Yn gyntaf, fel eraill, a gaf fi ddiolch i’r pwyllgor am y deunydd darllen cynhwysfawr, os anghysurus weithiau, a gafwyd yn yr adroddiad? Nid wyf yn mynd i ymdrin yn benodol ag unrhyw un o’r argymhellion yn yr adroddiad, ond roeddwn am dynnu sylw at dri mater allweddol gan ganolbwyntio ar y dyfodol a’r camau sy’n dal i fod angen eu cymryd, a byddwn yn dysgu gwersi o’r adroddiad ar gyfer bwrw ymlaen â hwy. Bydd fy sylwadau, fel y byddwch yn deall, yn cael eu gwneud yng nghyd-destun ardaloedd fel fy etholaeth i. I mi, rhaid iddo ymwneud â’r hyn y darparwn yn y dyfodol, drwy’r cyfnod pontio cyfredol a thu hwnt.

Felly, yn gyntaf, mae’r adroddiad yn cynnwys y sylweddoliad anochel fod ymdrechion y rhaglen Cymunedau yn Gyntaf yn wynebu her gynyddol i oresgyn hanes o amddifadedd cymdeithasol ac economaidd mewn gormod o’n cymunedau yn y Cymoedd, yn y cyd-destun y dof ohono. Daeth y dasg honno bron yn amhosibl wrth inni wynebu Llywodraeth y DU a ddewisodd ddilyn polisi cyni, cyni a adeiladwyd o gwmpas rhaglen o’r hyn a elwid yn ddiwygio lles. Os cyfeiriaf yn ôl at fy nghwestiwn i Ysgrifennydd y Cabinet dros gyllid yn gynharach, yn ôl ymchwil gan Brifysgol Sheffield Hallam, mae’r rhaglen ddiwygio honno’n mynd i arwain at amddifadu cymunedau’r Cymoedd o £0.5 biliwn y flwyddyn. Bydd y rhaglen diwygio lles, pan fydd wedi ei gweithredu’n llawn, yn mynd â mwy na hynny o’r Cymoedd bob tair blynedd. Dyna dros £1 biliwn bob tair blynedd.

Mae’r ymosodiad hwnnw ar gymuned y Cymoedd yn mynd rhagddo, ac yng ngoleuni’r ymosodiad a’r tlodi sy’n gysylltiedig â’n cymunedau, roedd Cymunedau yn Gyntaf yn wynebu bod yn blastr nad oedd byth yn mynd i fod yn ateb cyfan. Fel y dywedodd Hefin, er bod rhaglen Cymunedau yn Gyntaf yn gwneud peth gwaith rhagorol sy’n newid bywydau, ynddi ei hun, ni allai godi miloedd lawer o bobl yn ein cymunedau mwyaf difreintiedig allan o dlodi, gan na châi ei chefnogi gan bolisïau Llywodraeth y DU a oedd ymhlith yr ysgogiadau allweddol wrth fynd ati i drechu tlodi. Felly, nid bai Cymunedau yn Gyntaf oedd hynny.

Yn ail, rhaid inni sicrhau bod y rhannau gorau o brosiectau Cymunedau yn Gyntaf a’r gwersi cysylltiedig yn cael eu parhau—mae llawer o gyd-Aelodau eraill wedi gwneud y pwynt hwnnw, hefyd—drwy’r cyfnod pontio hwn, oherwydd fel y clywsom eisoes, mae cymaint o dda wedi dod ohonynt. Fe ddefnyddiaf un enghraifft o fy etholaeth i. Mae Ysgrifennydd y Cabinet yn ymwybodol, rwy’n siŵr, o’r prosiect ieuenctid Forsythia, a oedd yn brosiect gwych—ac mae’n dal i fod yn brosiect gwych—sy’n darparu cymorth ac arweiniad i bobl ifanc. Mae’n darparu ymyrraeth gynnar, cymorth mentora a modelau rôl, ac mae wedi newid bywydau llawer o bobl ifanc ym Merthyr Tudful. Mae llwyddiant y prosiect wedi cael ei gydnabod gan gymaint o bartneriaid, ar lefel leol a chenedlaethol. Byddai’n drosedd—yn drosedd, mewn gwirionedd, yn erbyn ein pobl ifanc—pe bai prosiectau fel hyn yn cael eu colli oherwydd y newidiadau i’r rhaglen. Felly, mae’n rhaid i’r gorau o Cymunedau yn Gyntaf, yn amlwg, gael ei barhau, a hoffwn rywfaint o sicrwydd gan Ysgrifennydd y Cabinet fod ei is-adran bontio yn gweld yn glir pa brosiectau hanfodol sydd angen eu hachub.

