Part of the debate – Senedd Cymru am 3:35 pm ar 22 Tachwedd 2017.
Pan fyddaf yn ysgrifennu fy sgript ffilm ar gyfer Hollywood, byddaf yn defnyddio stori Ger-y-Gors fel enghraifft. Cawsom dystiolaeth ar 19 Ionawr gan Duncan a Ray Taylor, a dywedasant y stori wrthym sut y gwnaethant sefydlu mast i ddarparu band eang heb unrhyw brofiad telathrebu o gwbl. Rwyf wedi bod yn edrych ar eu gwefan, a'r hyn a wnaethant oedd negodi a chael gafael ar nifer o grantiau a oedd ar gael iddynt drwy Lywodraeth Cymru a chronfa amaethyddol Ewrop, sicrhau haelioni aelodau o'r gymuned er mwyn defnyddio a mynd ar eu tir, cael caniatâd cynllunio, adeiladu 600m o ffordd fynediad, comisiynu'r gwaith o osod llinell bŵer 1.5 milltir i'r safle, ac adeiladu mast telathrebu 25m yn ôl manylebau llawn gweithredwyr ffonau symudol. Ac ers mis Awst 2014, maent wedi bod yn darlledu band eang diwifr o'r mast sydd wedi'i leoli ger y chwarel yn Ystrad Meurig i unrhyw un sy'n dymuno tanysgrifio i'r gwasanaeth. Am stori ysbrydoledig. Cawsant anhawster hefyd i gael gafael ar fast, oherwydd eu bod yn cael eu gweld fel cystadleuaeth i gwmnïau mwy, sy'n hollol hurt, a chredaf fod y rhai hynny a roddodd dystiolaeth o'r cwmnïau hynny i'n pwyllgor wedi cydnabod bod hynny'n hurt.
Ni ddylent fod yn norm, ond dylai cymunedau allu gwneud hyn lle bo modd, a dyna pam fod argymhelliad 2, sef y dylai Llywodraeth Cymru ystyried sefydlu cynllun ecwiti neu grant ad-daladwy i alluogi gweithredwyr bach i lenwi'r bylchau yn y rhwydwaith, yn argymhelliad mor bwysig, a dyna pam ei bod hi'n dda ei fod wedi cael ei dderbyn mewn egwyddor. Hefyd, buaswn yn dweud: nid wyf yn gwybod a yw Adam Price wedi bod yn siarad fel llefarydd ar yr economi neu fel aelod o'r pwyllgor, oherwydd mae'n gwisgo'r ddwy het; mae'n ymgorfforiad byw o'r angen am fwy o Aelodau Cynulliad, oherwydd weithiau nid yw'n gwybod pa het i'w gwisgo. Rwy'n credu bod ei araith yn cynnwys ychydig o'r ddwy, mewn gwirionedd; roedd ychydig o gynigion adeiladol ac ychydig o feirniadaeth wleidyddol, ond nid yw ddim gwaeth am hynny.
Ond buaswn yn dweud bod Ysgrifennydd y Cabinet ac Arweinydd y Tŷ wedi bod yn arwrol yn y ffordd y mae wedi mynd i'r afael â'r materion hyn. Nid yw hi wedi rhoi'r ffidl yn y to. Mae hi wedi ymweld â fy etholaeth i gyfarfod â busnesau sydd wedi cael trafferth gyda'r materion hyn. Mae hi wedi fy nghyflwyno i weision sifil sydd wedi gwrando, ac rwyf wedi cael sicrwydd, yn enwedig mewn perthynas ag ystadau Castle Reach a Kingsmead yng Nghaerffili y dylai'r materion hyn gael eu datrys erbyn y dyddiad terfynol, ac mae gennyf bob rheswm i gredu BT. Ar y pwynt hwn, serch hynny, os cawn ein siomi, yna fe fydd canlyniadau. Mae'n rhaid cael canlyniadau, a hoffwn i'r Gweinidog bwysleisio y bydd canlyniadau. Rwyf am roi hyd at fis Chwefror iddynt, mewn gwirionedd, ar ôl y dyddiad terfynol, i sicrhau bod y gweithredwyr band eang yn dod i ddarparu'r gwasanaethau. Ond mae BT wedi rhoi'r sicrwydd hwnnw y bydd Openreach yn cysylltu'r ardaloedd hyn, ac rwy'n gobeithio y bydd hynny'n digwydd.
Ymwelodd y Gweinidog hefyd â busnesau sydd wedi'u lleoli ar ystâd ddiwydiannol Penallta, er enghraifft, ac nid ydynt wedi gallu cael mynediad at fand eang. Maent yn dibynnu ar Airband i ddarparu gwasanaethau, ond er hynny, nid yw'r gwasanaeth hwnnw wedi bod yn ardderchog ychwaith. Rydym yn gwybod, os yw 'Ein Cymoedd, Ein Dyfodol' yn mynd i weithio, bydd yn rhaid datrys y problemau gyda chysylltu'r ardaloedd hyn, y camau terfynol hyn, oherwydd fel arall bydd gennym ardaloedd sy'n dioddef yn y pen draw ac ni fyddwn yn cyflawni amcanion 'Ein Cymoedd, Ein Dyfodol'.
Felly, er gwaethaf prosiect Ger-y-Gors, a oedd yn ysbrydoledig, rydym hefyd angen arweiniad y Llywodraeth, arweiniad y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi bod yn ei ddarparu. Mae yna drigolion yn fy etholaeth nad ydynt yn byw yn Ystrad Meurig; maent yn byw hanner awr i ffwrdd o'r M4 ym mhen deheuol Caerffili. Mae'n rhaid iddynt gael mynediad at fand eang sy'n addas ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain. Rwy'n cymeradwyo'r adroddiad hwn i'r Cynulliad oherwydd ei fod yn cynnwys cynllun gweithredu ar gyfer cyflawni hynny, a chredaf mai'r peth i'w wneud yn awr yw bwrw ymlaen a derbyn yr argymhellion hynny.