Yr eitem nesaf yw'r ddadl ar adroddiad Pwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau, 'Seilwaith Digidol Cymru'. Rwy'n galw ar Gadeirydd y pwyllgor i wneud y cynnig. Russell George.

Cynnig NDM6558 Russell George

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

Yn nodi adroddiad Pwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau ar ei ymchwiliad, 'Seilwaith Digidol Cymru', a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 20 Medi 2017.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch, Lywydd. Rwy'n gwneud y cynnig yn fy enw i. Mae'r adroddiad hwn yn ymwneud â seilwaith digidol yng Nghymru. I lawer o bobl, nid rhywbeth 'braf i'w gael' yw cysylltedd mwyach ar gyfer byw a gweithio yng Nghymru, gan gynnwys rhai o'r busnesau y siaradwyd â hwy fel rhan o'n hymchwiliad. Caiff ei ystyried yn wasanaeth hanfodol fel dŵr neu drydan bellach— hyd yn oed mewn rhai lleoedd eithaf annhebygol. I lansio'r adroddiad hwn, ymwelais â Mead Farm yng Nghil-y-coed, busnes bwyd sy'n dibynnu ar seilwaith digidol i olrhain lleoliad, iechyd a llesiant ei wartheg ac i farchnata ei gynnyrch brecwast ffres yn yr ardal leol.

Yn y blynyddoedd diwethaf, mae mwy a mwy o bobl yn cael cysylltiad mwyfwy cyflym, ac mae hyn yn newyddion da, ond o ganlyniad i'r gwelliant hwn ceir rhwystredigaeth ac ymdeimlad o anghyfiawnder cynyddol yn y rheini sy'n cael eu gadael ar ôl. Mae'r rhai sydd â chysylltedd araf yn eiddigeddus o'r rhai sy'n gallu cael cysylltiad cyflymach, a'r rhai heb gysylltedd o gwbl sydd fwyaf rhwystredig. Er bod cynllun Cyflymu Cymru Llywodraeth Cymru, mewn partneriaeth â BT, wedi cysylltu niferoedd mawr o bobl—pan fydd wedi'i gwblhau, bydd tua 96 y cant o fangreoedd yng Nghymru yn gallu cael mynediad ato, yn ôl yr hyn a ddywedir wrthym—ceir ardaloedd o hyd na fydd yn eu cyrraedd, ac mae cyflwyno signal ffonau symudol yn dilyn patrwm tebyg.

Derbyniais lythyr fis diwethaf gan Mrs James yng Nglandŵr, ger Hendy-gwyn ar Daf, a oedd yn rhoi'r problemau yn eu cyd-destun mewn ffordd huawdl, felly rwyf am ddarllen rhan o'i llythyr:

Mae gennym fand eang araf, sy'n golygu bod lawrlwytho neu wylio eitemau megis BBC Three bron yn amhosibl. Ar lefel bersonol mae ffermio'n dibynnu fwyfwy ar gyflwyno ffurflenni ar-lein, ac mae diffyg signal ffôn symudol tra'n gweithio yn y caeau am oriau yn arwain at golli amser yn ceisio cysylltu â chydweithwyr ac mae'r elfen iechyd a diogelwch yn peri pryder mawr gydag un farwolaeth yr wythnos ym myd amaeth ar hyn o bryd. Mae'r bysiau ysgol sy'n teithio ar hyd y dyffryn yn bryderus na allent adael y bws gyda 70 o ddisgyblion arno pe baent yn torri i lawr i fynd i chwilio am help. Mae pentrefwyr wedi ceisio cael mesuryddion deallus wedi'u gosod ond ni allant wneud hynny heb y signal mwyaf sylfaenol.

Rwy'n derbyn cwynion tebyg yn fy etholaeth fy hun bob wythnos, ac rwy'n sicr nad yw hi'n wahanol iawn ar Aelodau eraill. Fel pwyllgor, rydym eisiau gweld bod pawb yng Nghymru yn gallu cael mynediad at y rhyngrwyd ar gyflymder da, boed ar gyfer gwaith neu adloniant, ond mae angen i ni hefyd adeiladu strwythur sy'n addas ar gyfer y dyfodol. Mae'r galw am fand eang wedi tyfu'n aruthrol, ac mae'n debygol o barhau i wneud hynny. Lle nad oedd ond angen digon arnom i anfon rhai negeseuon e-bost neu i edrych ar wefan ar un adeg, rydym bellach yn edrych ar raglenni teledu a ffilmiau ar amryw o ddyfeisiau'n rheolaidd, gartref ac yn y gwaith.

Rydym wedi gwneud cyfres o argymhellion i helpu Cymru i ddatblygu seilwaith digidol sydd mor gyflym a dibynadwy â'r rhai y gellir eu mwynhau mewn mannau eraill yn y DU, ond mae daearyddiaeth Cymru yn ein rhoi mewn sefyllfa anodd. Dywedodd Rhodri Williams, Cyfarwyddwr Ofcom Cymru, wrth y pwyllgor fod angen 67 o fastiau i bob miliwn o'r boblogaeth i ddarlledu teledu daearol. Y nifer yn Lloegr yw 12. Ac er bod gennym fwy o fastiau, nid oes gennym yr un lefel o signal o hyd. Felly, i gael signal ffonau symudol ar yr un lefel â Lloegr, bydd angen nifer fwy o fastiau yng Nghymru, ac er mwyn i hynny ddigwydd, bydd yn rhaid i ni ei gwneud yn haws i hynny ddigwydd. Fan lleiaf, mae gofyn llenwi'r bylchau fel bod pawb yn cael gwasanaeth da. Gellir gwneud mwy i helpu pobl i fanteisio ar y gwasanaethau hynny pan fyddant ar gael, ac i gymryd camau a allai fod yn ddadleuol i sicrhau bod y cysylltedd y mae llawer ohonom yn ei gymryd yn ganiataol, ar gael i bawb.

Mae angen i ni hefyd sicrhau bod capasiti yno. Ceir gormod o enghreifftiau lle mae strydoedd wedi cael eu 'galluogi'—dywedaf hynny mewn dyfynodau—i gael band eang cyflym iawn, ond ni all unigolion fanteisio arno oherwydd diffyg capasiti'r cabinet neu'r gyfnewidfa. Yn amlwg, nid oes pwynt cael y seilwaith ar lawr gwlad os na all trigolion gael budd ohono.

Ymhellach, mor gynnar â'r wythnos ddiwethaf, bydd yr Aelodau wedi clywed bod safleoedd yn eu hetholaethau eto i gael eu huwchraddio ar gyfer band eang ffeibr erbyn diwedd 2017. Fodd bynnag, mae Llywodraeth Cymru hefyd yn dweud—a dyfynnaf yma—fod cytundeb Cyflymu Cymru gyda BT yn dod i ben ym mis Rhagfyr 2017, ac na fydd y costau o fynd i'r afael ag unrhyw safleoedd a fydd yn dioddef oedi y tu hwnt i'r dyddiad hwnnw yn cael eu talu gan Lywodraeth Cymru drwy'r cytundeb hwn. Buasai'r pwyllgor yn ddiolchgar am eglurhad pellach ar y pwynt hwn, yn enwedig gan fod gwefan Cyflymu Cymru wedi newid yn ddiweddar. Mae'r rhai a gafodd eu rhestru'n flaenorol fel rhai o fewn cyrraedd ar gyfer cysylltu ac sydd i fod i gael eu huwchraddio cyn diwedd y flwyddyn wedi cael gwybod bellach y dylent wirio statws eu safle ar ôl y dyddiad hwn.

A wnaiff yr Aelod ildio?

Gwnaf.

Rwy'n ddiolchgar i'r Aelod. Buaswn hefyd yn hoffi eglurhad ar ran ugeiniau—os nad cannoedd—o fy etholwyr sydd bellach wedi cael gwybod, 'Bydd popeth wedi'i wneud erbyn diwedd y flwyddyn hon', ac sy'n dal i aros am gadarnhad o hynny. A yw'n gallu rhannu gyda'r Siambr pa un a oedd y pwyllgor yn gallu dweud faint o gytundebau gohiriedig sydd yn y sefyllfa honno, ac a oedd hi'n debygol y buasai'r cytundeb cyfan yn cael ei gyflawni ai peidio?

Wel, yn sicr, rydym wedi cael cadarnhad gan BT eu bod yn credu y bydd y cytundeb yn cael ei gyflawni, yn ôl y cytundeb, a byddaf yn mynd i'r afael â rhai o'r problemau cyfathrebu rydych wedi'u nodi tuag at ddiwedd fy nghyfraniad mewn gwirionedd.

