2. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am wasanaethau eiriolaeth i gleifion yng Nghymru? (OAQ51134)

Gwnaf. Rydym ni wedi ymrwymo i ddarparu gwasanaethau eiriolaeth cleifion effeithiol yng Nghymru. Darperir gwasanaethau i oedolion gan gynghorau iechyd cymuned, ac mae byrddau iechyd lleol yn gyfrifol am drefnu darpariaeth gwasanaethau eirioli i blant ac eiriolwyr iechyd meddwl arbenigol.

Diolch. Yn ystod ein dadl yn ddiweddar, roedd eich Ysgrifennydd Cabinet dros Iechyd, Llesiant a Chwaraeon wir o blaid diddymu cynghorau iechyd cymuned a’u disodli gyda chorff newydd. Mae hyn er gwaethaf llawer iawn o wrthwynebiad gan y cyhoedd. Pa mor eironig felly, Prif Weinidog, yn fy ngohebiaeth ddiweddaraf â’r Ysgrifennydd Cabinet ynghylch achos anodd yn ymwneud ag etholwr, bod ganddo’r hyfdra i awgrymu y dylwn i argymell i'm hetholwyr gysylltu â'u CIC, gan drosglwyddo cyfrifoldeb, i bob pwrpas, am ddiffygion ei wasanaeth iechyd ef a chithau. Prif Weinidog, oni fyddech chi’n cytuno â mi bod hyn braidd yn ddauwynebog gan yr Ysgrifennydd Cabinet, ac a fyddech chi hefyd yn rhoi ar goedd eich cydnabyddiaeth a’ch cefnogaeth i'r gwaith y mae'r cynghorau iechyd cymuned a'u gwirfoddolwyr wedi ei wneud ar ran ein cleifion fel gwasanaeth eirioli dros flynyddoedd lawer?

Dauwynebog—dyna air y dydd. Rwy'n credu i ni gael hwnnw ddoe gan Ysgrifennydd Gwladol Cymru yn ei araith a anwybyddwyd yn eang. [Chwerthin.] Nid wyf yn derbyn o gwbl bod Ysgrifennydd y Cabinet wedi bod yn ddauwynebog mewn unrhyw fffordd. Wrth gwrs, byddai'n cyfeirio etholwr i chi at wasanaeth eirioli annibynnol. Dyna sy'n bodoli o dan y strwythur presennol a dyna fydd yn bodoli yn y dyfodol—gwasanaeth annibynnol. Ni all y Gweinidog fod yn annibynnol, wrth reswm, felly rwy'n credu bod yr ateb y mae wedi ei roi i chi yn gwbl gywir: sef os oes angen eiriolaeth ar eich claf, mae'n briodol y dylai'r gwasanaeth eirioli hwnnw fod yn annibynnol. Mae'n briodol, felly, mai'r cyngor iechyd cymuned ydyw, gan mai nhw sy’n darparu'r gwasanaeth hwnnw ar hyn o bryd, ac—rydym ni’n aros i weld, wrth gwrs, beth fydd yr ymatebion i'r Papur Gwyn—rhoddwyd y cyngor cywir i’ch etholwr, yn fy marn i, yn seiliedig ar yr hyn yr ydych chi wedi ei ddweud wrthyf yn y Siambr heddiw.

Prif Weinidog, cyhoeddwyd hyrwyddwyr cyn-filwyr a lluoedd arfog byrddau iechyd ac ymddiriedolaethau’r GIG yng Nghymru gan Lywodraeth Cymru ym mis Ionawr 2017. Enwodd Bwrdd Iechyd Lleol Aneurin Bevan, sy'n gwasanaethu fy etholwyr yn Islwyn, Brian Mawby fel yr hyrwyddwr. Llongyfarchiadau iddo. Pa effaith y mae'r Prif Weinidog yn credu y bydd yr hyrwyddwyr hyn yn ei chael ar sicrhau bod cynlluniau gwasanaeth lleol yn darparu cymorth, a bod eu cynlluniau lleol yn adlewyrchu anghenion a blaenoriaethau’r dynion a menywod dewr yng Nghymru sydd wedi gwasanaethu ein cenedl gyda dewrder yn ein lluoedd arfog?

Yn sicr. Gwyddom, wrth gwrs, bod hyrwyddwyr effeithiol iawn mewn sawl agwedd ar fywyd cyhoeddus yng Nghymru, ac maen nhw'n gwneud llawer i ddylanwadu'n gadarnhaol ar gyfeiriad y Llywodraeth ac, yn wir, cyrff ac asiantaethau cyhoeddus. Felly, ydw, rwy’n sicr yn cydnabod y gwaith y mae eich etholwr wedi ei wneud, fel y mae llawer o bobl eraill wedi ei wneud ledled Cymru, gan eu bod yn ychwanegu at yr wybodaeth sydd gan y Llywodraeth fel y gall y Llywodraeth weithredu yn y ffordd fwyaf priodol i'r bobl.

Prif Weinidog, mae llais cleifion annibynnol yn hanfodol, yn enwedig i’r rheini na allant gael gwrandawiad. Rydym ni wedi gwneud cynnydd enfawr o ran darparu eiriolwyr i bobl â phroblemau iechyd meddwl, ond mae gwasanaethau eiriolaeth cleifion hefyd yn hanfodol i bobl â dementia. Bu galwadau i bawb â dementia gael mynediad at eiriolwr medrus ac annibynnol sy'n deall dementia ac sy’n gallu eirioli’n effeithiol. Prif Weinidog, a ydych chi'n cefnogi'r safbwynt hwn ac a wnewch chi amlinellu'r camau y mae eich Llywodraeth yn eu cymryd i wella gwasanaethau eirioli i bobl â dementia?

Wel, byrddau iechyd sy’n gyfrifol am drefnu’r ddarpariaeth o wasanaethau eiriolaeth cleifion cyffredinol ar gyfer plant, a gellir cefnogi plant a phobl ifanc sy'n derbyn gofal iechyd meddwl ymhellach i godi pryderon trwy fanteisio ar eiriolaeth iechyd meddwl annibynnol. Mae gan bob bwrdd iechyd yng Nghymru drefniadau ar waith i ddarparu eiriolwyr iechyd meddwl sydd wedi'u hyfforddi i weithio gyda phlant a phobl ifanc—mae hynny'n wir. Ac wrth gwrs, rydym ni eisiau sicrhau bod llais y claf yn cael ei gryfhau pan ddaw i wasanaethau iechyd meddwl i oedolion. Rydym ni wedi gwneud llawer, wrth gwrs, i gynorthwyo'r sefydliadau hynny sy'n helpu pobl a'u teuluoedd sy'n ymdrin â dementia fel, er enghraifft, trwy fwrw ymlaen â lleoedd ystyriol o ddementia fel y gall pobl fynd a byw eu bywydau cyhyd â phosibl ac mewn amgylchedd mor gyfarwydd â phosibl.