni edrych ar addysg yn y lleoliad cywir, i'r bobl gywir ar yr adeg gywir yn eu bywydau, a gallai hynny olygu mynd ymlaen i hyfforddiant pan fyddwch chi yn y byd gwaith 10 mlynedd ar ôl ichi adael yr ysgol. Gall fod yn brentisiaeth lefel uwch. Gall fod yn brentisiaeth sy'n gysylltiedig â gradd. Mae yna lawer o ffyrdd y gallwch chi gyflawni'ch potensial. Mae AU yn rhan bwysig o hynny, ydy, i garfan benodol o'n poblogaeth.