Rwy'n credu bod yr hyn y mae Simon Thomas hefyd wedi'i ddweud yn peri pryder i lawer o Aelodau eraill yn ogystal, oherwydd mae'r perygl y bydd safleoedd, wrth gwrs, yn cael eu gadael ar ôl, neu eu gadael mewn twll, yn cynyddu'n sylweddol ar ôl y dyddiad terfynol fel y'i gelwir ar ddiwedd 31 Rhagfyr, oni bai bod Llywodraeth Cymru, wrth gwrs, yn bwriadu codi'r baton eto fel rhan o'i chynllun olynol. Buaswn yn ddiolchgar, wrth gwrs, am eglurder gan Ysgrifennydd y Cabinet, ac fe glywodd Ysgrifennydd y Cabinet sylwadau Simon Thomas mewn perthynas â hyn yn ogystal.

Rwy'n falch o weld bod y Llywodraeth wedi derbyn pob un o'r 12 argymhelliad—tri mewn egwyddor. Fodd bynnag, gyda rhai, nid yw cytuno yr un fath â gweithredu, wrth gwrs. Cafodd cynllun gweithredu ffonau symudol y Llywodraeth ei dynnu o'r awyr cyn i'r Gweinidog ymddangos i roi tystiolaeth i'r ymchwiliad hwn, ac mae hynny i'w groesawu'n fawr, dylwn ddweud. Ond mae'r cynnydd ers hynny, mae'n rhaid i mi ddweud, wedi bod yn araf, ac mae Cymru eisoes wedi bod yn ceisio dal i fyny gyda'r Alban. Mae'r cynllun gweithredu angen rhywfaint mwy o weithredu, buaswn yn ei ddweud. Mae angen iddo symud ar gyflymder lanlwytho cyflymach.

Mae cynllun Cyflymu Cymru yn prysur ddirwyn i ben y mis nesaf. Mewn llawer o ffyrdd, mae'n deg dweud, rwy'n credu, fod y cynllun wedi bod yn llwyddiannus, ac wedi darparu rhyngrwyd cyflymder uchel i nifer o ardaloedd na fuasai wedi'i gael fel arall yn gynt. Daw hyn a mi at bwynt Simon Thomas. Nid dyma'r ymchwiliad cyntaf i dynnu sylw at y problemau cyfathrebu sydd wedi bod yn bla yn y rhaglen. Bydd angen i gynlluniau yn y dyfodol fynd i'r afael â hyn, a chredwn y dylid ymgorffori hynny i gytundebau yn y dyfodol. Rwy'n falch o weld bod y Gweinidog yn edrych fel pe bai'n nodio mewn ymateb i hynny.

Un peth olaf: mae'r pwyllgor wedi derbyn rhywfaint o dystiolaeth gan bobl sy'n pryderu am orsensitifrwydd trydanol, lle mae pobl yn dioddef o adwaith i signalau diwifr neu ffonau symudol. Er bod hyn y tu hwnt i'n cylch gorchwyl, rwyf wedi cael rhywfaint o ohebiaeth bellach ar hyn, a chan ein bod yn trafod hyn heddiw, buaswn yn gofyn i'r Gweinidog a ystyriwyd y mater hwn o gwbl. Felly, rwy'n edrych ymlaen at y ddadl y prynhawn yma, ac edrychaf ymlaen at glywed sylwadau gan Aelodau eraill.

Rydw i yn meddwl, wrth i ni edrych, rwy'n credu, ar y maes yma o bolisi—mae yn gwneud i chi deimlo'n arbennig o isel oherwydd dyma oedd y dechnoleg a oedd â'r potensial, a dweud y gwir, i ni wrthwneud anfanteision, yntefe, bod yn ddaearyddol ymylol neu gael eich safleoli mewn sefyllfa wledig. Hynny yw, y dechnoleg yma sy'n cynnig yr ateb, a dweud y gwir, i fusnesau yng nghefn gwlad. Ond, oherwydd y diffyg llwyddiant a'r diffyg cynnydd sydd wedi bod, wrth gwrs, rŷm ni'n dal mewn sefyllfa anfanteisiol o'i gymharu â phrif ganolfannau poblogaeth ddinesig yn Lloegr, ac yn y blaen. Felly, mae'n rhaid i ni gael gwell arweiniad gan Lywodraeth Cymru. Nid yw'r system sydd gyda ni, neu'r ymagwedd neu'r dynesiad polisi sydd gyda ni, yn amlwg yn delifro. Felly, peidiwch byth â meddwl—. Wrth gwrs, mae'r dechnoleg yn symud ymlaen o hyd ac o hyd. Byddwn ni'n sôn cyn bo hir am terabit, yntefe. Os ydy Llywodraeth Cymru wir eisiau i Gymru fod yn gyrchfan—yn test bed—ar gyfer technoleg ceir di-yrrwr, er enghraifft, mae'n rhaid i ni fynd ymhellach ymlaen. Felly, nid drwy gael cytundeb gyda chwmni fel BT, y buaswn yn awgrymu, yw'r ffordd inni wneud hynny. 

Os ŷm ni'n edrych ar y ffigurau, rydym ni'n clywed yr Ysgrifennydd Cabinet yn dweud, 'Wel, mae Cymru ymhell ar y blaen.' Pa blaned y mae ef arno? Allwn ni ddim gael sgwrs polisi call os nad ŷm ni'n derbyn y gwir sefyllfa. Mae llyfrgell Tŷ'r Cyffredin wedi dangos bod saith mas o'r 10 ward cyngor sydd â'r cysylltiad arafaf ym Mhrydain yng Nghymru—chwech ohonynt, wrth gwrs, yn rhanbarth y gorllewin a'r canolbarth, ac un ohonyn nhw, Llanfihangel Aberbythych, yn fy etholaeth i. Roeddwn i'n gweld bod yna gais rhyddid gwybodaeth wedi cael ei gyhoeddi wythnos diwethaf gan Lywodraeth Cymru—hynny yw, mae'r wybodaeth wedi cael ei chyhoeddi ganddyn nhw—sy'n dangos ble'r ŷm ni o ran y siroedd, o ran yr ardaloedd sydd wedi cael eu cysylltu o dan Superfast. Ceredigion: 68 y cant yn unig, 68.9 y cant yn unig—eich ffigurau chi, a dweud y gwir, yr wythnos diwethaf. Rŷm ni'n gwybod bod y gyfartaledd ar draws Prydain yn rhywbeth fel 93, 94 y cant—ar gyfer Lloegr, hynny yw—a 95 y cant ar ddiwedd eleni, a 98 y cant, meddai Llywodraeth y Deyrnas Gyfunol, erbyn diwedd y degawd yma. Chwe deg wyth y cant yng Ngheredigion—pa effaith y mae Llywodraeth Cymru'n meddwl y mae hwnnw'n ei chael ar hyfywedd yr economi yn yr ardaloedd hynny? Mae'n rhaid inni edrych ar fodel gwahanol.

Mae'n ddiddorol gweld y modelau amgen sydd yn llwyddo, er enghraifft, yn yr Unol Daleithiau, lle mae cannoedd o ddinasoedd, wrth gwrs, yn berchen ar eu cwmnïau telegyfathrebu eu hunain. Oherwydd mae sawl un ohonyn nhw, mewn ardaloedd fel Colorado a Kentucky ac yn y blaen, yn wynebu'r un broblem â'n hardaloedd gwledig ni ac wedi penderfynu, 'Digon yw digon. Nid ydym ni yn mynd i ddibynnu ar gwmnïau mawr monopoli. Rydym ni mynd i gymryd yr awenau ein hunain.' Mae rhai ohonyn nhw yn partneru gyda chwmnïau bychain yn lleol ac yn rhanbarthol. Mae rhai ohonyn nhw yn berchen ar eu cwmnïau eu hunain, yn debyg iawn, wrth gwrs, i hen fodel Kingston Communications a Hull, wrth gwrs, a oedd yn llwyddiannus iawn. Mae'n debyg iawn i beth oedd Llywodraeth Gwlad y Basg wedi gwneud yn ôl yn y 1990au, wedi wynebu’r un drafferth. Unwaith eto, roedd Llywodraeth Gwlad y Basg yn penderfynu, 'Wel, yn lle rhoi'r arian yma i ryw gwmni mawr monopoli sector preifat, beth am inni fuddsoddi ein harian mewn cwmni ein hunain?' Wrth gwrs, mae Euskaltel wedi profi bod y buddsoddiad hwnnw'n un call ar ei ganfed oherwydd eu bod nhw wedi medru symud ymlaen. Un o argymhellion y pwyllgor, wrth gwrs, yw i Lywodraeth Cymru edrych ar y modelau amgen ar bob lefel.

