2. Beth yw asesiad y Cwnsler Cyffredinol o oblygiadau cyfansoddiadol y Confensiwn Sewel i Fil yr Undeb Ewropeaidd (Ymadael)? (OAQ51159)

Mae confensiwn Sewel yn chwarae rhan allweddol yng ngweithrediad cyfansoddiad datganoledig y DU. Mae Llywodraeth y DU wedi cydnabod y bydd angen cydsyniad y Cynulliad Cenedlaethol i roi Bil yr Undeb Ewropeaidd (Ymadael) ar waith yn unol â’r confensiwn.

Felly, a fyddai’r Cwnsler Cyffredinol yn cytuno â mi, pe baent yn ceisio tanseilio’r angen i ymgynghori â ni a chael ein cydsyniad i’r Bil hwn mewn perthynas â’r rhannau sy’n berthnasol i’r setliad datganoli, y gallai hynny achosi rhyw fath o argyfwng cyfansoddiadol i Gynulliad Cymru?

Mae eich pwynt yn un dilys iawn. Wrth gwrs, roedd mater confensiwn Sewel yn rhywbeth a gafodd ei ystyried gan y Goruchaf Lys yn ystod achos erthygl 50. Wrth gwrs, mae llawer o gyfansoddiad y DU, mewn gwirionedd, yn seiliedig ar gonfensiwn ac yn seiliedig i raddau helaeth ar gytundeb. Felly, y pwynt cyntaf y dylid ei wneud, mae’n debyg, yw ei bod yn anffodus ac yn siomedig iawn fod y Bil wedi cael ei gyflwyno heb unrhyw ymgysylltu neu ymgynghori priodol â Llywodraeth Cymru. Yn sicr, os mai’r bwriad yw cyflawni deddfwriaeth gyda chydsyniad y Llywodraethau datganoledig i fod yn rhan o’r broses ddeddfwriaethol, gallai ymgynghori ac ymgysylltu pellach fod wedi osgoi rhai o’r materion cyfansoddiadol difrifol sy’n codi yn awr yn fy marn i.

Yr hyn a ddywedodd y Goruchaf Lys oedd nad ydynt yn tanbrisio pwysigrwydd confensiynau cyfansoddiadol, gan fod rhai ohonynt yn chwarae rhan hanfodol yng ngweithrediad ein cyfansoddiad. Mae gan Gonfensiwn Sewel rôl bwysig yn hwyluso perthynas gytûn rhwng Senedd y DU a’r deddfwrfeydd datganoledig. Felly, mae Confensiwn Sewel yn hynod bwysig a byddai canlyniadau cyfansoddiadol difrifol iawn pe bai Llywodraeth y DU yn ceisio diystyru hynny.

Y disgwyl a’r gobaith, fodd bynnag, yw y ceir cytundeb. Rydym yn cefnogi llawer o agweddau ar y Bil. Rydym yn cefnogi’r syniad o’r Bil er mwyn darparu eglurder a sicrwydd. Rydym yn sicr yn anghytuno, fodd bynnag, â’r modd y mae pwerau sy’n faterion wedi’u datganoli yn mynd i gael eu cymryd gan Lywodraeth y DU, a chael eu rhoi’n ôl i ni wedyn ar ryw adeg yn y dyfodol o bosibl—ac ar ba ffurf y bydd hynny’n digwydd mewn gwirionedd. I mi, mae hynny bron fel mygio cyfansoddiadol o ryw fath: rhywun sy’n eich mygio ar y stryd, yn dwyn eich waled, ond yn dweud, ‘Peidiwch â phoeni, byddaf yn ei rhoi’n ôl i chi wedyn.’ Nid dyna’r ffordd i fwrw ymlaen, a dyna pam yr ydym wedi nodi cyfres o welliannau ar y cyd â’r Alban i geisio unioni hynny, a gobeithiwn y bydd y gwelliannau hynny’n cael eu cefnogi ac yn cyflawni’r nod, gan ei bod yn ffordd o ddod i gytundeb, ac o allu rhoi cydsyniad y Llywodraethau datganoledig i’r ddeddfwriaeth wedyn.

A yw’r Cwnsler Cyffredinol yn cydnabod bod dyfarniad y Goruchaf Lys wedi mynd yn groes i’r safbwynt blaenorol, fel y’i cynigiwyd gan Lywodraeth Cymru, ac yn wir, y Prif Weinidog? Fe’i cofiaf yn dweud wrthym yn y Siambr ynglŷn â phwysigrwydd pleidleisio dros y cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar Fil Cymru, gan y byddai hynny’n rhwymo Sewel mewn statud, ac fel yr Alban, byddem yn elwa o gael y sail statudol honno o ran confensiwn Sewel. Onid y gwirionedd yw bod y Goruchaf Lys wedi dangos bod y safbwynt cyfreithiol hwnnw’n gamsyniad llwyr, ac nad oes mwy o rym i’r confensiwn hwnnw yn awr ei fod wedi’i rwymo mewn statud nag a oedd iddo o’r blaen?

Y pwynt cyntaf yw eich bod yn gwbl anghywir o ran y safbwynt a fabwysiadwyd gan y Goruchaf Lys. Dyna’r safbwynt a gyflwynwyd gennym, ac fe’i derbyniwyd gan y Goruchaf Lys, felly nid oedd unrhyw newid yn hynny o beth. Nid ydym erioed wedi honni neu ddadlau bod confensiwn Sewel yn draddodadwy. Y ffaith yw bod Confensiwn Sewel, o dan Ddeddf Cymru 2017, wedi’i rwymo mewn statud—hynny yw, mae ar wyneb y Bil—ond nid yw hynny ynddo’i hun yn ei wneud yn draddodadwy. Mae’n sicr yn wir fod angen adolygu mater confensiwn Sewel, yn sicr ar ôl Brexit ac ar ôl diwygio cyfansoddiadol pellach, gan y ceir dadl gref iawn y dylai fod yn gonfensiwn traddodadwy. Ond o ran yr hyn y buom yn ei ddadlau, ac o ran yr hyn a ddaliai’r Goruchaf Lys, cafwyd cysondeb llwyr o ran hynny a cheir cytundeb llwyr rhwng y dadansoddiadau cyfansoddiadol presennol.