Part of the debate – Senedd Cymru am 3:11 pm ar 28 Tachwedd 2017.
Dai, diolch yn fawr iawn am y sylwadau yna a'r cwestiynau hefyd, ac fe geisiaf ymateb iddynt. Yn gyntaf oll, mae'r ddeialog yr ydym wedi ei chael ar draws y Cabinet, gan gynnwys gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg, ar y mater o nodi y rhai hynny sydd angen cymorth ychwanegol gan weithwyr proffesiynol sy'n gweithio yn y rheng flaen, fel athrawon, cynorthwywyr athrawon ac yn y blaen, yn fater allweddol. Mae'n rhaid iddo fod, er mwyn gwybod mewn gwirionedd, wedyn, beth yw'r cymorth cywir y mae angen ei roi ar waith a'r cymorth ychwanegol cywir y mae angen ei roi ar waith. Rydym ni'n gwybod, gyda llaw, fel y gŵyr Dai, ar gyfer dwy ran o dair o'r plant sydd mewn sefyllfaoedd derbyn gofal bod y dystiolaeth yn awgrymu bod ganddyn nhw ryw fath o anghenion addysgol arbennig. Felly, nid yw hyn yn golygu dim ond nodi'r sefyllfa o fod yn derbyn gofal, ond gallai llawer ohonynt fod ag anghenion addysgol ychwanegol.
Rwy'n credu mai'r peth y gallwn ni i gyd gytuno arno yn y Siambr hon wrth inni geisio gweithio ar draws y Llywodraeth, ond hefyd gyda phartneriaid eraill ar lawr gwlad, yw bod darparu gwasanaeth dinod, derbyn gwasanaeth dinod, o ran cyrhaeddiad addysgol plant sy'n derbyn gofal yn syml yn annerbyniol. Dylem ni fod mor uchelgeisiol ar gyfer pob plentyn unigol, ar bob agwedd. A beth bynnag sydd gennym ni i'w gyfrannu at hynny—. Rhan o hynny, gyda llaw, yw—. Cyfeiriais yn gynharach, yn benodol ym maes gofal maeth, y soniodd Dai amdano, ein bod ni'n ariannu'r pedagogy—peda-gogy neu peda-godgy, dydw i byth yn ei ddweud yn iawn [Torri ar draws.] Diolch. Peda-godgy; diolch yn fawr iawn—cymdeithasol hwn, sydd â'r nod o wella cyrhaeddiad addysgol plant, yn enwedig mewn gofal maeth. Bwriad y prosiect hwn yw cefnogi rhieni maeth i gymryd rhan fwy gweithredol yn addysg eu plant maeth, a'u helpu i ddatblygu cysylltiadau gwell gyda'r system addysg, yr ydym yn gwybod hefyd ei fod yn beth allweddol—y rhieni yn cymryd rhan yn addysg y person ifanc, nid dim ond camu i ffwrdd oddi wrtho, sefyll yn ôl. Wedi'i gynnwys yn hynny, gyda llaw, mae cyfres o ddosbarthiadau meistr ar gyfer pobl sy'n ymwneud â maethu, pa un ai ar sail bersonol neu hyd yn oed ar lefel broffesiynol. Mae llawer iawn o bobl wedi'u mynychu, ac mae'r adborth yr ydym wedi'i gael wedi bod yn ardderchog hefyd.
Gwnaethoch chi sôn am y broblem o ddigartrefedd, a'r ffigurau llwm hynny y soniais amdanyn nhw, ein bod yn gwybod bod 20 y cant i 30 y cant o'r bobl hynny yr ydym yn eu canfod yn ddigartref wedi bod mewn sefyllfaoedd gofal. Felly, rydym ni wedi datblygu llwybr cadarnhaol digartrefedd ieuenctid Cymru, a lansiwyd yn 2016 gan gyn-Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant. Mae'n ddull cynhwysfawr iawn o helpu pobl ifanc i osgoi digartrefedd, ac rydym ni'n credu mai dyma'r dull gorau o gynllunio gwasanaethau lleol—gwasanaethau rheng flaen—ar gyfer pobl ifanc. Ond rydym ni'n gwybod bod angen gwneud mwy, gyda llaw, i ymwreiddio hyn ar draws y Llywodraeth, yn enwedig o ran gwasanaethau iechyd meddwl.
Fe wnaethoch chi gyfeirio hefyd at y broblem o gamddefnyddio sylweddau. Rydym ni wedi nodi hyn fel un o'r materion ACE—y profiadau niweidiol yn ystod plentyndod—sy'n gallu newid datblygiad cynnar plentyn. Bydd Dai, sydd hefyd yn feddyg, yn gwybod bod gormod o amlygiad i rai o'r sylweddau hyn yn gallu effeithio ar—os yw'r plentyn yn agored iddynt yn uniongyrchol—ddatblygiad niwrolegol hefyd, pethau fel systemau hormonaidd ac ati. Roedd bron i 5,000 o achosion o blant mewn angen oherwydd bod eu rhieni yn camddefnyddio sylweddau yn 2016. Rydym ni'n buddsoddi £50 miliwn i fynd i'r afael â'r niwed sy'n gysylltiedig â hyn.
Ond mae Dai yn llygad ei le: wrth weithredu'r holl ddulliau hyn, mae angen inni wneud y penderfyniad cywir ar gyfer y plentyn cywir dan yr amgylchiadau cywir, ac er y dylai ein pwyslais, mewn gwirionedd, fod ar ymyrraeth gynnar ac atal, ceir adegau, fel y dywedais yn fy natganiad agoriadol, lle mae'n angenrheidiol weithiai i dynnu'r plentyn o amgylchedd. Ond, yn gyntaf oll, mae'n rhaid inni wneud popeth i geisio gwneud yn siŵr, os gallwn ni, y cânt aros yn yr amgylchedd cartref hwnnw, a dim ond eu symud ar ôl hynny.