Roedd yna awgrym yn y Western Mail y mis diwethaf bod yna gyfle o ran yr is-strwythur terabit yma i greu buddsoddiad a fyddai’n golygu bod Cymru, am unwaith—am unwaith—ar flaen y gad.

Fel aelod o'r Pwyllgor Economi, Seilwaith a Sgiliau, hoffwn gofnodi pa mor bwysig oedd yr adroddiad hwn yn fy marn i mewn gwirionedd. Rwy'n diolch i bawb a ddaeth i roi tystiolaeth i'n hymchwiliad.

Ers cael fy ethol, mae un o'r materion mwyaf anodd rwyf wedi gorfod ymdrin ag ef yn fy mag post yn ymwneud â darpariaeth rhyngrwyd mewn adeiladau domestig. Mae un enghraifft o'r fath yn ymwneud â phentref Penderyn yn fy etholaeth, ac roedd hwn yn bwnc a ddaeth gerbron y Pwyllgor Deisebau y llynedd. Ers hynny rwyf wedi dod ar draws enghreifftiau rhy fynych o eiddo ymddangosiadol ynysig yn cwympo drwy fylchau yn y ddarpariaeth, ond efallai mai'r hyn a'm synnodd fwyaf oedd achos ystâd newydd Coed Dyffryn yng Nghwm-bach. Adeiladwyd yr ystâd tua phedair blynedd yn ôl gan Persimmon, a byth ers hynny mae trigolion wedi cael eu dal mewn man gwan yn nhir neb. Wrth symud i'w heiddo newydd canfu'r trigolion fod ganddynt wasanaeth hynod o annigonol a oedd yn ei gwneud bron yn amhosibl gweithio, astudio neu siopa hyd yn oed. Dywedodd un etholwr wrthyf sut y byddai'n rhaid iddo yrru i archfarchnad leol er mwyn defnyddio eu Wi-Fi i redeg ei fusnes, ac nid oedd neb eisiau helpu. Roedd Persimmon yn beio BT. Mae BT yn beio Persimmon. Cynghorodd Llywodraeth y DU y preswylwyr i ddefnyddio cyllido torfol er mwyn dod o hyd i ateb.

Rwy'n falch o ddweud bod fy ymyrraeth wedi arwain at benderfyniad yn ôl pob golwg. Mae Openreach wedi cytuno i fuddsoddi'r cyfalaf sydd ei angen i gwblhau'r gwaith o gysylltu'r cabinet gwag yn rhwystredig o agos at y tai newydd. Dylai trigolion Coed Dyffryn allu elwa o'r diwedd o gyflymderau cyflym iawn cyn diwedd y flwyddyn. Hoffwn gofnodi fy niolch i'r Gweinidog Sgiliau a Gwyddoniaeth ar y pryd am ei chefnogaeth i ddatrys yr achos hwn, a chofnodi pa mor falch wyf fi o'i gweld yn cadw'r cyfrifoldeb dros seilwaith digidol. Mae ei sylwadau rhagweithiol yn y pwyllgor yr wythnos diwethaf mewn perthynas â galluogi ACau i wneud pethau'n iawn dros eu hetholwyr, i'w croesawu, ond yr hyn a wnaeth yr enghraifft hon yn arbennig o rwystredig oedd y ffaith nad ystâd o dai anghysbell oedd hon. Yn hytrach, ardal drefol oedd hi rhwng Aberdâr ac Aberpennar.

Yn erbyn y cefndir hwn o waith achos euthum ati i gynnal ymchwiliad y Pwyllgor Economi, Seilwaith a Sgiliau i'r seilwaith digidol yng Nghymru. Fel y cawsom ein hatgoffa gan y Cadeirydd, er gwaethaf yr heriau daearyddol a demograffaidd neilltuol yng Nghymru, mae Llywodraeth Cymru wedi llwyddo i sicrhau bod gan 24 o bob 25 eiddo yng Nghymru fynediad at Cyflymu Cymru. Mae hwn yn gyflawniad aruthrol, ond ni allwn anghofio am y pumed eiddo ar hugain. Roedd y rhwystredigaeth a brofodd fy etholwyr yn amlwg, ac mae hon yn ffenomen gyffredin ymhlith y rhai sydd ar eu colled.

Mae angen i ni weld atebion beiddgar i lenwi'r bylchau, a chredaf fod argymhelliad 2 yn bwysig iawn o ran hynny. Mae'n ymwneud â darparu cyllid i weithredwyr bach neu hybu modelau cyhoeddus o berchnogaeth hyd yn oed. Roeddwn yn credu bod y dystiolaeth o fforwm gymunedol Ger-y-Gors yn arbennig o ysbrydoledig, ac yn enghraifft o sut y gall y gymuned gywir gyda'r sgiliau cywir ddod ynghyd i ddarparu'r ateb cywir. Credaf fod yna lawer o wersi i ni eu dysgu o hyn. Mae'n dda fod Llywodraeth Cymru wedi derbyn yr argymhelliad hwn mewn egwyddor, ac rwy'n edrych ymlaen at eu harchwiliad o fodelau ariannu a pherchnogaeth yng nghyd-destun olynydd i Cyflymu Cymru.

Mae ychydig dros chwe blynedd ers i'r Cenhedloedd Unedig ddatgan fod mynediad at y rhyngrwyd yn hawl dynol sylfaenol. Fel y mae'r Cenhedloedd Unedig yn ei nodi, yn ei allu i hyrwyddo hunanfynegiant, mae'r rhyngrwyd yn allweddol i amryw o hawliau dynol ac i ddatblygiad cymdeithas yn ei chyfanrwydd. Yn yr un modd, mae Sefydliad Joseph Rowntree wedi dadlau'r achos dros rôl technolegau digidol ar gyfer trechu tlodi. Unwaith eto, mae hyn yn cyfeirio at y ffyrdd y gall rymuso'r bobl fwyaf difreintiedig mewn cymdeithas, yn ogystal â chynnig atebion ymarferol allan o dlodi. Gadewch i ni beidio ag anghofio'r canlyniadau i bobl sydd angen gwneud cais am gredyd cynhwysol ar-lein hefyd. Dyna pam y credaf fod argymhelliad 4 y pwyllgor yn sylfaenol bwysig. Mae gwella seilwaith digidol yn gallu ac yn gorfod mynd law yn llaw â grymuso cymunedau. Rhan o rwystredigaeth trigolion Coed Dyffryn oedd eu bod yn credu eu bod yn cael eu hanwybyddu. Felly, mae'n rhaid i ni sicrhau bod y cymunedau a'r unigolion sydd fwyaf anodd eu cyrraedd bellach yn rhan o'r broses o sicrhau y gellir teilwra atebion posibl i'w hanghenion. Ond mae'n rhaid i gymunedau fod wrth wraidd ein hymagwedd tuag at faterion fel cynllunio a seilwaith ffisegol hefyd. Gall rhannu mastiau neu eu lleoli yn y lle gorau ar gyfer trigolion lleol roi tawelwch meddwl i bobl mewn ardaloedd fel Bryntirion, sydd hefyd yng Nghwm Cynon. Gobeithiaf y gellir ystyried yr anghenion hyn wrth ddatblygu modelau ar gyfer cyflawni yn y dyfodol.

A gaf fi ddweud pa mor falch wyf fi o fod wedi cymryd rhan yn y broses o gynhyrchu'r adroddiad hwn a thynnu sylw hefyd at y ffordd gymwys iawn y mae'r Cadeirydd wedi ein harwain drwy'r gweithdrefnau angenrheidiol? Mae adroddiad y Pwyllgor Economi, Seilwaith a Sgiliau ar seilwaith digidol yn codi nifer o gwestiynau, ond yn gyntaf hoffwn gydnabod y cynnydd rhagorol y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud mewn perthynas ag ehangu lefelau cysylltedd ar raddfa fawr yng Nghymru gyda'i phrosiect band eang cyflym iawn. Ond dywedodd Ysgrifennydd blaenorol y Cabinet, mewn tystiolaeth i'r pwyllgor economi a seilwaith—rwy'n dweud 'blaenorol'; mae gennyf ofn fy mod yn gweld eich bod yn dal i eistedd gyda ni ac y byddwch yn dal i ateb y cwestiynau, Weinidog.

Ond dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet, mewn tystiolaeth i'r pwyllgor economi a seilwaith fod posibilrwydd go iawn y gallai BT fethu ei derfyn amser ym mis Rhagfyr ar gyfer gweithredu ei gylch gwaith yn llawn, ac roedd hi'n ymddangos bod peth dryswch ynglŷn â sut i fwrw ymlaen â gweithrediad y cytundeb i gael gwared ar y mannau gwan sydd ar ôl. Buasai o gymorth pe gallem gael eglurder llwyr ynglŷn â sut a phryd a pha ffurf fydd i'r broses gaffael hon.

