A gaf i hefyd groesawu’r Gweinidog newydd i’w swydd, a hefyd ei llongyfarch hi am ddweud bod ganddi hi feddwl agored? Mae hynny wedi’i nodweddu hi a’i hagwedd at wleidyddiaeth yn gyffredinol, y ffaith ei bod hi yn ymestyn mas i bobl. Ac, mae mawr angen hynny, rwy’n credu, wrth nawr drafod ble rydym ni’n mynd o fan hyn gyda’r Papur Gwyn. Oherwydd mae’r drafodaeth ynglŷn â’r adroddiad blynyddol, wrth gwrs, wrth reswm, ar y comisiynydd Cymraeg, o dan gysgod polisi, fel y mae’n sefyll ar hyn o bryd yn y Papur Gwyn, sydd yn sôn am ddiddymu’r comisiynydd. Ac, fel rydym ni wedi clywed eisoes, yn gynharach heddiw, gan arweinydd Plaid Cymru, y consensws barn yng Nghymru—ac fel yr oeddem yn clywed gan Siân Gwenllian, mae’n cael ei adlewyrchu y tu fas i Gymru—yw y byddai hynny’n gam gwag, a dweud y gwir, ac yn chwalu consensws iaith sydd wedi cael ei adeiladu yn ofalus iawn dros y ddegawd ddiwethaf. Os felly, byddwn i yn ymbil i’r Gweinidog nawr i feddwl eto ynglŷn â’r ffordd ymlaen.

Roedd e’n ddiddorol i weld y 10 comisiynydd iaith ar draws y byd yn dod at ei gilydd yn teimlo mor angerddol ynglŷn â hyn, a dweud y gwir, achos mae rhai ohonyn nhw yn edmygu’r cynnydd sydd wedi bod yng Nghymru gyda pholisi iaith yn y blynyddoedd diwethaf, ond yn ofni, a dweud y gwir, fod yna gamsyniad yn y fan hyn. Comisiynwyr o Ganada, i Gatalonia, Gwlad y Basg i Fflandrys ac yn y blaen yn dweud bod yn rhaid amddiffyn yr egwyddor sylfaenol yma o annibyniaeth y comisiynydd, ac mai comisiynydd annibynnol yn unigol ydy’r model sydd yn gweithio orau ar draws y byd. Maen nhw’n sôn am brofiad yng Nghanada yn y 1970au, er enghraifft, lle'r oedd y ffaith roedd y comisiynydd yn hollol annibynnol o'r broses wleidyddol ac o'r Llywodraeth yn ffordd o amddiffyn hawliau iaith yn y cyd-destun hwnnw.

Roeddwn i'n ceisio deall, a dweud y gwir, beth oedd yn gyrru'r awgrym hurt, o'm rhan i, o gael gwared ar strwythur sydd yn dechrau delifro, fel ydym ni wedi clywed sôn, trwy'r adroddiad sicrwydd, yn barod. Beth oedd yn ei yrru fe? Rhyw gyfeiriad—hynny yw, dim lot o sylfaen dystiolaethol o gwbl, a dweud y gwir—at ddiffygion o ran llywodraethiant. Ond, os ŷm ni'n edrych ar dudalen 108 ymlaen yn yr adroddiad blynyddol, rydym ni'n gweld mae yna lywodraethiant cadarn yna, a dweud y gwir—yr angen am gynllun strategol ac adolygu perfformiad, dirprwy gomisiynydd yno hefyd, tîm rheoli, pwyllgor archwilio risg ac archwilio allanol ac yn y blaen. Felly, i'm tyb i, mae yna lywodraethiant eithaf cadarn yno.

Nawr, nid yw hynny'n meddwl ein bod ni'n bodloni ar y sefyllfa sydd ohoni. Mae yna le ar gyfer cynnydd yn sicr, ond ni fuaswn i'n dweud mai'r comisiynydd, efallai, sydd ar fai am hynny. Er enghraifft, ar dudalen 58, mae yna sôn am y sector preifat. Mae'n nodi bod, er enghraifft, gyda'r cwmnïau dŵr a charthffosiaeth, y comisiynydd wedi cyflwyno ymateb i'r ymgynghoriad hwn. O ran y sector bysus a threnau—roedd yna sôn amdanyn nhw yn gynharach heddiw, wrth gwrs—fe gyhoeddodd y comisiynydd yr adroddiad safonau ar 1 Gorffennaf y llynedd. Hynny yw, ar y Llywodraeth mae'r bai bod yna ddim cynnydd wedi bod i'r cyfeiriad yma. Pan ydym ni'n edrych ar y sectorau nwy a thrydan a'r cyfleustodau cysylltiedig, fe gyhoeddwyd yr adroddiad safonau gan y comisiynydd ar 24 Chwefror 2017, ac mae wedi bod ar ddesg y Gweinidog blaenorol. Felly, a gaf i ofyn i'r Gweinidog ddweud a ydym ni'n gallu symud rhagddi nawr i gael ymateb y Llywodraeth i'r safonau yma?

Mae yna gyfeiriad hefyd ar dudalen 50 yn yr adroddiad blynyddol i'r rhyddid i ddefnyddio'r Gymraeg o dan adran 111 y Mesur, ac mae'n nodi, ers sefydlu'r comisiwn, nad oedd 14 cais o'r 18 o geisiadau perthnasol o dan y Mesur yma yn cyd-fynd â diffiniad yr adran. Felly, ers sefydlu'r comisiynydd, dim ond ymchwiliad mewn i ddau achos sydd wedi bod i mewn i'r gallu sylfaenol i ddefnyddio ein iaith ein hunain yn ein gwlad ein hunain. Felly, mae yna le ar gyfer cynnydd. Mae yna le, yn y Mesur newydd, i roi hawl sylfaenol i bobl siarad Cymraeg. Ar hynny y dylai Llywodraeth Cymru ffocysu, nid cael gwared ar gorff sydd, yn ôl y dystiolaeth sydd gyda ni, yn llwyddo yn arbennig o dda o dan y fframwaith sydd yn bodoli ar hyn o bryd.