2. Pa ymdrechion y mae’r Comisiwn yn eu gwneud i hyrwyddo addysg wleidyddol? (OAQ51233)

Mae’r Cynulliad wedi darparu gweithgareddau addysgol ar gyfer cannoedd o filoedd o blant a phobl ifanc ar yr ystâd mewn ysgolion, colegau a lleoliadau y tu allan i’r ysgol ar draws Cymru. Ers ei sefydlu yn y flwyddyn 2000, mae’r tîm wedi darparu gweithgareddau ar gyfer disgyblion ysgol cynradd ac uwchradd a myfyrwyr colegau gan alinio ei wasanaethau gydag anghenion y cwricwlwm.

Comisiynydd—mae’n ddrwg gennyf, Llywydd—mae democratiaeth iach yn golygu dinasyddion gwybodus sy’n cymryd rhan ac rwyf wedi bod yn codi mater addysg wleidyddol a democrataidd mewn ysgolion ers peth amser, ond mae gennym ddiffyg gwybodaeth ddemocrataidd ymhlith oedolion hefyd. Yn 2016 a 2017, mae arolygon cynhwysfawr wedi awgrymu nad yw dros draean o bleidleiswyr Cymru yn gwybod bod iechyd yn fater wedi’i ddatganoli, ac yn credu bod y GIG yng Nghymru yn cael ei redeg gan y Llywodraeth Geidwadol yn San Steffan.

O ran addysg, mae canran yr ymatebwyr nad ydynt yn ymwybodol fod addysg wedi’i datganoli yn uwch byth. Mae’r holl dystiolaeth sydd ar gael yn awgrymu y gall diffyg gwybodaeth ar lefelau mor anarferol o uchel â’r hyn ydynt yng Nghymru effeithio ar ganlyniadau etholiadau a refferenda—mae’n fater difrifol. A wnaiff Comisiwn y Cynulliad weithio naill ai gyda Llywodraeth Cymru neu ar ei ben ei hun i roi camau ar waith i wella addysg, gwybodaeth ac ymwybyddiaeth wleidyddol yng Nghymru, ac a ydych yn derbyn bod yr hyn sydd wedi digwydd hyd yma yn annigonol?

Wel, mae’r arolygon y cyfeirioch atynt yn siomedig o ran lefel y wybodaeth sydd gan bobl Cymru ynglŷn â phwy sy’n gyfrifol am wneud penderfyniadau ar feysydd cymhwysedd sydd wedi’u datganoli a heb eu datganoli. Gwyddom, fel Cynulliad, fod y sylw a roddir i’n gwaith yma yn gyfyngedig o ran sut y mae’n cyrraedd pobl Cymru drwy ffynonellau traddodiadol y cyfryngau a’r wasg. Dyna pam y sefydlodd y Comisiwn y tasglu digidol, a roddodd argymhellion i ni ynglŷn â sut y gallwn wella cyfathrebu uniongyrchol â phobl Cymru, yn enwedig trwy ffynonellau cyfryngau newydd. Felly, bydd y Comisiwn yn edrych ar sut rydym yn rhoi’r argymhellion hynny gan y tasglu digidol ar waith.

Ond mae’n gyfrifoldeb i bawb ohonom yma, fel Aelodau Cynulliad, neu Aelodau Seneddol mewn man arall, i ddweud yn glir wrth ein hetholwyr pwy sy’n gyfrifol am feysydd gwaith sydd wedi’u datganoli a heb eu datganoli wrth wneud ein gwaith etholaethol, ond hefyd pan fyddwn yn gwneud y gwaith etholiadol sy’n ymddangos ar y gorwel o bryd i’w gilydd.

Gall ymweliad â’r Senedd hefyd fod yn rhan werthfawr o addysg wleidyddol, ac eto dangosodd ymweliad gan un o fy etholwyr sy’n fyddar rai wythnosau’n ôl fod yn rhaid inni ymdrechu o hyd i wella’r profiad o ymweld â’r lle hwn ar gyfer pobl fyddar. Yn anffodus, er y gwnaed pob ymdrech i sicrhau bod dehonglwr Iaith Arwyddion Prydain yma, nid oedd unrhyw un ar gael. Roeddwn yn ddiolchgar i staff y Comisiwn am eu cymorth yn tywys fy etholwr, ond pan oedd fy etholwr yn gwylio’r cwestiynau i’r Prif Weinidog, gwelsant nad oedd is-deitlau ar gael ar y sgriniau yn yr oriel gyhoeddus. A gawn ni sicrhau bod is-deitlau’n cael eu dangos yn yr oriel gyhoeddus i wneud yn siŵr ein bod yn parhau i arwain y ffordd mewn deddfwrfa hygyrch?

Mae’n ddrwg gennyf glywed am brofiad eich etholwr yma. Rydym yn awyddus i’r hyn a wnawn yma fod ar gael ac yn hygyrch i bawb yng Nghymru. Bydd angen i mi edrych ar y mater a nodwch, ond fel Comisiwn, byddwn yn gwneud yr hyn y gallwn ei wneud ac y dylem ei wneud mewn perthynas â hyn.

Llywydd, hoffwn grybwyll un pwynt penodol o ran hynny. Mae’r addysg yn dechrau yma gyda phobl ifanc ac ysgolion yn dod i ymweld ac mae’r Comisiwn yn gwneud gwaith gwych yn annog ysgolion i ddod i’r Cynulliad i’w weld. Cefais ymweliad y bore yma gan ysgol Awel y Môr; daethant â 90 o ddisgyblion—dau fws llawn—a bu’n rhaid i mi archebu dau slot ar eu cyfer. Gan eu bod wedi archebu dau slot awr o hyd, cawsant wybod na allent gael cymorth, gan fod y cymorth yn cael ei ddarparu mewn slot dwy awr, yn hytrach na dau slot awr o hyd. A wnewch chi edrych ar hyn fel y gallwn gynorthwyo ysgolion i ddod yma, hyd yn oed os yw hynny ond am slotiau un awr yn unig, fel y gallant ddod i ddeall beth a wnawn yma, a chael y newyddion ar gyfer dinasyddiaeth?

Byddaf yn sicr yn edrych ar hynny. Credaf ei bod yn wych fod 90 o bobl ifanc o’ch etholaeth eisiau dod yma i weld democratiaeth ar waith. Ac nid wyf am i unrhyw beth a wnawn, yn y rheolau sydd gennym, ei gwneud yn anos i bobl ifanc, o bob rhan o Gymru, ddod i weld ein gwaith yma.