Clywsom hefyd nad yw'r nifer sy'n manteisio ar fand eang cyflym, pan fo ar gael, cymaint â'r disgwyl. Daethpwyd i'r casgliad mai'r rheswm am hynny o bosibl yw diffyg gwybodaeth gan BT, a Llywodraeth Cymru i ryw raddau, am y manteision y gall band eang cyflym iawn eu cynnig i'r sector busnes. Unwaith eto, ymddengys bod llawer iawn o ddryswch wedi bod ynglŷn â phryd a ble yn union y mae band eang cyflym iawn ar gael. Roedd hyn yn arbennig o rwystredig i'r sector busnes. Buasai'n fuddiol gwybod a yw'r mater wedi cael sylw digonol bellach ac a oes tystiolaeth ar gael i ddangos bod niferoedd defnyddwyr wedi gwella dros y misoedd diwethaf.

Rydym yn nodi ac yn cydnabod bod Llywodraeth Cymru wedi sefydlu cronfa ddatblygu, wedi'i dwyn ynghyd o nifer o ffynonellau ac wedi'i chynllunio i helpu busnesau i ymgysylltu â'r dechnoleg newydd hon a bydd yn ddiddorol gweld a fydd y gronfa'n cyflawni ei hamcanion. Ar ddiwedd y cytundeb rhwng Cyflymu Cymru a BT, amcangyfrifir y bydd tua 4 y cant o'r wlad heb fand eang cyflym iawn. Rydym yn cydnabod y bydd llenwi'r bwlch hwn yn ddrutach o lawer fesul cysylltiad nag o dan y cytundeb diwethaf, ond rydym yn annog Llywodraeth Cymru i fwrw ymlaen â'r cynnydd ardderchog y mae wedi'i wneud hyd yma a darparu band eang cyflym iawn drwy Gymru gyfan, ac wrth wneud hynny, sicrhau bod Cymru yn un o arweinwyr y byd mewn perthynas â mynediad ar-lein.

Gan droi at signal ffonau symudol, rydym unwaith eto'n cydnabod y cynnydd a wnaed hyd yn hyn, ond nodwyd nifer o rwystrau gan gyflenwyr ffonau symudol sy'n cyfeirio at bethau fel oedi ym maes cynllunio, mynediad i dir, anawsterau gyda chyflenwad trydan, a threfniadau angenrheidiol i darfu ar draffig. Rydym yn annog Llywodraeth Cymru i ddefnyddio ei holl bwerau i liniaru'r rhwystrau hyn er mwyn i gefn gwlad Cymru hyd yn oed fod yn rhydd o boendod mannau gwan—sefyllfa sydd wedi cael ei nodi fel un o'r prif ffactorau sy'n rhwystro twf busnes yn ein cymunedau gwledig.

Unwaith eto, hoffem gydnabod y cynnydd rhagorol a wnaed yn y maes hwn gan Lywodraeth Cymru a chynnig ein cefnogaeth gyda'i weithredu ymhellach.

Mae arnaf ofn na allaf i rannu'r bodlonrwydd sydd gyda rhai gyda'r cynnydd o dan y contract yma, neu yn gyffredinol gyda band llydan yng Nghymru. Fe soniodd Vikki Howells mai dim ond un o bob 25 o dai sydd heb fynediad at fand llydan, ond mae'n ymddangos i fi, drwy'r llythyrau rydw i'n eu cael, fod pentrefi cyfan yn llawn o'r un o'r 25 o dai yma, felly, yn yr ardal rydw i'n ei chynrychioli. Erbyn hyn, mae'r llythyrau ynglŷn â mynediad at broadband wedi mynd—yn fy post bag i ac yn fy e-byst i—heibio iechyd. Mae gen i fwy o lythyrau ynglŷn â band llydan nac iechyd, ac nid ydw i erioed wedi gweld hynny fel Aelod Cynulliad nac Aelod Seneddol. Mae'n amlwg fod mynediad at fand llydan wedi prysuro dros yr adeg yma gan bod y cytundeb presennol yn dod i ben ddiwedd y flwyddyn, a chan bod nifer yn cwyno nad ydynt wedi gweld y mynediad y maen nhw wedi bod yn ei ddisgwyl. Roedd yna wefan yn dangos i bobl pryd oedd y pentref i fod i'w gael, a phryd roedd eu tŷ nhw i fod yn rhan ohono fe. Tynnwyd yr arian cyhoeddusrwydd allan o'r wefan yna, felly bellach nid yw pobl yn gwybod pryd mae'r cyflawniad yn mynd i ddigwydd. Ac, erbyn hyn, rwy'n ofni fy mod i mewn sefyllfa i deimlo, er gwaethaf ymdrechion Llywodraeth Cymru, nad wyf yn siŵr ein bod ni wedi cael y gwasanaeth y byddem ni wedi disgwyl ei gael am wariant o dros £150 miliwn gan Openreach a BT. Nid wyf fi'n meddwl eu bod nhw wedi perfformio yn llawn i'r contract. Rwy'n dod i siarad mewn ychydig ynglŷn â beth y dylem ni ei wneud ynghylch hynny.

I'r ardaloedd rydw i'n eu cynrychioli, mae mynediad digonol at fand llydan bellach yn hollol hanfodol. Rydych chi'n sôn yn gyffredinol am 10 Mbps, fel roedd Adam Price yn sôn amdano; erbyn hyn, mae disgwyliadau pobl o sut y mae'n nhw'n gallu ymdrin â'r economi leol wedi mynd y tu hwnt i hynny. Nid ydym ni eisiau gweld pobl yn gorfod symud o gefn gwlad, symud o orllewin Cymru, er mwyn bod yn nes at y farchnad. Pan fo gyda chi farchnad electronig, dylai fod yn bosib i ymwneud â'r farchnad yma unrhyw le yng Nghymru.

Fe soniodd Adam am y ffaith bod astudiaeth gan lyfrgell Tŷ’r Cyffredin wedi canfod bod saith o'r 10 ward gyda'r band llydan mwyaf araf i'w cael yng Nghymru, a bod chwech ohonyn nhw yn etholaeth Canolbarth a Gorllewin Cymru. Ond mae'n waeth na hynny, achos pan edrychais i ar y ffigurau, roeddwn i'n synnu, a dweud y gwir, i weld y ffigurau a oedd gan lyfrgell Tŷ’r Cyffredin. Roedden nhw'n dweud bod y ffigurau yma yn wael. Er enghraifft: Trelech yng ngorllewin Caerfyrddin, 3.8 Mbps; Yscir, 4.2 Mbps; Llanfihangel Aberbythych, 4.2 Mbps.

Nawr, rydw i, dros yr haf diwethaf, wedi gwneud fy astudiaeth fy hunan, ym Meirion-Dwyfor, yng Ngheredigion, yn sir Benfro ac yn sir Gâr, o beth yw'r cyflymder y mae pobl yn ei gael go iawn yn eu tai nhw. Ac mae'r rheini mor isel â 0.2 Mbps; bydden nhw wrth eu boddau yn cael 4.1 Mbps neu 4.2 Mbps. Dydw i ddim yn gwybod o lle mae'r ffigurau yma yn dod—efallai o'r tŷ y drws nesaf i'r cabinet, neu rywbeth. Mae'r realiti o beth gewch chi 100 llath, neu fwy na 100 llath, i lawr y copper line o'r cabinet yng nghefn gwlad yn gwbl wahanol i'r ffigurau hyn. Mae taer angen edrych ar hynny gan y Llywodraeth.

Nawr, rwy'n falch o weld bod y Gweinidog wedi cadw'r cyfrifoldeb dros hyn. Efallai bod yna ddarn o wifren gopr yn ei chadw hi, o amgylch ei fferau neu rywbeth, sy'n gwrthod gadael iddi fynd. Fe fydd yn gwybod, oherwydd mae hi wedi llofnodi sawl llythyr ataf, faint o ohebiaeth rydym wedi'i chael dros yr ychydig fisoedd diwethaf, wrth i ni ddod at ddiwedd y cyfnod hwn. Gallwn ysgrifennu ei llythyrau drosti bellach. Heb unrhyw amarch iddi, maent yn cynnwys yr un paragraffau, wedi'u trefnu fymryn yn wahanol, er mwyn torri ar y diflastod: 'Rydym mewn cysylltiad â BT'; 'Mae yna addewidion y bydd wedi ei gwblhau erbyn diwedd mis Rhagfyr 2017'; 'Mae cytundeb y cwmni cyflymu yn dod i ben ym mis Rhagfyr 2017, ac ni fyddwn yn talu rhagor ar ôl hynny.' Ac yna, y llinell glasurol hon: 'Rydym yn ei gwneud hi'n glir y bydd methiant i wneud hynny'n arwain at gosbau ariannol llym.' Hoffwn ddeall, pan fydd y Gweinidog yn ateb—Ysgrifennydd y Cabinet, mae'n ddrwg gennyf—beth yw natur y cosbau hynny. Oherwydd nid wyf yn credu bod gan fy etholwyr ddiddordeb mewn cosbau—maent eisiau band eang. Maent eisiau i'r cytundeb hwn gael ei ddarparu ar eu cyfer, a'i ddarparu i wneud yr hyn a addawyd.