Yn drydydd, rhaid inni gofio’r gwerth parhaus y gall polisïau sy’n seiliedig ar leoedd ei sicrhau. Yn wir, yn y dyfodol agos, rwy’n edrych ymlaen at roi croeso i gyhoeddi gwaith tasglu’r Cymoedd, i gydnabod y Cymoedd fel lle y mae angen iddo gael sylw trawsbynciol pellach gan Lywodraeth Cymru i’n helpu i symud ein cymunedau ymlaen. Yn fy etholaeth i, rwy’n gweld rhai enghreifftiau gwych o adfywio sydd wedi ennill gwobrau ym Merthyr Tudful. Gyda llaw, mae Merthyr Tudful yn dref sy’n tyfu; mae’n ganolbwynt bywiog yn y Cymoedd. A gaf fi ddweud nad dyna’r dref a gafodd ei phortreadu mor negyddol, unwaith eto, yn ‘Valley Cops’ ar ein teledu yn ddiweddar? Ond mae’r gwaith ym Merthyr Tudful ymhell o fod yn gyflawn, ac mae’r newid yn Cymunedau yn Gyntaf wedi arwain at dorri’r gyllideb benodol hon, rwy’n credu, o £1.6 miliwn i oddeutu £370,000. Felly, rydym yn mynd i fod yn wynebu newidiadau sylweddol.

Rwyf hefyd yn edrych ar gymunedau fel Rhymni sydd angen gofal a chymorth ychwanegol i’w helpu i wynebu’r dyfodol. Nid ydynt wedi elwa’n strategol, fel Merthyr Tudful, ac ni allant dynnu sylw at yr un lefelau o fuddsoddiad ac adfywiad â’u cymdogion, naill ai ar draws y dyffryn ym Merthyr Tudful neu i lawr y cwm yng Nghaerffili. Felly, mae yna leoedd sy’n rhaid iddynt gael ein sylw fel rhan o’r strategaethau newydd rydym yn eu cyhoeddi ar hyn o bryd, boed yn ‘Ffyniant i Bawb’, boed yn waith tasglu’r Cymoedd, boed yn ddewisiadau cyllideb Cymru a setliadau llywodraeth leol. Erys lleoedd a chymunedau, fel y rhai yn fy etholaeth i, sy’n rhaid inni eu cefnogi os ydym am gyflawni ein hamcanion. Mae ein hymrwymiad parhaus yn hanfodol wrth iddynt wynebu’r posibilrwydd o golli biliynau o bunnoedd o gymorth gan Lywodraeth y DU dros y blynyddoedd nesaf.

Felly, wrth i ni symud oddi wrth Cymunedau yn Gyntaf ac wrth i’r cyfnod pontio i gyfnod newydd fynd rhagddo, rhaid inni gofio bod achosion a symptomau tlodi yn parhau i gael eu herio a’u goresgyn, ac ni ellir cyflawni hyn drwy Lywodraeth Cymru yn unig, gan nad yw’r holl ddulliau economaidd yn eu dwylo hi. Ond rwy’n gwybod y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn rhoi rhywfaint o sicrwydd y bydd trechu tlodi, drwy ganolbwyntio yn awr ar gymunedau cryf, yn parhau i fod yn amcan allweddol i Lywodraeth Cymru.