Ac i roi enghraifft, mae arnaf ofn, oherwydd mae'r mater hwn yn mynd gam ymhellach na BT yn unig a rhywfaint o'r agwedd braidd yn nawddoglyd, rwy'n credu, sydd gan rai pobl tuag at fusnesau mewn ardaloedd gwledig—rhyw syniad y dylech oddef gwasanaeth eilradd, yn syml oherwydd eich bod wedi dewis aros yn eich ardal—y llythyr y dyfynnais ohono yn awr yw un o'r llythyrau mwyaf diweddar a gefais gan y Gweinidog, ac roedd yn ymwneud â'r melinau llifio yng Nghenarth, a grybwyllwyd gan Leanne Wood yn y cwestiynau i Ken Skates yn gynharach. Unwaith eto, yr addewid oedd y buasent yn cyflwyno band eang cyflym iawn i'r melinau llifio hynny erbyn diwedd mis Rhagfyr. Nawr, mae'r melinau llifio wedi buddsoddi sawl miliwn o bunnoedd mewn cyfarpar sy'n cael ei redeg yn rhyngwladol—yng Ngwlad Belg; dyna lle mae pencadlys y cyfarpar hwn. Os aiff rhywbeth o'i le gyda'r cyfarpar, maent yn mynd i lawr y lein i Wlad Belg er mwyn iddo gael ei drwsio. Gallem gael dadl ynglŷn ag a yw hynny'n beth da neu'n beth drwg, ond dyna beth y mae melinau llifio yn ei wneud; dyna beth y mae melinau llifio ledled y byd gorllewinol yn ei wneud. Ac nid wyf eisiau i'r felin lifio honno gael ei symud o Ddyffryn Teifi yn nes at Wlad Belg, neu'n nes at gysylltiad rhyngrwyd. Mae'n cyflogi 20 i 30 o bobl yn Nyffryn Teifi—Cymry Cymraeg yn ogystal. Mae'n fusnes teuluol, cynhenid sy'n eiddo i Gymry.

Dywed y llythyr gan y Gweinidog y bydd yn gwneud popeth yn ei gallu i gyflawni hyn. Ond mae gennyf gopi o e-bost gan un o swyddogion Llywodraeth Cymru, ac mae arnaf ofn fod hwnnw'n wahanol iawn. Mae'r e-bost yn dweud, 'Nid wyf yn dweud bod y band eang yn ddigon da, ond efallai y dylai rheolwyr y felin lifio fod wedi gwirio hynny cyn gwario miliynau.' Dyna'r agwedd sy'n treiddio drwy'r broblem band eang yng nghefn gwlad Cymru, ac mae'n rhaid i ni oresgyn yr agwedd honno a rhoi sylw difrifol i ddarpariaeth band eang a hawl i fand eang.

Pan fyddaf yn ysgrifennu fy sgript ffilm ar gyfer Hollywood, byddaf yn defnyddio stori Ger-y-Gors fel enghraifft. Cawsom dystiolaeth ar 19 Ionawr gan Duncan a Ray Taylor, a dywedasant y stori wrthym sut y gwnaethant sefydlu mast i ddarparu band eang heb unrhyw brofiad telathrebu o gwbl. Rwyf wedi bod yn edrych ar eu gwefan, a'r hyn a wnaethant oedd negodi a chael gafael ar nifer o grantiau a oedd ar gael iddynt drwy Lywodraeth Cymru a chronfa amaethyddol Ewrop, sicrhau haelioni aelodau o'r gymuned er mwyn defnyddio a mynd ar eu tir, cael caniatâd cynllunio, adeiladu 600m o ffordd fynediad, comisiynu'r gwaith o osod llinell bŵer 1.5 milltir i'r safle, ac adeiladu mast telathrebu 25m yn ôl manylebau llawn gweithredwyr ffonau symudol. Ac ers mis Awst 2014, maent wedi bod yn darlledu band eang diwifr o'r mast sydd wedi'i leoli ger y chwarel yn Ystrad Meurig i unrhyw un sy'n dymuno tanysgrifio i'r gwasanaeth. Am stori ysbrydoledig. Cawsant anhawster hefyd i gael gafael ar fast, oherwydd eu bod yn cael eu gweld fel cystadleuaeth i gwmnïau mwy, sy'n hollol hurt, a chredaf fod y rhai hynny a roddodd dystiolaeth o'r cwmnïau hynny i'n pwyllgor wedi cydnabod bod hynny'n hurt.

Ni ddylent fod yn norm, ond dylai cymunedau allu gwneud hyn lle bo modd, a dyna pam fod argymhelliad 2, sef y dylai Llywodraeth Cymru ystyried sefydlu cynllun ecwiti neu grant ad-daladwy i alluogi gweithredwyr bach i lenwi'r bylchau yn y rhwydwaith, yn argymhelliad mor bwysig, a dyna pam ei bod hi'n dda ei fod wedi cael ei dderbyn mewn egwyddor. Hefyd, buaswn yn dweud: nid wyf yn gwybod a yw Adam Price wedi bod yn siarad fel llefarydd ar yr economi neu fel aelod o'r pwyllgor, oherwydd mae'n gwisgo'r ddwy het; mae'n ymgorfforiad byw o'r angen am fwy o Aelodau Cynulliad, oherwydd weithiau nid yw'n gwybod pa het i'w gwisgo. Rwy'n credu bod ei araith yn cynnwys ychydig o'r ddwy, mewn gwirionedd; roedd ychydig o gynigion adeiladol ac ychydig o feirniadaeth wleidyddol, ond nid yw ddim gwaeth am hynny.

Ond buaswn yn dweud bod Ysgrifennydd y Cabinet ac Arweinydd y Tŷ wedi bod yn arwrol yn y ffordd y mae wedi mynd i'r afael â'r materion hyn. Nid yw hi wedi rhoi'r ffidl yn y to. Mae hi wedi ymweld â fy etholaeth i gyfarfod â busnesau sydd wedi cael trafferth gyda'r materion hyn. Mae hi wedi fy nghyflwyno i weision sifil sydd wedi gwrando, ac rwyf wedi cael sicrwydd, yn enwedig mewn perthynas ag ystadau Castle Reach a Kingsmead yng Nghaerffili y dylai'r materion hyn gael eu datrys erbyn y dyddiad terfynol, ac mae gennyf bob rheswm i gredu BT. Ar y pwynt hwn, serch hynny, os cawn ein siomi, yna fe fydd canlyniadau. Mae'n rhaid cael canlyniadau, a hoffwn i'r Gweinidog bwysleisio y bydd canlyniadau. Rwyf am roi hyd at fis Chwefror iddynt, mewn gwirionedd, ar ôl y dyddiad terfynol, i sicrhau bod y gweithredwyr band eang yn dod i ddarparu'r gwasanaethau. Ond mae BT wedi rhoi'r sicrwydd hwnnw y bydd Openreach yn cysylltu'r ardaloedd hyn, ac rwy'n gobeithio y bydd hynny'n digwydd.

Ymwelodd y Gweinidog hefyd â busnesau sydd wedi'u lleoli ar ystâd ddiwydiannol Penallta, er enghraifft, ac nid ydynt wedi gallu cael mynediad at fand eang. Maent yn dibynnu ar Airband i ddarparu gwasanaethau, ond er hynny, nid yw'r gwasanaeth hwnnw wedi bod yn ardderchog ychwaith. Rydym yn gwybod, os yw 'Ein Cymoedd, Ein Dyfodol' yn mynd i weithio, bydd yn rhaid datrys y problemau gyda chysylltu'r ardaloedd hyn, y camau terfynol hyn, oherwydd fel arall bydd gennym ardaloedd sy'n dioddef yn y pen draw ac ni fyddwn yn cyflawni amcanion 'Ein Cymoedd, Ein Dyfodol'.

Felly, er gwaethaf prosiect Ger-y-Gors, a oedd yn ysbrydoledig, rydym hefyd angen arweiniad y Llywodraeth, arweiniad y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi bod yn ei ddarparu. Mae yna drigolion yn fy etholaeth nad ydynt yn byw yn Ystrad Meurig; maent yn byw hanner awr i ffwrdd o'r M4 ym mhen deheuol Caerffili. Mae'n rhaid iddynt gael mynediad at fand eang sy'n addas ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain. Rwy'n cymeradwyo'r adroddiad hwn i'r Cynulliad oherwydd ei fod yn cynnwys cynllun gweithredu ar gyfer cyflawni hynny, a chredaf mai'r peth i'w wneud yn awr yw bwrw ymlaen a derbyn yr argymhellion hynny.

Galwaf ar arweinydd y tŷ, Julie James. 

Diolch, Lywydd. Hoffwn ddechrau drwy ddiolch i'r Cadeirydd ac aelodau o'r Pwyllgor Economi, Seilwaith a Sgiliau am eu hadroddiad a'u holl waith caled yn y maes hwn. Rwyf am ddechrau drwy gydnabod rhai o'r pethau a ddywedodd yr Aelodau yn y Siambr. Rwyf wedi bod yn y rhan fwyaf o Gymru. Nid wyf yn credu fy mod wedi ymweld ag etholaethau rhai o'r Aelodau sydd wedi cyfrannu mewn gwirionedd, ond rwyf am wneud y cynnig unwaith eto: rwy'n fwy na pharod i wneud hynny.

Rwyf wedi mynychu nifer o gyfarfodydd mawr a bach ledled Cymru. Byddaf yn mynd i ogledd Cymru cyn bo hir i fynychu un neu ddau arall i fyny yno. Rydym wedi bod yn gwneud hynny oherwydd, yn gyntaf oll, rydym eisiau i bobl ddeall beth yw cynllun Cyflymu Cymru a pham ei fod wedi cael ei strwythuro yn y ffordd y mae wedi'i strwythuro, a byddaf yn sôn mwy am hynny mewn eiliad, ond hefyd, yn bwysicach, i ddeall beth y gallwn ei wneud gyda'r cynllun olynol i wneud yn siŵr fod yr holl gymunedau wedi'u cysylltu.

Rydym yn falch iawn o gydnabod y bydd yna nifer o atebion y bydd angen i ni edrych arnynt ar gyfer y prosiect olynol. Cafodd yr argymhelliad ei dderbyn mewn egwyddor yn unig oherwydd ein bod eisiau edrych ar amrywiaeth eang o atebion a allai fod ar gael, gan gynnwys pethau fel cwmnïau buddiannau cymunedol a mentrau cymdeithasol, ond hefyd pethau fel cyfuno grantiau mewn ffordd benodol, gan edrych ar gynlluniau Wi-Fi cymunedol. Ceir nifer o enghreifftiau o'r rhain ar hyd a lled Cymru eisoes.

Un o'r pethau rydym yn edrych arno hefyd yw sut y gallwn ddefnyddio strwythurau band eang a osodwyd yn gyhoeddus i roi Wi-Fi cymunedol ar waith, er enghraifft. Felly, y rheswm pam eu bod mewn egwyddor yn unig yw fel y gallwn eu harchwilio mor eang â phosibl.

A wnewch chi ildio ar hynny?

Gwnaf, yn sicr.

Nid wyf eisiau i ni ganolbwyntio gormod ar fanylion beth y gallai'r cynllun olynol fod, ond a yw'n awgrymu y gallai fod dewisiadau amgen i Openreach a BT? Ac yn ail, a yw hi hefyd yn edrych ar y mater hwn mewn ffordd annhechnolegol, os hoffech chi? Oherwydd rydym newydd gael cyhoeddiad yn y gyllideb heddiw, er enghraifft, ynglŷn â buddsoddi mewn 5G, ac mewn rhai ardaloedd rwy'n credu y gallem fod yn meddwl y tu hwnt i wifrau a cheblau i dai mewn gwirionedd.

Yn sicr—rwy'n derbyn y pwyntiau hynny i gyd. Fe soniaf am rai o gymhlethdodau darpariaeth symudol mewn munud, ond ers i'r cynllun hwn gychwyn, un o'r problemau, wrth gwrs, yw bod technoleg wedi datblygu'n sylweddol, ac mewn gwirionedd, er nad yw darpariaeth symudol wedi'i datganoli i Gymru, fel rwy'n parhau i'w ddweud, nid oes fawr o wahaniaeth rhwng mynediad at y rhyngrwyd a darpariaeth symudol mewn gwirionedd. Felly, band eang ffeibr yw band eang, fel rydym yn ei alw, ond mewn gwirionedd mae mynediad at 5G yr un mor dda os gallwch ei gael yno. Mae honno'n un o'r sgyrsiau parhaus â Llywodraeth y DU ynglŷn ag ffiniau'r setliad datganoli, sy'n gwneud rhai o'r pethau hyn yn anodd wrth i dechnoleg ddatblygu, a byddaf yn dod at hynny.

O ran y ddarpariaeth, cafodd prosiect Cyflymu Cymru ei osod yn dilyn adolygiad marchnad agored i gydymffurfio â rheolau cymorth gwladwriaethol. Dywedodd yr adolygiad marchnad agored hwnnw lle roedd y cwmnïau telathrebu amrywiol ar y pryd yn bwriadu cyflwyno'n fasnachol. Ni chawn fynd i mewn i'r ardal ymyrryd yn unman lle y ceir cyflwyno masnachol. Felly, i raddau helaeth, mae'r prosiect hwn yn hollol wledig. Felly, nid oes gan fy etholaeth fy hun yn Abertawe unrhyw fand eang cyflym iawn o gwbl oherwydd, yn amlwg, mae yna fwriad i gyflwyno'n fasnachol. Ond gallaf sicrhau'r Aelodau nad yw hynny'n golygu bod gan bawb fand eang cyflym iawn ac ni allaf wneud unrhyw beth amdano mewn gwirionedd gan nad yw o fewn yr ardal ymyrryd. Un o'r pethau a amlygwyd gan Vikki Howells yw anhawster ystadau newydd a adeiladwyd ar ôl yr adolygiad marchnad agored. Bydd yr Aelodau'n cofio ein bod wedi cynnal adolygiad marchnad agored arall, a ddaeth â 42,000 o safleoedd eraill i mewn, gan fod cwmnïau telathrebu wedi penderfynu newid lle roeddent am fynd gyda'r cyflwyno masnachol.

Hefyd, er mwyn cael y nifer fwyaf o safleoedd ledled Cymru, nid oes ganddo duedd ddaearyddol o gwbl. Mae'n sgwrs a gefais gyda nifer fawr ohonoch, gan gynnwys y Llywydd, ar nifer o achlysuron, oherwydd yr hyn rydym yn ceisio ei wneud yw cyrraedd y nifer fwyaf o safleoedd yng Nghymru gyda'r arian sydd ar gael. Felly, nid ydym wedi dweud wrth Openreach a BT ble i fynd; maent yn mynd i'r ardaloedd lle y gallant gysylltu'r nifer fwyaf o safleoedd. Rydym yn niwtral o ran technoleg. Mater iddynt hwy yn llwyr yw ble maent yn mynd. Felly, hwy sy'n penderfynu ai ffeibr i'r cabinet neu ffeibr i'r safle fydd yn cysylltu'r nifer fwyaf o safleoedd. Mae gennym bocedi o bentrefi lle mae'r pentref cyfan wedi ei hepgor, oherwydd dyna beth y buasech yn ei ddisgwyl mewn gwirionedd. Rwyf wedi clywed, er enghraifft, fod rhai pobl yn teimlo fod rhai safleoedd yn unig yn cael eu cysylltu er mwyn ticio rhyw fath o flwch. Gallaf eich sicrhau nad yw hynny'n wir. Cânt eu talu am y safleoedd a basiwyd. Os ydynt yn gallu cysylltu pentref cyfan, yna yn amlwg mae'r pentref cyfan yn cyfrif fel safleoedd a basiwyd. Nid oes unrhyw fantais iddynt o gysylltu un rhan o rwydwaith.

Lle y defnyddir ffeibr i'r cabinet, mae yna rwystredigaeth, oherwydd os ydych tua chilomedr i ffwrdd, dyna yw'r torbwynt ar gyfer cyflymder cyflym iawn—tua 30 Mbps—a cheir cysgod sy'n cyrraedd 24 Mbps i rai pobl. Nid yw BT ond yn cael eu talu am safleoedd a basiwyd sy'n cyrraedd y trothwyon. Caniateir iddynt gael rhai safleoedd yn yr ardal gysgodol, ond mae'n rhaid i'r rhan fwyaf o'r safleoedd gyrraedd dros 30 Mbps, ac mewn gwirionedd, mae bron bob un o'r safleoedd yn cyrraedd tua 80 Mbps i 100 Mbps wedi iddynt gael eu cysylltu.

Rydym wedi bod yn eu gwthio'n galed iawn dros y ddwy flynedd ddiwethaf. Rwy'n cael cyfarfodydd rheolaidd iawn a checrus iawn gyda hwy ynglŷn â lle maent arni a pha un a ydynt wedi dechrau adeiladu. Rwy'n llwyr dderbyn y pwynt a wnaeth y pwyllgor ynglyn â chyfathrebu ac mae nifer fawr o'r Aelodau wedi nodi hynny. Roedd BT yn hynod o optimistaidd wrth gyhoeddi lle roeddent am ei gyrraedd ac nid ydynt wedi bod cystal am roi gwybodaeth dda i bobl ynglŷn â pham na fydd hynny'n digwydd, ac rydym wedi cael llawer o sgyrsiau gyda hwy am beidio â bod yn optimistaidd, fel y maent yn ei ystyried, ac rwy'n llwyr gydnabod bod angen i ni wneud yn well o ran cyfathrebu mewn perthynas â phrosiect olynol Cyflymu Cymru 2.

Maent yn parhau i ddweud wrthym y byddant yn llwyddo; maent yn cysylltu mewn nifer aruthrol o safleoedd bob wythnos ar hyn o bryd—mwy nag y maent erioed wedi'i wneud o'r blaen yn y cytundeb oherwydd y pwysau rydym yn ei roi arnynt. Maent yn dweud wrthym y byddant yn llwyddo i'w wneud. Os nad fyddant yn llwyddo, bydd cosbau ariannol, ac nid wyf am eu datgelu yma am bob math o resymau masnachol, ond yn amlwg, bydd modd eu harchwilio yn y pen draw, a bydd yr holl arian yn mynd yn ôl i mewn i Cyflymu Cymru 2. Cytunwn yn llwyr nad ydym eisiau arian: rydym eisiau cysylltedd—yn bendant. Felly, rydym yn ceisio sicrhau eu bod yn ymestyn y rhwydwaith cyn belled ag y bo modd gyda'r prosiect hwn fel y gallwn roi'r dechrau gorau posibl i Cyflymu Cymru 2. Rydym newydd gynnal adolygiad marchnad agored ar ymgynghori mewn perthynas â Cyflymu Cymru 2 ac rydym wrthi'n ei ddadansoddi.

Mae swyddogion yn bwriadu cychwyn yr ymarfer caffael hwnnw cyn bo hir, gyda golwg ar ddechrau'r prosiect newydd mor agos at ddechrau'r flwyddyn nesaf ag y gallwn oherwydd rydym am barhau â'r cyflwyno. Fodd bynnag, rwyf am wahodd unrhyw Aelod sydd â phroblem sy'n ymwneud â'r gymuned gyfan, neu unrhyw broblem o gwbl yn eu hardal, i estyn gwahoddiad i mi fynd yno i siarad â hwy. Hefyd, mae gennym dîm hyrwyddo busnes sy'n hapus iawn i ddod i siarad naill ai ag unigolion neu grwpiau cyfan o bobl ynglŷn â beth yw'r ateb gorau iddynt hwy, ac rydym yn bwriadu strwythuro'r broses gaffael fel y gallwn ymdrin â'r mathau hynny o bethau. Hefyd, fodd bynnag, bydd y broses gaffael eisiau cyrraedd y nifer fwyaf o bobl sy'n bosibl gyda'r swm o arian sydd gennym, felly mae'n rhaid i ni gydbwyso'r ddau beth, ac rwy'n bwriadu gwneud hynny.

Byddwn yn parhau â'n dau gynllun talebau. Hoffwn pe bai Simon Thomas yn dweud wrthyf pwy oedd y swyddog a anfonodd yr e-bost oherwydd hoffwn gofnodi nad wyf yn cytuno â'i safbwyntiau mewn unrhyw ffordd o gwbl. Mae fy—[Torri ar draws.] Wel, gobeithio y byddwch yn ei anfon ataf. [Torri ar draws.] Yn sicr.

Diolch am ildio. Rwy'n gwybod am eich taith o amgylch Cymru—fe ymweloch ag ardal yn fy etholaeth, a gwn eich bod wedi rhoi llawer o gymorth i etholwyr Trellech Grange. A fuasech yn derbyn mai rhan o'u rhwystredigaeth oedd bod pentref cyfagos Tyndyrn wedi'u cysylltu'n dda iawn, felly er eu bod mewn ardal wledig, mewn gwirionedd roeddent yn ffinio ag ardal a oedd wedi'i chysylltu'n dda iawn, ac eto roedd BT fel pe baent yn gollwng llen haearn ar bwynt penodol 100 llath yn unig i lawr y ffordd, a phe na bai hynny wedi digwydd, buasent wedi cael eu cysylltu amser maith yn ôl, ac mae angen mynd i'r afael â hynny wrth gyflwyno hyn yn y dyfodol?

Rwy'n derbyn bod hynny'n rhwystredig iawn a cheir rhywfaint o rwystredigaeth ynglŷn â'r ffordd y mae BT wedi ailstrwythuro ei rwydwaith copr, a chawsom sgwrs fywiog ynglŷn â beth oedd y gwifrau newydd ar y polyn, yn ôl yr hyn a gofiaf, pan ymwelais â chi. Rwyf wedi dod yn arbenigwr ar beth yw'r gwifrau ar bolion a sut y cânt eu cysylltu yn ddiweddar, sy'n sgil newydd nad oeddech chi'n meddu arni yn ôl yr hyn a glywaf. Rydym yn derbyn y rhwystredigaethau hynny, ond fel y dywedaf, nid yw'r contract yn ein galluogi i ddweud wrth BT ble i fynd, nid yw ond yn dweud wrthym sawl safle y byddant yn eu cysylltu, a'r rheswm am hynny oedd mai dyna'r ffordd rataf i gysylltu'r nifer fwyaf o safleoedd, er fy mod yn derbyn yn llwyr y rhwystrau cyfathrebu y mae hynny wedi eu hachosi. Nid dyna'r ffordd y byddwn yn cyflawni'r ail gam oherwydd byddwn am dargedu cymunedau sydd â phroblemau penodol. Trafodasom hynny yn eich etholaeth ac rwy'n hapus iawn i'w drafod mewn etholaethau eraill.

Rwyf am ddweud hyn, fodd bynnag, o ran y felin lifio, er enghraifft: un o'r rhwystredigaethau sydd gennym yw bod busnesau weithiau'n aros i fand eang cyflym iawn eu cyrraedd cyn darganfod wedyn, mewn gwirionedd, nad yw 100 Mbps yn ddigon, ac os ydynt yn cyfathrebu gyda phrif swyddfeydd mewn mannau eraill yn y byd, y dylent uwchraddio i wasanaeth gwibgyswllt mor gyflym â phosibl. Mae gennym dîm datblygu busnes: unigolion cymwynasgar iawn sy'n gallu dod i siarad â'r busnes ynglŷn ag ai dyna'r ffordd orau ymlaen, a buaswn yn sicr yn argymell hynny, a gallaf drefnu hynny os yw Simon Thomas yn dymuno anfon y manylion ataf. Buaswn yn ddiolchgar iawn am y manylion eraill hefyd ar y pwynt hwnnw, fodd bynnag.

Gan droi at dechnoleg symudol, fe fyddwch yn gwybod ein bod wedi cael trafodaeth o gwmpas y bwrdd ar gysylltiadau symudol a chynllun gweithredu symudol i ddilyn, mae fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros gynllunio—ymysg pethau eraill—ar fin cyhoeddi'r gwaith ymchwil ar gynllunio. Nododd Russell George nifer y mastiau sy'n angenrheidiol er mwyn cael y signal ar draws Cymru. Mae angen cydbwysedd rhwng gosod mastiau ar draws ein parciau cenedlaethol a chael pob un o'r signalau hyn wedi'u gwneud ac rydym yn siarad hefyd â'r Swyddfa Gartref ynglŷn â defnyddio'u rhwydwaith brys i alluogi eraill i hongian cyfarpar ar y rhwydwaith hwnnw, oherwydd yn bersonol, rwy'n credu ei bod yn drueni mawr gorchuddio tirwedd hardd Cymru â llawer o fastiau er mwyn i wahanol gwmnïau gael seilweithiau gwahanol pan allent eu rhannu, mewn gwirionedd, a byddai pawb ohonom yn cael gwell gwasanaeth o lawer. Fodd bynnag, mae honno'n drafodaeth sy'n mynd rhagddi ac fel rwy'n dweud, nid yw wedi'i ddatganoli i Gymru mewn gwirionedd.

Ond hoffwn orffen drwy ddweud hyn, Lywydd: rydym yn parhau'n gwbl ymrwymedig i gael cysylltiad band eang i bob eiddo yng Nghymru. Heb yr ymyrraeth gyflym iawn ddiwethaf hon, ni fuasai llawer o adeiladau yng Nghymru wledig erioed wedi cael unrhyw obaith o gwbl o gael band eang. Rhannaf rwystredigaeth y rhai sydd ar ôl, ond rydym yn benderfynol o'u cynnwys yn yr ail raglen, ac mewn ffordd mor arloesol a llawn dychymyg ag y gallwn. Diolch.

Galwaf ar Russell George i ymateb i'r ddadl. 

Diolch, Lywydd. Rwy'n ddiolchgar i'r Aelodau a gymerodd ran yn y ddadl hon y prynhawn yma. Carwn wneud sylw ar bob un o bosibl. Nawr, nododd Adam Price yn hollol gywir y gwahaniaeth rhwng cysylltedd yng nghefn gwlad Cymru yn benodol, a soniodd hefyd am Geredigion, sy'n bendant yn llusgo ar ôl rhannau eraill o Gymru a'r DU mewn cymhariaeth. A soniodd Adam am atebion amgen ac wrth gwrs, clywodd y Gweinidog y rheini, a gobeithiaf y gellir eu ystyried fel rhan o gynllun olynol.

Soniodd Vikki Howells am enghreifftiau o gyfathrebu gwael. Mae'r enghreifftiau hyn yn gyfarwydd iawn i mi, rhaid dweud. A David Rowlands, diolch i chi am eich geiriau caredig amdanaf, a nododd David, wrth gwrs y materion sy'n codi ynglŷn â cheisio datrys problemau roedd y gweithredwyr ffonau symudol wedi'u dwyn i'n sylw. Fel Pwyllgor, credaf ein bod yn sicr yn awyddus i fynd i'r afael â'r hyn roedd y gweithredwyr ffonau symudol yn gofyn amdano, pe na bai ond i'w hatal rhag gwneud esgusodion pan ddônt yn eu holau yn y dyfodol. Gallwn ddweud, wyddoch chi, 'Rydym wedi cyflawni eich gofynion; pam mae'r problemau'n parhau?'

Siaradodd Simon hefyd, wrth gwrs, am ei arolwg ei hun, sy'n fy atgoffa fy mod wedi cynnal fy arolwg fy hun yn fy etholaeth mewn perthynas â chyflymder, ac rwy'n cytuno'n llwyr â Simon nad yw pobl eisiau, ac nid ydynt yn hoffi clywed am BT yn cael eu dirwyo. Cysylltedd yw'r cyfan y maent ei eisiau. Dyna sy'n bwysig iddynt.

Rwy'n hynod o falch fod Hefin David wedi cyfeirio at Duncan a Ray Taylor a ddaeth i'r pwyllgor i roi tystiolaeth i ni. Mae'n fwy na thebyg mai dyna'r ateb hiraf a ganiatawyd mewn sesiwn bwyllgor—credaf i mi ofyn cwestiwn a 15 munud yn ddiweddarach roedd Mr Taylor yn dal i siarad.

Ac roedd pawb yn dal i wrando.

Ac roedd pawb yn dal i wrando ac nid oeddem eisiau ei dawelu. Nid oedd gan neb ddiddordeb mewn tawelu Mr Taylor am ei fod yn ysbrydoliaeth, ac roedd ei stori'n wych. Roedd yn ysbrydoliaeth, ac rwy'n credu, fel pwyllgor, ein bod yn credu bod angen Mr Taylor ar bob cymunedol. [Torri ar draws.] A glywsoch chi Mr Taylor? [Chwerthin.]

Rhaid i mi ddweud fy mod yn gwyntyllu fy rhwystredigaethau wrth Ysgrifennydd y Cabinet yn rheolaidd ar y modd y caiff y gwasanaeth ei gyflwyno, ac rwy'n meddwl yn aml fy mod yn ysgrifennu mwy o negeseuon e-bost at Ysgrifennydd y Cabinet na neb arall, ond mae gennyf deimlad y prynhawn yma fod llawer o Aelodau eraill yn yr un cwch hefyd. Ond rhaid imi ddweud fy mod yn falch fod Julie James wedi cadw cyfrifoldeb yn y maes hwn, oherwydd rhaid i mi ddweud bod ganddi wybodaeth helaeth yn y maes hwn ac yn amlwg, roedd hyn mewn golwg gan y Prif Weinidog pan aildrefnodd ei Gabinet; mae'n amlwg nad oedd eisiau mynd â'r cyfrifoldeb hwnnw oddi wrthi—ni allai ddod o hyd i unrhyw un arall a oedd yn barod i gymryd y cyfrifoldeb, efallai. [Chwerthin.] Ond rwy'n teimlo bod Ysgrifennydd y Cabinet wedi bod yn agored iawn gyda ni hefyd. Yn aml mae'n dweud yn gyhoeddus—mae'n gwyntyllu ei rhwystredigaethau ei hun ynglŷn â BT, a gwn hefyd fod Ysgrifennydd y Cabinet wedi bod yn brysur iawn yn teithio drwy Gymru benbaladr yn cyfarfod â chymunedau. Dywedais wrth Ysgrifennydd y Cabinet, 'Faint y gallaf eu cael? Beth yw'r terfyn?', ac a bod yn deg, dywedodd, 'Faint bynnag y dymunwch. Mae hynny'n iawn—dowch â hwy i gyd o gwmpas y bwrdd.' Felly, gwneuthum yn siŵr fod gennyf y bwrdd mwyaf y gallwn ddod o hyd iddo. Rwy'n credu fy mod wedi llwyddo i gael 60 o bobl o amgylch y bwrdd, ond pob clod i Ysgrifennydd y Cabinet a oedd yn barod i wynebu llond ystafell o bobl ddig.

Ond ydy, rwy'n credu bod cyfathrebu wedi bod yn gwbl warthus, rhaid i mi ddweud. Mae'n ofnadwy. Gwn ar adegau fy mod wedi bod yma fy hun yn sefyll yn y fan hon gyda dau lythyr gan y Gweinidog ar y pryd at yr un etholwr—un yn dweud un peth a'r llall, fis yn ddiweddarach, yn dweud rhywbeth arall. Mae'n rhwystredig iawn pan fydd pawb eisiau gwybod pryd fyddant yn cael eu cysylltu. Ac os nad ydynt yn mynd i i gael eu cysylltu, maent eisiau gwybod nad ydynt yn mynd i gael cysylltiad er mwyn iddynt allu edrych ar atebion eraill. Ond rwy'n ddiolchgar o leiaf fod Ysgrifennydd y Cabinet wedi derbyn y mater hwnnw.

Diolch i'r Aelodau a gymerodd ran yn y ddadl hon heddiw ac Aelodau a gymerodd ran hefyd yn nhrafodaethau ein pwyllgor, ac mae rhai ohonynt bellach wedi gadael y pwyllgor ar ôl cael eu dyrchafu i'r Llywodraeth—diolch i chi am eich cyfraniad yn ogystal. Hefyd, os caf ddiolch hefyd i dîm clercio'r pwyllgor a'r tîm integredig gan fod hwn wedi bod yn waith anodd, oherwydd, cyn gynted ag y bydd y timau'n dechrau drafftio'r adroddiad hwnnw, yn seiliedig ar gyfarwyddyd y pwyllgor a'r Aelodau, yna mae pethau'n newid ac mae technoleg yn newid ac mae Gweinidogion yn gwneud datganiadau yn ystod y gwaith drafftio. Felly, mae wedi bod yn dasg anodd iddynt ac roedd yna gryn dipyn o faterion technegol a oedd yn ymddangos mewn manylder hefyd. Felly, dylid rhoi clod iddynt hwy yn ogystal yn hynny o beth.

Edrychaf ymlaen at y diwrnod pan gawn ddadl yn y Siambr hon pan fyddwn yn dadlau ynglŷn â 100 y cant o Gymru yn gallu derbyn cysylltiad band eang cyflym iawn, cyflymder da a phawb yn gallu cael signal symudol da ar eu ffonau. Edrychaf ymlaen at y diwrnod hwnnw. Diolch i bawb a gymerodd ran yn y ddadl heddiw.

Y cwestiwn yw: a ddylid nodi adroddiad y pwyllgor? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Felly, derbynnir y cynnig.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.